Wicipedia

Bangladesh

Gwlad yn Ne Asia yw Bangladesh (Bengaleg: বাংলাদেশ[1]) yn swyddogol Gweriniaeth Pobl Bangladesh. Hi yw'r wythfed wlad fwyaf poblog yn y byd, gyda'i phoblogaeth yn fwy na 163 miliwn mewn ardal o 148,560 km sg (57,360 mill sg), gan ei gwneud yn un o'r gwledydd mwyaf poblog yn y byd. Mae Bangladesh yn rhannu ffiniau tir ag India i'r gorllewin, i'r gogledd, a'r dwyrain, Myanmar i'r de-ddwyrain, a Bae Bengal i'r de. Mae Coridor Siliguri yn ei gwahanu o drwch blewyn oddi wrth Nepal a Bhutan, ac o Tsieina gan dalaith Indiaidd Sikkim yn y gogledd. Canolbwynt economaidd, gwleidyddol a diwylliannol y genedl yw Dhaka, y brifddinas a'r ddinas fwyaf. Chittagong, y porthladd mwyaf yw'r ddinas ail-fwyaf.

Bangladesh
ArwyddairBangladesh Godidog Edit this on Wikidata
Mathgwladwriaeth sofran, gweriniaeth y bobl, gwlad Edit this on Wikidata
Enwyd ar ôlBengaleg Edit this on Wikidata
PrifddinasDhaka Edit this on Wikidata
Poblogaeth171,466,990 Edit this on Wikidata
Sefydlwyd
  • 26 Mawrth 1971 Edit this on Wikidata
AnthemAmar Sonar Bangla Edit this on Wikidata
Pennaeth llywodraethMuhammad Yunus Edit this on Wikidata
Cylchfa amserAmser Safonol Bangladesh, UTC+06:00, Asia/Dhaka Edit this on Wikidata
Gefeilldref/iNisshin Edit this on Wikidata
Iaith/Ieithoedd
  swyddogol		Bengaleg Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynolDe Asia Edit this on Wikidata
GwladBaner Bangladesh Bangladesh
Arwynebedd147,570 ±1 km² Edit this on Wikidata
GerllawBae Bengal Edit this on Wikidata
Yn ffinio gydaMyanmar, India Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau24.02°N 89.87°E Edit this on Wikidata
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredolLlywodraeth Bangladesh Edit this on Wikidata
Corff deddfwriaetholJatiya Sangsad Edit this on Wikidata
Swydd pennaeth
  y wladwriaeth		Arlywydd Bangladesh Edit this on Wikidata
Pennaeth y wladwriaethMohammad Shahabuddin Edit this on Wikidata
Swydd pennaeth
  y Llywodraeth		Prif Weinidog Bangladesh Edit this on Wikidata
Pennaeth y LlywodraethMuhammad Yunus Edit this on Wikidata
Map
Crefydd/EnwadIslam, Hindŵaeth, Bwdhaeth, Cristnogaeth Edit this on Wikidata
Ariannol
Cyfanswm CMC (GDP)$416,265 million, $460,201 million Edit this on Wikidata
ArianBangladeshi taka Edit this on Wikidata
Canran y diwaith4 ±1 canran Edit this on Wikidata
Cyfartaledd plant2.1 Edit this on Wikidata
Mynegai Datblygiad Dynol0.661 Edit this on Wikidata
[golygwch ar Wicidata]

