Yr Eneth Ga'dd ei Gwrthod

Cân werin yw Yr Eneth Ga’dd ei Gwrthod. Ysgrifennwyd y gân gan awdur anhysbys. Mae’n seiliedig ar hanes gwir Jane Williams o Gynwyd. Boddodd hi yn Afon Dyfrdwy ym mis Gorffennaf, 1868. Yn ôl dedfryd y crwner, boddodd hi heb dystiolaeth o ormes. Roedd hi wedi syrthio mewn cariad efo porter yng ngorsaf reilffordd Caer ond wedi cael ei gwrthod ganddo ac wedyn gan ei theulu, er bod ei theulu wedi gwadu hyn.

Y Gân

Ar lan hen afon Ddyfrdwy ddofn eisteddai glân forwynig
Gan ddistaw sibrwd wrth'i hun "Gadawyd fi yn unig
Heb gâr na chyfaill yn y byd, na chartref i fynd iddo
Drws ty fy nhad sydd wedi'i gloi, 'Rwy'n wrthodedig heno."

Mae bys gwaradwydd ar fy ôl, yn nodi fy ngwendidau,
A llanw 'mywyd wedi ei droi, a'i gladdu dan y tonnau ;
Ar allor serch aberthwyd fi, do, collais fy morwyndod,
A dyna' pam y gwelwch chi fi heno wedi 'ngwrthod.

Ti frithyll bach, sy'n chwareu'n llon yn nyfroedd glan yr afon
Mae gennyt ti gyfeillion fyrdd a noddfa rhag gelynion
Cei fyw a marw dan y dwr, heb neb i dy adnabod
O! na chawn innau fel tydi gael marw, a dyna ddarfod.

Ond 'hedeg mae fy meddwl prudd i fyd sydd eto i ddyfod
A chofia dithau fradwr tost rhaid i ti fy nghyfarfod
Mae meddwl am dy eiriau di a byw sydd i mi'n ormod
O, afon ddofn, derbynia fi caf wely ar dy waelod".

Y boreu trannoeth cafwyd hi yn nyfroedd oer yr afon.
A darn o bapur yn ei llaw ac arno'r ymadroddion
"Gwnewch imi fedd mewn unig fan, a chodwch faen na chofnod
I nodi'r fan lle gorwedd llwch Yr Eneth ga'dd ei Gwrthod".

Recordiadau

Mae’r gân wedi cael ei recordio gan 9Bach, Calan, Cerys Matthews, David Lloyd, Gwen Price, Mari Gtiffith, Max Boyce, Meinir Lloyd, Olion Byw, Siân James, Sara Meredydd a Siwsann George, ymysg eraill.