Siaredir Bengaleg (Bengaleg: বাংলা Bangla) ym Mengal, rhanbarth yn isgyfandir India yn ne Asia sy'n ymestyn rhwng Bangladesh a thalaith Gorllewin Bengal yn India.

Bengaleg
Enghraifft o'r canlynoliaith naturiol, iaith fyw Edit this on Wikidata
MathBengali–Assamese Edit this on Wikidata
Enw brodorolবাংলা Edit this on Wikidata
Nifer y siaradwyr 
  • 300,000,000 (2019),[1]
  •  
  • 189,261,200 (2011),[2]
  •  
  • 19,200,000 (2011 – Bangladesh),[3]
  •  
  • 242,659,750 (2015),[4]
  •  
  • 19,202,880 (2011),[4]
  •  
  • 106,000,000 (2011 – Bangladesh)[5]
  • cod ISO 639-1bn Edit this on Wikidata
    cod ISO 639-2ben Edit this on Wikidata
    cod ISO 639-3ben Edit this on Wikidata
    GwladwriaethBangladesh, India Edit this on Wikidata
    System ysgrifennuBangla alphabet, Bengali Braille Edit this on Wikidata
    Corff rheoleiddioAcademi Bangla, Paschimbanga Bangla Akademi Edit this on Wikidata
    Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

    Mae'n aelod o'r ieithoedd Indo-Ariaidd ac mae'n perthyn i ieithoedd eraill Gogledd India, yn enwedig Assameg, Orïa a Maithili.

    Llenyddiaeth golygu

    Mae gan y Fengaleg lenyddiaeth hen a diddorol. Rabindranath Tagore yw'r awdur Bengaleg enwocaf.

    Yr Wyddor golygu

     
    "Dw i'n dy garu di" yn Bengaleg

    Mae system ysgrifennu arbennig gan yr iaith Fengaleg. Yn hytrach na gwyddor fel y cyfryw, mae'n abwgida ble mae pob symbol yn cynrycholi sillaf. Dyma enghraifft o destun yn Bengaleg (o'r Datganiad Cyffredinol am Hawliau Dynol)

    ধারা ১: সমস্ত মানুষ স্বাধীনভাবে সমান মর্যাদা এবং অধিকার নিয়ে জন্মগ্রহণ করে। তাঁদের বিবেক এবং বুদ্ধি আছে; সুতরাং সকলেরই একে অপরের প্রতি ভ্রাতৃত্বসুলভ মনোভাব নিয়ে আচরণ করা উচিত।

    Ffonoleg golygu

    Mae 29 o gytseiniaid a 7 o lafariaid, yn ogystal â 7 o lafariaid trwynol. Yn ogystal â'r llythyren yn yr wyddor Fengaleg, mae'r tablau isod yn dangos y symbol yn yr wyddor seinegol ryngwladol.

    Llafariaid
    Blaen Canol Ôl
    Agos ই~ঈ
    i
    উ~ঊ
    u
    Canolig Agos
    e

    o
    Canolig Agored অ্যা
    ɛ

    ɔ
    Agored
    ɐ / a
    Trwynolion
    Blaen Canol Ôl
    Agos ইঁ~ঈঁ
    ĩ
    উঁ~ঊঁ
    ũ
    Canolig Agos এঁ
    ওঁ
    õ
    Canolig Agored এ্যাঁ / অ্যাঁ
    ɛ̃
    অঁ
    ɔ̃
    Agored আঁ
    ã
    Cytseiniaid
    Gwefusol Deintiol /
    Alfeolaidd
    Ôl-blyg Ôl-orfannol Felar Glotol
    Trwynol m n   ŋ  
    Ffrwydrol Di-lais Di-anadl p ʈ k
    Anadlog pʰ~f ʈʰ tʃʰ
    Lleisiol Di-anadl b ɖ ɡ
    Anadlog bʱ~v ɖʱ dʒʱ ɡʱ
    Ffrithiol s ʃ ɦ
    Dynesol (w) l (j)
    Rhotig r ɽ~ɽʱ


    Gramadeg golygu

    Yn wahanol i'r Gymraeg a llawer o Ieithoedd Indo-Ewropeaidd eraill, nid oes gan enwau genedl gramadegol (gwryw neu benyw). Trefn arferol y frawddeg yw SOV (goddrych, gwrthrych, berf), felly mae'r ferf ar ddiwedd y frawddeg, yn hytrach nag ar y cychwyn fel yn Gymraeg.