Mae Bangladesh yn ffurfio rhan fwyaf a dwyreiniol o ranbarth Bengal.[2] Yn ôl y testunau hynafol Indiaidd, Rāmāyana a Mahābhārata, roedd Teyrnas Vanga yn bwer llyngesol cryf. Yng nghyfnodau hynafol a chlasurol isgyfandir India, roedd y diriogaeth yn gartref i lawer o dywysogaethau, gan gynnwys y Pundra, Gangaridai, Gauda, Samatata, a Harikela . Roedd hefyd yn dalaith Mauryaidd o dan deyrnasiad Ashoka. Roedd y tywysogaethau yn nodedig am eu masnach dramor, cysylltiadau â'r byd Rhufeinig, allforio mwslin mân a sidan i'r Dwyrain Canol, a lledaenu athroniaeth a chelf i Dde-ddwyrain Asia. Ymerodraeth Gupta, Ymerodraeth Pala, llinach Chandra, a llinach Sena oedd y teyrnasoedd Bengali cyn-Islamaidd olaf. Cyflwynwyd Islam yn ystod yr Ymerodraeth Pala, trwy fasnach gyda’r Califfiaeth Abbāsid,[3] ond yn dilyn concwest y Ghurid dan arweiniad Bakhtiyār Khaljī, sefydlu Swltaniaeth Delhi a phregethu Shah Jalāl yn y gogledd-ddwyrain, ymledodd ar draws y rhanbarth gyfan. Yn 1576, atodwyd y Swltaniaeth Bengal i Ymerodraeth Mughal, ond dim ond am gyfnod byr iawn, a chafodd ei rheoli gan yr Ymerodraeth Sūr.

Fe wnaeth Mughal Bengal, a oedd yn werth 12% o Gynnyrch Mewnwladol Crynswth y byd (diwedd yr 17g), chwifio'r Proto-ddiwydiannu, dangos arwyddion o chwyldro diwydiannol posib,[4][5] sefydlu cysylltiadau â Chwmni India'r Dwyrain a Vereenigde Oost-Indische Compagnie, a daeth hefyd yn sail y Rhyfel Eingl-Mughal. Yn dilyn marwolaeth yr Ymerawdwr Aurangzēb Ālamgir a'r Llywodraethwr Shāista Khān yn gynnar yn y 1700au, daeth y rhanbarth yn wladwriaeth lled-annibynnol o dan Nawabs Bengal. Gorchfygwyd Sirāj ud-Daulah, Nawab olaf Bengal, gan yr English East India Company ym Mrwydr Plassey ym 1757 a daeth y wlad gyfan o dan reolaeth y Cwmni erbyn 1793.[6]

Ar ôl i Arlywyddiaeth Prydain yn Bengal wanhau, sefydlwyd ffiniau'r Bangladesh fodern gyda rhaniad Bengal yn Awst 1947 yr un pryd â rhaniad India, pan ddaeth y rhanbarth yn Ddwyrain Pacistan fel rhan o Dominiwn Pacistan.[7] Yn ddiweddarach, cododd yr awydd am annibyniaeth a daeth cynnydd yn y mudiad o blaid democratiaeth, cenedlaetholdeb a hunanbenderfyniad Bengal, gan arwain at y Rhyfel dros Annibyniaeth Bangladesh ac a arweiniodd at ymddangosiad Bangladesh fel cenedl sofran ac annibynnol ym 1971.

Mae'r Bengaliaid yn ffurfio 98% o gyfanswm poblogaeth Bangladesh. Ceir yno boblogaeth Fwslimaidd fawr sy'n ei gwneud y wlad gyda'r mwyafrif o Fwslimiaid trydydd-fwyaf.[8] Mae'r cyfansoddiad yn datgan bod Bangladesh yn wladwriaeth seciwlar, wrth sefydlu Islam fel crefydd wladol.[9] Rhennir y wlad yn wyth rhanbarth gweinyddol a 64 rhanbarth. Er bod y wlad yn parhau i wynebu sawl argyfwng: ffoaduriaid Rohingya,[10] llygredd ariannol,[11] ac effeithiau andwyol newid hinsawdd,[12] Bangladesh yw un o economïau'r byd sy'n tyfu ac yn dod i'r amlwg, ac mae hefyd yn un o'r un ar deg gwlad nesaf, sydd â chyfradd twf CMC go iawn gyflymaf drwy Asia.[13] Economi Bangladeshaidd yw'r 39ain fwyaf yn y byd yn ôl CMC enwol, a'r 29ain-fwyaf gan PPP.

