Meicro-organeb

Mae meicro-organeb, neu feicrob yn organeb o faint meicrosgopig, a all fodoli yn ei ffurf ungell neu fel cytref o gelloedd.

Meicro-organeb

Clwstwr o facteria Escherichia coli wed'i chwyddo 10,000 o weithiau
Math	organeb byw
Rhan o	consortiwm
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Amheuwyd bodolaeth bywyd meicrobaidd anweledig yn yr hen amser, fel yn ysgrythurau Jain o India'r 6g CC. Dechreuodd yr astudiaeth wyddonol o feicro-organebau o dan y meicrosgop yn y 1670au gan Anton van Leeuwenhoek . Yn y 1850au, canfu Louis Pasteur fod meicro-organebau yn achosi i fwyd bydru. Yn y 1880au, darganfu Robert Koch fod meicro-organebau yn achosi'r afiechydon diciâu, colera, difftheria, ac anthracs.

Gan fod meicro-organebau yn cynnwys y rhan fwyaf o organebau ungellog o bob un o'r tri pharth bywyd gallant fod yn hynod o amrywiol. Mae dau o'r tri pharth Archaea a Bacteria, yn cynnwys meicro-organebau'n unig. Mae'r trydydd parth Eukaryota yn cynnwys yr holl organebau amlgellog yn ogystal â llawer o brotyddion ungellog a phrotosoaid sy'n feicrobau. Mae rhai protosoaid yn perthyn i anifeiliaid a rhai i blanhigion gwyrdd. Mae yna hefyd lawer o organebau amlgellog sy'n feicrosgopig, sef meicro-anifeiliaid, rhai ffyngau, a rhai algâu, ond yn gyffredinol ni chaiff y rhain eu hystyried yn feicro-organebau. 

Gall micro-organebau fodoli mewn cynefinoedd gwahanol iawn, gan fyw yn y pegynnau a'r cyhydedd, yr anialwch, geiserau, creigiau, a'r môr dwfn. Mae rhai wedi'u haddasu i eithafion megis amodau poeth iawn neu oer iawn, eraill i bwysedd uchel, ac ychydig, megis radiodurans Deinococcus, i amgylchedd gydag ymbelydredd uchel. Mae meicro-organebau hefyd yn ffurfio'r meicrobiota a geir ym mhob un o'r organebau amlgellog. Credir fod creigiau Awstralia, sy'n 3.45-biliwn oed ar un adeg yn cynnwys meicro-organebau, y dystiolaeth uniongyrchol gynharaf o fywyd ar y Ddaear.

Mae meicrobau'n bwysig mewn diwylliant ac iechyd dynol mewn sawl ffordd, o eplesu bwyd i drin carthion, ac i gynhyrchu tanwydd, ensymau a chyfansoddion bioactif eraill. Mae meicrobau yn arfau hanfodol mewn bioleg fel organebau model ac maent wedi'u defnyddio mewn rhyfela biolegol a bioderfysgaeth. Mae microbau'n rhan hanfodol o bridd ffrwythlon. Yn y corff dynol, meicro-organebau yw'r meicrobiota dynol, gan gynnwys fflora hanfodol y perfedd. Meicrobau yw'r pathogenau sy'n gyfrifol am lawer o glefydau heintus ac, o'r herwydd, dyma darged mesurau hylendid.

Mewn ffuglen

• Roedd Osmosis Jones, ffilm o 2001, a'i sioe Ozzy Drix, wedi'u gosod mewn fersiwn o'r corff dynol, yn cynnwys meicro-organebau anthropomorffig.

Dolenni allanol

• Mae Microbes.info yn borth gwybodaeth microbioleg sy'n cynnwys casgliad helaeth o adnoddau gan gynnwys erthyglau, newyddion, cwestiynau cyffredin, a dolenni sy'n ymwneud â maes microbioleg.
• Our Microbial Planet Archifwyd 2013-02-15 yn y Peiriant Wayback. Poster rhad ac am ddim gan yr Academi Wyddoniaeth Genedlaethol am rolau cadarnhaol micro-organebau.
• "Byd Microbaidd Uncharted: Microbau a'u Gweithgareddau yn yr Amgylchedd" Adroddiad gan Academi Microbioleg America
• Deall Ein Planed Feicrobaidd: Gwyddor Newydd Metagenomeg Archifwyd 2013-02-15 yn y Peiriant Wayback. Llyfryn addysgol 20 tudalen yn rhoi trosolwg sylfaenol o fetagenomeg a'n planed ficrobaidd.
• Ewcaryotau Coed y Bywyd
• Newyddion Microb o'r Rhwydwaith Newyddion Genom
• Gwerslyfr ar-lein Microbioleg Feddygol
• Trwy'r microsgop: Golwg ar bopeth bach Archifwyd 2008-09-13 yn y Peiriant Wayback. Gwerslyfr microbioleg ar-lein gan Timothy Paustian a Gary Roberts, Prifysgol Wisconsin-Madison
• Microorganisms in the pond water
• Microb sbeu methan yn cael ei feio yn y difodiant torfol gwaethaf. Newyddion CBS