Australopithecus sediba

Hominid a fu'n byw ar y Ddaear yn ystod y Pleistosen
Australopithecus sediba
Amrediad amseryddol: 1.98–1.977 Miliwn o fl. CP
Pleistosen cynnar
Penglog "Karabo"
Dosbarthiad gwyddonol
Teyrnas: Animalia
Ffylwm: Chordata
Dosbarth: Mammalia
Urdd: Primatiaid
Teulu: Hominidae
Genws: Australopithecus
Rhywogaeth: A. sediba
Enw deuenwol
Australopithecus sediba
Berger et al., 2010[1]

Hominid a math o Australopithecus a fu'n byw ar y Ddaear yn ystod y Pleistosen oedd Australopithecus sediba (neu A. sediba). Mae'r ffosilau o'i esgyrn yn perthyn i gyfnod o tua dwy filiwn o flynyddoedd cyn y presennol (CP).

Erbyn 2018 roedd chwech ysgerbwd wedi eu darganfod mewn ardal gyfoethog o ffosiliau: y Malapa yn Ne Affrica, gan gynnwys ffosil o laslanc (MH1 neu "Karabo"),[2] oedolyn benywaidd (MH2), oedolyn gwrywaidd a thri o blant bach.[1][3] Canfyddwyd yr holl ffosiliau yn yr un ogof, ble ymddengys iddynt ddisgyn i'w marwolaeth rhwng 1.977 ac 1.980 CP.[4][5]

Cafwyd hyd i dros 220 ffosil o'r rhywogaeth hon erbyn 2016.[1] Disgrifiwyd yr ysgerbydau'n wreiddiol mewn dau bapur yn y dyddlyfr Science gan y paleoanthropolegydd Lee R. Berger o Brifysgol Witwatersrand, Johannesburg a chydweithwyr iddo. Bathwyd y gair 'sediba' ganddo i ddisgrifio'r rhywogaeth newydd hon; ystyr "sediba" yn yr iaith Sotho yw "ffynnon".[1] Mae 34% o MH1 yn gyflawn ond nid yw'r cymalau'n sownd yn ei gilydd, a 45.6% o MH2 gyda rhai o'r prif esgyrn yn cysylltu a'i gilydd.[6]

Safana oedd tiriogaeth yr Australopithecus sediba a ffrwyth y fforest fyddai ei fwyd pob dydd, mae'n debyg - yn reit debyg i tsimpansîs yr ardal heddiw. Oherwydd yr amgylchiadau eithriadol, trodd eu hesgyrn yn ffosiliau gan eu prisyrfio'n dda. Roedd yn bosib i'r gwyddonwyr echdynnu phytolithiau planhigion o blac deintiol y dannedd.[7][8][9]

Darganfod yr olion hynafol

golygu
 
Matthew Berger yn arddangos y ffosil cyntaf yng Ngwarchodfa Natur Malapa.

Canfyddwyd y sbesimen cyntaf o A. sediba gan fab y paleoanthropolegydd Lee Berger: a oedd yn naw oed ar y pryd a hynny ar 15 Awst 2008.[10] Archwilio'r bryniau a'u creigiau dolomit gyda'i dad oedd Matthew, ychydig i'r gogledd o Johannesburg pan welodd y ffosiliau mewn lwmp o garreg.[10] Galwodd ar ei dad a syfrdanwyd yntau gan yr hyn a welodd: pont ysgwydd hominid. Pan drodd y garreg ar ben ei waered gwelodd enau dynol gyda dant yn stico mas ohoni. "Bron i mi farw!" oedd ebychiad y tad yn ddiweddarach.[10] Credir fod y glaslanc gwrywaidd (perchennog y ffosiliau hyn) yn 4 tr 2 fodf (1.27 m).[10] Gwnaed hyn yn gyhoeddus ar 8 Ebrill 2010.

Canfuwyd ffosiliau o anifeiliaid eraill yn yr ogof, gan gynnwys teigr ysgythrog, mongŵs a sawl math o antelop.[10] Credir iddynt ddisgyn i lawr twll 100–150-tr (30–46 m) o ddyfnder a i mewn i'r ogof o ddŵr calchog a fu'n gymorth i'w ffosileiddio a'u prisyrfio mor dda.[10]

Gweler hefyd

golygu

Cyfeiriadau

golygu
  1. 1.0 1.1 1.2 1.3 Berger, L. R.; de Ruiter, D. J.; Churchill, S. E.; Schmid, P.; Carlson, K. J.; Dirks, P. H. G. M.; Kibii, J. M. (2010). "Australopithecus sediba: a new species of Homo-like australopith from South Africa". Science 328 (5975): 195–204. doi:10.1126/science.1184944. PMID 20378811.
  2. Juliet King (4 Mehefin 2010). "Australopithecus sediba fossil named by 17-year-old Johannesburg student". Origins Centre. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2012-03-25. Cyrchwyd 9 Gorffennaf 2011.
  3. Ann Gibbons (2011). "A new ancestor for Homo?". Science 332 (6029): 534. doi:10.1126/science.332.6029.534-a. PMID 21527693.
  4. African fossils put new spin on human origins story - BBC News - Jonathan Amos - Adalwyd 9 Medi 2011.
  5. Dirks, P. H. G. M.; Kibii, J. M.; Kuhn, B. F.; Steininger, C.; Churchill, S. E.; Kramers, J. D.; Pickering, R.; Farber, D. L. et al. (2010). "Geological setting and age of Australopithecus sediba from Southern Africa". Science 328 (5975): 205–208. doi:10.1126/science.1184950. PMID 20378812.
  6. Nodyn:Cite thesis
  7. Henry, Amanda G.; Ungar, Peter S.; Passey, Benjamin H.; Sponheimer, Matt; Rossouw, Lloyd; Bamford, Marion; Sandberg, Paul; de Ruiter, Darryl J. et al. (27 Mehefin 2012). "The diet of Australopithecus sediba". Nature. doi:10.1038/nature11185. http://www.nature.com/nature/journal/vaop/ncurrent/full/nature11185.html. Adalwyd 28 Mehefin 2012.
  8. Boyle, Alan (28 Mehefin 2012). "This pre-human ate like a chimp". MSNBC. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2012-06-30. Cyrchwyd 28 Mehefin 2012.
  9. Wilford, John Noble (28 Mehefin 2012). "Some Prehumans Feasted on Bark Instead of Grasses". New York Times. Cyrchwyd 28 Mehefin 2012.
  10. 10.0 10.1 10.2 10.3 10.4 10.5 Celia W. Dugger; John Noble Wilford (8 Ebrill 2010). "New hominid species discovered in South Africa". New York Times. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2010-04-11. Cyrchwyd 8 Ebrill 2010. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)