Geirdarddiad

golygu

Gellir olrhain etymoleg yr enw Bangladesh (Gwlad Bengal) i ddechrau'r 20g, pan daeth caneuon gwladgarol Bengali, fel Namo Namo Namo Bangladesh Momo gan Kazi Nazrul Islam ac Aaji Bangladesher Hridoy gan Rabindranath Tagore yn boblogaidd.[14] Yn aml, ysgrifennwyd yr enw Bangladesh fel dau air, Bangla Desh, yn y gorffennol. Gan ddechrau yn y 1950au, defnyddiodd cenedlaetholwyr Bengali y term mewn ralïau gwleidyddol yn Nwyrain Pacistan.

Mae'r term Bangla yn enw brodorol o bwys ar gyfer rhanbarth Bengal a'r iaith Bengaleg. Mae'r ddau ohonyn nhw'n deillio o Bangālah, sef y gair Perseg am y rhanbarth. Cyn y chwyldro Mwslemaidd, nid oedd unrhyw diriogaeth unedol o'r enw hwn gan fod y rhanbarth wedi'i rannu'n nifer o adrannau daer-wleidyddol yn lle hynny. Yr amlycaf o'r rhain oedd Vanga (y credir bod Bangalah yn ddiweddarach yn deillio ohoni) yn y de, Rarh yn y gorllewin, Pundravardhana a Varendra yn y gogledd, a Samatata a Harikela yn y dwyrain. Ystyrir bod tir Vanga (merchgô mewn Bengaleg) wedi tarddu o enw dyn a oedd wedi ymgartrefu yn yr ardal. Yn ôl haneswyr Mwslimaidd a Christnogol cynnar, gwladychwyd yr ardal gyntaf gan Bang, mab Hind a oedd yn fab i Ham (mab Noa).[15][16][17] Mae'r Mahabharata, y Purana a'r Harivamsha yn nodi mai Vanga oedd sylfaenydd Teyrnas Vanga a'i fod yn un o feibion mabwysiedig y Brenin Vali. Yn ddiweddarach daeth tir Vanga i gael ei adnabod fel Vangāla ( Bôngal ) ac mae ei gyfeiriad cynharaf ym mhlatiau Nesari (805 CE) o Govinda III sy'n adrodd am y brenin Dharmapala. Mae cofnodion Rajendra Chola I o linach Chola, a oresgynnodd Bengal yn yr 11g, yn crybwyll Govindachandra fel rheolwr Vangaladesa (sy'n gydnaws â Sansgrit â'r gair Bangladesh, a oedd yn hanesyddol yn gyfystyr â Bengal).[18][19] Enillodd y term statws swyddogol yn ystod Sultaniaeth Bengal yn y 14g.[20][21] Cyhoeddodd Shamsuddin Ilyas Shah ei hun fel y " Shah Bangala" cyntaf ym 1342.[20] Daeth y gair Bangla yn enw mwyaf cyffredin ar y rhanbarth yn ystod y cyfnod Islamaidd. Cyfeiriodd y Portiwgaliaid at y rhanbarth fel Bengala yn yr 16g.[22]

Mae'r ôl-ddodiad Indo-Aryan Desh yn deillio o'r gair Sansgrit deśha, sy'n golygu "tir" neu "wlad". Felly, mae'r enw Bangladesh yn golygu "Gwlad Bengal" neu "Dir Bengal".[23]

