Anna Fison (Morfudd Eryri)

ieithydd, eisteddfodwraig, bardd ac addysgydd.

Ieithydd, bardd ac addysgydd oedd Anna Fison, a adnabyddwyd fel Morfudd Eryri (14 Chwefror 183921 Chwefror 1920).

Anna Fison
FfugenwMorfudd Eryri Edit this on Wikidata
Ganwyd14 Chwefror 1839 Edit this on Wikidata
Suffolk Edit this on Wikidata
Bu farw12 Chwefror 1920 Edit this on Wikidata
Dyffryn Ardudwy Edit this on Wikidata
Dinasyddiaethy Deyrnas Unedig Edit this on Wikidata
Alma mater
  • Coleg y Merched, Cheltenham Edit this on Wikidata
Galwedigaethbardd, ieithydd, athro, ysgrifennwr Edit this on Wikidata
PriodDavid Walter Thomas Edit this on Wikidata

Fe'i ganwyd yn Barningham, Suffolk, yr ieuengaf o ugain o blant Thomas Fison, a'i ail wraig, Charlotte. Derbyniodd ei haddysg yn Llundain, Cheltenham ac ar y cyfandir, ac yna symud i fyw at ei brawd yn Rhydychen. Yn ystod y cyfnod hwnnw y dysgodd ddarllen y Gymraeg, a hynny dan ddylanwad Dr Charles Williams, a oedd yn Brifathro Coleg Iesu ar y pryd. Ymddiddorai yn fawr mewn ieithoedd, ac yn ogystal â Chymraeg, medrai ddarllen Hebraeg, Groeg, Lladin, Eingl-Sacsoneg, Saesneg, Almaeneg, Sbaeneg, Eidaleg a Ffrangeg.

Yn 1871, priododd â David Walter Thomas, a oedd yn Ficer yn Eglwys y Santes Ann, Mynydd Llandygái, ger Bethesda, ar y pryd. Tra'n byw yno y dysgodd i siarad Cymraeg, a llwyddodd i'w llwyr feistroli. Enillodd wobrwyon yn yr Eisteddfod Genedlaethol am ei chyfieithiadau, ei chaneuon a'i thraethodau. Roedd ganddi ddiddordeb arbennig mewn addysg Gymraeg a dywedir bod ganddi ystor o straeon tylwyth teg, ac y gallai eu hadrodd a'u hysgrifennu yn fedrus. Roedd yn cynnal dosbarthiadau nos i chwarelwyr a bu'n rhan o'r ymgais i ddiwygio'r Eisteddfod Genedlaethol yn y 1870au a'r 1880au.

'Cydnabyddir Mrs Thomas yn gyffredinol fel un o brif lenorion ein cenedl,' medd darn amdani yn Papur Pawb yn 1895, 'dywedwn ein cenedl, oherwydd, er nad oes ddyferyn o waed Cymreig, fel y cyfryw, yn rhedeg drwy ei gwythienau, eto y mae ei chydnabyddiaeth helaeth a'n hiaith, ein llenyddiaeth, ein defion, &c., yn hawlio iddi safle anrhydeddus yn mysg goreugwyr llenyddol a gwladgarol y genedl.'

'Nid Cymraes o gyff,' meddai, 'ond Cymraes o galon ydwyf'.

Llyfryddiaeth golygu

  • 'FISON, ANNA ‘Morfudd Eryri’ (1839-1920)' yn Y Bywraffiadur Ar-lein
  • 'Morfudd Eryri', Perl y plant: Misolyn i blant yr eglwys (Medi 1900)
  • 'Morfudd Eryri', Papur Pawb (12 Ionawr 1895), 4.

Cyfeiriadau golygu