Bengaleg

Bengaleg
Enghraifft o'r canlynol	iaith naturiol, iaith fyw
Math	Bengali–Assamese
Enw brodorol	বাংলা
Nifer y siaradwyr	300,000,000 (2019),; 19,200,000 (2011 – Bangladesh),; 19,202,880 (2011),; 106,000,000 (2011 – Bangladesh),; 189,261,200 (2011),; 242,659,750 (2015);
cod ISO 639-1	bn
cod ISO 639-2	ben
cod ISO 639-3	ben
Gwladwriaeth	Bangladesh, India
System ysgrifennu	Bangla alphabet, Bengali Braille
Corff rheoleiddio	Academi Bangla, Paschimbanga Bangla Akademi
	Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Siaredir Bengaleg (Bengaleg: বাংলা Bangla) ym Mengal, rhanbarth yn isgyfandir India yn ne Asia sy'n ymestyn rhwng Bangladesh a thalaith Gorllewin Bengal yn India.

Mae'n aelod o'r ieithoedd Indo-Ariaidd ac mae'n perthyn i ieithoedd eraill Gogledd India, yn enwedig Assameg, Orïa a Maithili.

Llenyddiaeth

Mae gan y Fengaleg lenyddiaeth hen a diddorol. Rabindranath Tagore yw'r awdur Bengaleg enwocaf.

Yr Wyddor

"Dw i'n dy garu di" yn Bengaleg

Mae system ysgrifennu arbennig gan yr iaith Fengaleg. Yn hytrach na gwyddor fel y cyfryw, mae'n abwgida ble mae pob symbol yn cynrycholi sillaf. Dyma enghraifft o destun yn Bengaleg (o'r Datganiad Cyffredinol am Hawliau Dynol)

ধারা ১: সমস্ত মানুষ স্বাধীনভাবে সমান মর্যাদা এবং অধিকার নিয়ে জন্মগ্রহণ করে। তাঁদের বিবেক এবং বুদ্ধি আছে; সুতরাং সকলেরই একে অপরের প্রতি ভ্রাতৃত্বসুলভ মনোভাব নিয়ে আচরণ করা উচিত।

Ffonoleg

Mae 29 o gytseiniaid a 7 o lafariaid, yn ogystal â 7 o lafariaid trwynol. Yn ogystal â'r llythyren yn yr wyddor Fengaleg, mae'r tablau isod yn dangos y symbol yn yr wyddor seinegol ryngwladol.

**Llafariaid**
	Blaen	Canol	Ôl
Agos	ই~ঈ i		উ~ঊ u
Canolig Agos	এ e		ও o
Canolig Agored	অ্যা ɛ		অ ɔ
Agored		আ ɐ / a

Trwynolion
	Blaen	Canol	Ôl
Agos	ইঁ~ঈঁ ĩ		উঁ~ঊঁ ũ
Canolig Agos	এঁ ẽ		ওঁ õ
Canolig Agored	এ্যাঁ / অ্যাঁ ɛ̃		অঁ ɔ̃
Agored		আঁ ã

**Cytseiniaid**
			Gwefusol	Deintiol / Alfeolaidd	Ôl-blyg	Ôl-orfannol	Felar	Glotol
Trwynol			m	n			ŋ
Ffrwydrol	Di-lais	Di-anadl	p	t̪	ʈ	tʃ	k
	Di-lais	Anadlog	pʰ~f	tʰ	ʈʰ	tʃʰ	kʰ
	Lleisiol	Di-anadl	b	d̪	ɖ	dʒ	ɡ
	Lleisiol	Anadlog	bʱ~v	dʱ	ɖʱ	dʒʱ	ɡʱ
Ffrithiol				s		ʃ		ɦ
Dynesol			(w)	l		(j)
Rhotig				r	ɽ~ɽʱ

Gramadeg

Yn wahanol i'r Gymraeg a llawer o Ieithoedd Indo-Ewropeaidd eraill, nid oes gan enwau genedl gramadegol (gwryw neu benyw). Trefn arferol y frawddeg yw SOV (goddrych, gwrthrych, berf), felly mae'r ferf ar ddiwedd y frawddeg, yn hytrach nag ar y cychwyn fel yn Gymraeg.

Lleoliad siaradwyr

Lleoliad siaradwyr mamiaith Bengaleg yn isgyfandir India (pinc). Bangladesh yw'r ardal pinc tywyll.

Yn ogystal ag ym Mangladesh, Bengaleg yw'r iaith frodorol yn nhalaith Bengal yn India, yn ogystal â rhannau o Assam, Jharkhand ac Ynysoedd Andaman a Nicobar.

Siaradwyr y tu hwnt i isgyfandir India

Mae cymunedau sylweddol o siaradwyr Bengaleg yn:

De-ddwyrain Asia: Maleisia, Nepal a Singapôr, Myanmar
Awstralia
Y Dwyrain Canol: Sawdi Arabia, Yr Emiradau Arabaidd Unedig
Ewrop: Cymru^[6], Lloegr, yr Alban, Ffrainc
Gogledd America: Unol Daleithiau America.

Hanes

Yn wreiddiol, roedd tebygrwydd mawr rhwng Bengali a Pali, ond daeth y Fengaleg fwyfwy dan ddylanwad Sansgrit yn ystod cyfnod Chaitanya (1486 - 1534), a hefyd yn ystod cyfnod dadeni Bengâl (1775- 1941). O blith yr ieithoedd Indo-Ewropeaidd ar isgyfandir India, mae Bengaleg a Marathi yn defnyddio llawer o eirfa ar sail Sansgrit, tra bo ieithoedd eraill dan ddylanwad amlycach o Arabeg a Pherseg.

Cofgolofn y merthyron yn Dhaka

Wedi annibyniaeth India a Phacistan, rhannwyd y Bengal hanesyddol rhwng y ddwy wladwriaeth - rhan o Bacistan oedd Bangladesh bryd hynny. Ym 1951–52, yng Ngorllewin Pacistan (Bangladesh erbyn hyn), lansiwyd y Mudiad Iaith Bengaleg, er mwyn amddiffyn yr iaith yn wyneb y penderfyniad i ddyrchafu Wrdw yn iaith genedlaethol. Lladdwyd nifer o brotestwyr ar 21 Chwefror 1952, ac wedi hynny sefydlwyd 21 Chwefror yn ddiwrnod y Mudiad Iaith Bengaleg. Yn ddiweddarach, penderfynodd UNESCO gydnabod hynny trwy sefydlu 21 Chwefror yn Ddiwrnod Mamiaith Rhyngwladol.