Daearyddiaeth

golygu
 
Map ffisegol o Bangladesh

Mae Bangladesh yn wlad fach ffrwythlon yn Ne Asia sydd wedi'i lleoli ar Fae Bengal. Mae wedi ei hamgylchynu bron yn gyfan gwbl gan India gyfagos - ac mae'n rhannu ffin fach â Myanmar i'r de-ddwyrain, er ei bod yn agos iawn at Nepal, Bhutan a Tsieina. Mae'r wlad wedi'i rhannu'n dair rhanbarth. Mae'r rhan fwyaf o'r wlad yn cael ei dominyddu gan Ddelta'r Ganga - ardal hynod o ffrwythlon, a delta afon fwya'r byd.[24] Mae rhannau gogledd-orllewin a chanol y wlad yn cael eu ffurfio gan y Madhupur a llwyfandir Barind. Mae'r gogledd-ddwyrain a'r de-ddwyrain yn gartref i fyniau o elltydd bytholwyrdd.

Ffurfir delta'r Ganga gan gydlifiad y Ganga (enw lleol Padma neu Pôdda ), y Brahmaputra, ac afon Meghna a'u llednentydd priodol. Mae'r Ganga yn uno â'r Jamuna (prif sianel y Brahmaputra) ac yn ddiweddarach mae'n ymuno â'r Meghna, gan lifo i Fae Bengal o'r diwedd. Gelwir Bangladesh yn "Wlad yr Afonydd";[25] gan ei bod yn gartref i dros 57 o afonydd trawsffiniol. Fodd bynnag, mae hyn yn golygu bod datrys materion dŵr yn gymhleth yn wleidyddol, yn y rhan fwyaf o achosion, gan fod y dŵr lan yr afon yn mynd drwy India.[26]

Mae Bangladesh yn dir gwastad ffrwythlon cyfoethog yn bennaf. Mae'r rhan fwyaf ohono yn llai na 12 metr (39 tr) uwch lefel y môr, ac amcangyfrifir y byddai tua 10% o'i dir dan ddŵr pe bai lefel y môr yn codi 1 fetr (3,3 tr).[27] Gorchuddir 17% o'r wlad gan goedwigoedd, ac mae systemau bryniau yn gorchuddio 12%. Mae gwlyptiroedd gwair y wlad o arwyddocâd i wyddoniaeth yr amgylchedd fyd-eang.

Gyda drychiad o 1,064 m (3,491 tr) y mynydd Saka Haphong (a elwir hefyd yn Mowdok Mual) ger y ffin â Myanmar, mae'n debygol, yw copa uchaf Bangladesh.[28] Fodd bynnag, nid yw'n cael ei gydnabod gan bawb fel pwynt ucha'r wlad, ac mae'r mwyafrif o ffynonellau'n rhoi'r anrhydedd i fynydd Keokradong.[29]

Gweinyddiaeth

golygu
 Rangpur DivisionRajshahi DivisionKhulna DivisionMymensingh DivisionDhaka DivisionBarisal DivisionSylhet DivisionChittagong Division
A clickable map of Bangladesh exhibiting its divisions.

Rhennir Bangladesh yn wyth adran weinyddol,[30][31][32] pob un wedi'i enwi ar ôl eu pencadlys rhanbarthol priodol: Barisal (Barishal yn swyddogol [33]), Chittagong (Chattogram [33] yn swyddogol), Dhaka, Khulna, Mymensingh, Rajshahi, Rangpur, a Sylhet.

Mae is-adrannau wedi'u hisrannu'n ardaloedd (zila). Mae 64 o ardaloedd yn Bangladesh, pob un wedi'i hisrannu ymhellach yn upazila (isranbarthau) neu thana. Mae'r ardal ym mhob gorsaf heddlu, ac eithrio'r rhai mewn ardaloedd metropolitan, wedi'i rhannu'n sawl undeb, gyda phob undeb yn cynnwys nifer o bentrefi. Yn yr ardaloedd metropolitan, mae gorsafoedd heddlu wedi'u rhannu'n wardiau, sydd wedi'u rhannu ymhellach yn mahallas .