    Lleoliad siaradwyr golygu

     
    Lleoliad siaradwyr mamiaith Bengaleg yn isgyfandir India (pinc). Bangladesh yw'r ardal pinc tywyll.

    Yn ogystal ag ym Mangladesh, Bengaleg yw'r iaith frodorol yn nhalaith Bengal yn India, yn ogystal â rhannau o Assam, Jharkhand ac Ynysoedd Andaman a Nicobar.

    Siaradwyr y tu hwnt i isgyfandir India golygu

    Mae cymunedau sylweddol o siaradwyr Bengaleg yn:

    Hanes golygu

    Yn wreiddiol, roedd tebygrwydd mawr rhwng Bengali a Pali, ond daeth y Fengaleg fwyfwy dan ddylanwad Sansgrit yn ystod cyfnod Chaitanya (1486 - 1534), a hefyd yn ystod cyfnod dadeni Bengâl (1775- 1941). O blith yr ieithoedd Indo-Ewropeaidd ar isgyfandir India, mae Bengaleg a Marathi yn defnyddio llawer o eirfa ar sail Sansgrit, tra bo ieithoedd eraill dan ddylanwad amlycach o Arabeg a Pherseg.

     
    Cofgolofn y merthyron yn Dhaka

    Wedi annibyniaeth India a Phacistan, rhannwyd y Bengal hanesyddol rhwng y ddwy wladwriaeth - rhan o Bacistan oedd Bangladesh bryd hynny. Ym 1951–52, yng Ngorllewin Pacistan (Bangladesh erbyn hyn), lansiwyd y Mudiad Iaith Bengaleg, er mwyn amddiffyn yr iaith yn wyneb y penderfyniad i ddyrchafu Wrdw yn iaith genedlaethol. Lladdwyd nifer o brotestwyr ar 21 Chwefror 1952, ac wedi hynny sefydlwyd 21 Chwefror yn ddiwrnod y Mudiad Iaith Bengaleg. Yn ddiweddarach, penderfynodd UNESCO gydnabod hynny trwy sefydlu 21 Chwefror yn Ddiwrnod Mamiaith Rhyngwladol.

    Dolenni Allanol golygu

    Ymadroddion cyffredin gyda chyfieithiadau Saesneg https://www.omniglot.com/language/phrases/bengali.php

    Cyfeiriadau golygu

    1. (yn en) Ethnologue (25, 19 ed.), Dallas, Texas: SIL International, 21 Chwefror 2022, ISSN 1946-9675, OCLC 43349556, Wikidata Q14790, https://www.ethnologue.com/, adalwyd 23 Ebrill 2022
    2. http://www.ethnologue.com/18/language/ben/. Ethnolog.
    3. (yn en) Ethnologue (25, 19 ed.), Dallas, Texas: SIL International, 21 Chwefror 2022, ISSN 1946-9675, OCLC 43349556, Wikidata Q14790, https://www.ethnologue.com/
    4. 4.0 4.1 https://www.ethnologue.com/language/ben. dyddiad cyrchiad: Medi 2018.
    5. http://www.ethnologue.com/18/language/ben/.
    6. "Bengali - languages spoken in Wales". Casgliad y Werin Cymru. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2021-04-10. Cyrchwyd 2021-04-10.
     
    Wikipedia
    Argraffiad Bengaleg Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd
      Eginyn erthygl sydd uchod am iaith. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.
    Chwiliwch am Bengaleg
    yn Wiciadur.