Nid oes unrhyw swyddogion etholedig ar y lefelau adrannol nac ardal, ac mae'r weinyddiaeth yn cynnwys swyddogion y llywodraeth yn unig. Cynhelir etholiadau uniongyrchol ym mhob undeb (neu ward) ar gyfer cadeirydd a nifer o aelodau. Ym 1997, pasiwyd deddf seneddol i gadw tair sedd (allan o 12) ym mhob undeb ar gyfer ymgeiswyr benywaidd.[34]

Adrannau Gweinyddol Bangladesh
Adran Prifddinas Wedi'i sefydlu Arwynebedd (km 2 ) [35] Poblogaeth 2016 [35] Dwysedd [35]
Adran Barisal Barisal 1 Ionawr 1993 13,225 9,145,000 691
Adran Chittagong Chittagong 1 Ionawr 1829 33,909 31,980,000 943
Adran Dhaka Dhaka 1 Ionawr 1829 20,594 40,171,000 1,951
Adran Khulna Khulna 1 Hydref 1960 22,284 17,252,000 774
Adran Mymensingh Mymensingh 14 Medi 2015 10,584 12,368,000 1,169
Adran Rajshahi Rajshahi 1 Ionawr 1829 18,153 20,412,000 1,124
Adran Rangpur Rangpur 25 Ionawr 2010 16,185 17,602,000 1,088
Adran Sylhet Sylhet 1 Awst 1995 12,635 11,291,000 894

Hinsawdd

golygu
 
Dosbarthu hinsawdd Köppen-Geiger Bangladesh[36]
 
Llifogydd ar ôl seiclon Bangladesh 1991, a laddodd tua 140,000 o bobl.

Eistedda Bangladesh yn gyfforddus dros Drofan Cancr; mae hinsawdd Bangladesh yn drofannol gyda gaeaf mwyn rhwng Hydref a Mawrth, a haf poeth, llaith rhwng Mawrth a Mehefin. Nid yw'r wlad erioed wedi cofnodi tymheredd aer o dan 0 °C (32 °F), gyda'r record o dymheredd isel yn 1.1 °C (34.0 °F) yn ninas gogledd-orllewin Dinajpur ar 3 Chwefror 1905.[37] Mae tymor cynnes a llaith y monsŵn yn para rhwng Mehefin a Hydref ac yn cyflenwi'r rhan fwyaf o lawiad y wlad.

Mae trychinebau naturiol megis llifogydd, seiclonau trofannol, corwyntoedd, a llanw uchel bron yn flynyddol,[38] ynghyd ag effeithiau datgoedwigo, diraddio pridd ac erydiad eithriadol. Roedd seiclonau 1970 a 1991 yn arbennig o ddinistriol, gyda'r olaf yn lladd tua 140,000 o bobl.

Ym mis Medi 1998, gwelodd Bangladesh y llifogydd mwyaf difrifol yn hanes y byd modern. Gorlifodd y Brahmaputra, y Ganga a'r Meghna gan chwalu 300,000 o dai, 9,700 m o ffordd a 2,700 o argloddiau. Boddwyd 1,000 o bobl a gwnaed 30 miliwn yn ddigartref. I bob pwrpas, roedd dwy ran o dair o'r wlad o dan ddŵr. Priodolwyd difrifoldeb y llifogydd i:

* lawogydd monsŵn anarferol o uchel,

*ar yr un pryd cafwyd cymaint o ddŵr-tawdd o'r Himalaya, a

*thorri coed ar gyfer coed tân - ar lefel enfawr (a fyddai wedi angori'r dŵr glaw).[39]

O ganlyniad i amrywiol fentrau ar lefel ryngwladol a chenedlaethol o ran lleihau risg trychinebau, mae tollau dynol a difrod economaidd o lifogydd a seiclonau wedi gostwng dros y blynyddoedd.[40] Cafwyd llifogydd tebyg ledled y wlad eto yn 2007, trychineb a adawodd 5 miliwn o bobl yn ddigartref, a thua 500 yn farw.[41]

Cydnabyddir bod Bangladesh yn un o'r gwledydd sydd fwyaf agored i newid yn yr hinsawdd.[42][43] Dros gyfnod o ganrif, mae 508 o seiclonau wedi effeithio ar ranbarth Bae Bengal, y credir bod 17% ohonynt wedi effeithio ar Bangladesh.[44] Disgwylir i beryglon naturiol sy'n dod o or-lawiad cynyddol, lefelau'r môr yn codi, a seiclonau trofannol gynyddu wrth i'r hinsawdd newid, pob un yn effeithio'n ddifrifol ar amaethyddiaeth, diogelwch dŵr a bwyd, iechyd pobl a lloches.[45] Er mwyn mynd i’r afael â’r bygythiad o gynnydd yn lefel y môr yn Bangladesh, lansiwyd Cynllun Delta Bangladesh 2100.[46][47]

Bioamrywiaeth

golygu
 
Teigr Bengal, yr anifail cenedlaethol, yn y Sundarbans

Cadarnhaodd Bangladesh Gonfensiwn Rio ar Amrywiaeth Fiolegol ar 3 Mai 1994.[48] Erbyn 2014, roedd y wlad ar fin adolygu ei Strategaeth Bioamrywiaeth Genedlaethol a'i Chynllun Gweithredu .[48]

Mae Bangladesh wedi'i lleoli yn y parth Indomalayaidd, ac mae'n gorwedd o fewn pedwar eco-ranbarth daearol:

  • Coedwigoedd collddail llaith Gwastadedd y Ganga Isaf,
  • Coedwigoedd glaw Mizoram-Manipur-Kachin,
  • Coedwigoedd cors dŵr croyw Sundarbans, a
  • Mangrofau Sundarbans.[49] Mae ei ecoleg yn cynnwys morlin hir, nifer o afonydd a llednentydd, llynnoedd, gwlyptiroedd, coedwigoedd bythwyrdd, coedwigoedd lled-fythwyrdd, bryniau coediog, coedwigoedd collddail llaith, coedwigoedd cors dŵr-croyw a thir gwastad gyda glaswellt tal. Mae Gwastadedd Bangladesh yn enwog am ei bridd llifwaddodol ffrwythlon cyfoethog. Mae llystyfiant ledled y wlad, gyda phentrefi yn aml wedi'u claddu mewn llwyni o mango, jackfruit, bambŵ, cnau betel, cnau coco a phalmwydd datus. Mae gan y wlad hyd at 6000 o rywogaethau o blanhigion, gan gynnwys 5000 o blanhigion blodeuol gwahanol.[50] Mae lilïau dŵr a lotysau dŵr yn tyfu yn ystod tymor y monsŵn.a cheir yma 50 o warchodfeydd bywyd gwyllt, sef yr ardaloedd gwarchodedig.

Hawliau dynol

golygu
 
Protestiadau Shahbag 2013 yn mynnu’r gosb eithaf ar gyfer troseddwyr rhyfel rhyfel 1971

Mae rhestr o hawliau sylfaenol wedi'i hymgorffori yng nghyfansoddiad y wlad. Dylanwadwyd ar ddrafftiwr y cyfansoddiad ym 1972, sef y Dr. Kamal Hossain, gan Ddatganiad Cyffredinol o Hawliau Dynol .[51] Mae Bangladesh hefyd yn cydnabod y trydydd rhyw.[52] Fodd bynnag, mae Cyfunrywioldeb wedi'i wahardd gan adran 377 o'r cod troseddol, a gellir cosbi person hoyw gydag charchar am oes.[53][54]

Mae gweithredu barnwrol yn aml wedi cadarnhau hawliau dynol. Yn y 1970au, annilysodd barnwyr ddaliadau dan Ddeddf Pwerau Arbennig, 1974 trwy achosion fel Aruna Sen v. Llywodraeth Bangladesh ac Abdul Latif Mirza v. Llywodraeth Bangladesh . Yn 2008, fe wnaeth y Goruchaf Lys baratoi'r ffordd ar gyfer dinasyddiaeth i'r Pacistaniaid a Adawyd, tua 300,000 o bobl heb wladwriaeth.[55] Er gwaethaf y ffaith nad oedd wedi llofnodi Confensiwn Ffoaduriaid y Cenhedloedd Unedig, mae Bangladesh wedi derbyn ffoaduriaid Rohingya ers 1978 ac mae'r wlad bellach yn gartref i filiwn o ffoaduriaid. Mae Bangladesh yn aelod gweithgar o'r Sefydliad Llafur Rhyngwladol (ILO) ers 1972. Cadarnhaodd 33 o gonfensiynau ILO, gan gynnwys y saith confensiwn ILO sylfaenol[56], y Cyfamod Rhyngwladol ar Hawliau Sifil a Gwleidyddol a'r Cyfamod Rhyngwladol ar Hawliau Economaidd, Cymdeithasol a Diwylliannol.[57][58] Yn 2018, daeth Bangladesh o dan feirniadaeth llym am ei Deddf Diogelwch Digidol gormesol a oedd yn bygwth y rhyddid i lefaru. Cafodd y ffotonewyddiadurwr Shahidul Alam ei garcharu a'i arteithio am feirniadu'r llywodraeth.[59] Cafodd Alam sylw yn cylchgrawn Time Person of the Year yn 2018.

Mae llywodraethau olynol a'u lluoedd diogelwch wedi gwthio egwyddorion cyfansoddiadol i'r pen, ac wedi cael eu cyhuddo o gam-drin hawliau dynol. Mae Bangladesh wedi'i rhestru'n "rhannol rydd" yn adroddiad Rhyddid yn y Byd Freedom House,[60] ond caiff gwasg y wlad ei restru fel "heb fod yn rhydd".[61]

Bangladesh oedd y drydedd wlad fwyaf heddychlon yn Ne Asia ym Mynegai Heddwch Byd-eang 2015.[62]

 
Mae asiantaethau gorfodaeth cyfraith Bangladeshaidd, gan gynnwys Bataliwn Gweithredu Cyflym (yn y llun), wedi’u cyhuddo o gam-drin hawliau dynol

Yn ôl y Comisiwn Hawliau Dynol Cenedlaethol, mae 70% o droseddau honedig hawliau dynol yn cael eu cyflawni gan asiantaethau gorfodaeth cyfreithlon.[63] Ymhlith y rhai a dargedwyd y mae Muhammad Yunus, enillydd Gwobr Heddwch Nobel a'r Grameen Bank, blogwyr seciwlar a phapurau newydd annibynnol, pro-wrthblaid a rhwydweithiau teledu. Mae'r Cenhedloedd Unedig yn poeni am "fesurau sy'n cyfyngu ar ryddid mynegiant a hawliau democrataidd".[64]

Ynni a seilwaith

golygu
 
Meysydd glo a nwy naturiol yn Bangladesh, 2011

Roedd gan Bangladesh gapasiti trydanol o 20,000 megawat yn 2018, gan gyrraedd 23,548 MW yn 2020.[65][66] Mae tua 56 y cant o ynni masnachol y wlad yn cael ei gynhyrchu gan nwy naturiol, ac yna olew, ynni dŵr a glo. Mae Bangladesh wedi bwriadu mewnforio ynni dŵr o Bhutan a Nepal.[67] Yn 2020 roedd gorsaf ynni niwclear yn cael ei hadeiladu gyda chefnogaeth Rwsia ym mhrosiect Offer Pŵer Niwclear Ruppur gorsaf a fydd yn ychwanegu 2,160 MW pan fydd yn gwbl weithredol.[68] Bangladesh yw'r pumed wlad ledled y byd yn nifer y swyddi gwyrdd ynni adnewyddadwy, ac mae paneli solar yn cael eu defnyddio fwyfwy i bweru ardaloedd gwledig trefol ac oddi ar y grid.[69]

Gwyddoniaeth a thechnoleg

golygu
 
Yn 2018, llwyth tâl cyntaf roced Bloc 5 Falcon 9 SpaceX oedd lloeren Bangabandhu-1 a adeiladwyd gan Thales Alenia Space

Mae Cyngor Ymchwil Gwyddonol a Diwydiannol Bangladesh, a sefydlwyd ym 1973, yn olrhain ei wreiddiau i Labordai Rhanbarthol Dwyrain Pacistan a sefydlwyd yn Dhaka (1955), Rajshahi (1965) a Chittagong (1967). Sefydlwyd asiantaeth ofod Bangladesh, SPARRSO, ym 1983 gyda chymorth yr Unol Daleithiau.[70] Lansiwyd lloeren gyfathrebu gyntaf y wlad, Bangabandhu-1, o'r Unol Daleithiau yn 2018.[71] Mae Comisiwn Ynni Atomig Bangladesh yn gweithredu adweithydd ymchwil TRIGA yn ei ganolfanynni atomig yn Savar.[72] Yn 2015, roedd Bangladesh y 26ed cyrchfan gontract allanol TG fyd-eang.[73]

Demograffeg

golygu
Y boblogaeth hanesyddol
BlwyddynPobl.±%
190128,928,621—    
191131,555,164+9.1%
192133,255,373+5.4%
193135,602,382+7.1%
194141,997,567+18.0%
195141,932,128−0.2%
196150,840,871+21.2%
197471,479,663+40.6%
198187,120,221+21.9%
1991106,313,652+22.0%
2001124,355,330+17.0%
2011142,319,111+14.4%

Mae amcangyfrifon o boblogaeth Bangladeshaidd yn amrywio, ond mae data'r Cenhedloedd Unedig yn awgrymu 161,376,708 (162.9 miliwn) yn 2017.[9] Amcangyfrifodd cyfrifiad 2011 142.3 miliwn,[74] llawer llai nag amcangyfrifon 2007-2010 o boblogaeth Bangladesh (150-1,700) miliwn). Bangladesh yw wythfed genedl fwyaf poblog y byd a'r wlad fawr fwyaf poblog yn y byd, gan ddod yn 7fed yn nwysedd y boblogaeth hyd yn oed pan gynhwysir gwledydd bach a dinas-wladwriaethau.[75]

Roedd cyfradd twf poblogaeth y wlad ymhlith yr uchaf yn y byd yn y 1960au a'r 1970au, pan dyfodd ei phoblogaeth o 65 i 110 miliwn. Drwy rreoli genedigaeth yn yr 1980au, dechreuodd cyfradd twf Bangladesh arafu. Mae cyfanswm ei gyfradd ffrwythlondeb bellach yn 2.05,[76] sy'n is na chyfradd India (2.58) a Phacistan (3.07). Mae'r boblogaeth yn gymharol ifanc, gyda 34 y cant yn 15 oed neu'n iau a phump y cant yn 65 neu'n hŷn. Amcangyfrifwyd bod disgwyliad oes adeg genedigaeth yn 72.49 mlynedd yn 2016.[31] Yn ôl Banc y Byd, yn 2016, mae 14.8% o'r wlad yn byw o dan y llinell dlodi ryngwladol ar lai na $1.90 y dydd.[77][78]

Mae Bengalisiaid yn 98% o'r boblogaeth.[79] O'r Bengaliiaid, Mwslemiaid yw'r mwyafrif, ac yna Hindwiaid, Cristnogion a Bwdistiaid.

Cyfeiriadau

golygu
  1. ↑ "English pronunciation of Bangladesh". Cambridge Dictionary. Cambridge Dictionary. Cyrchwyd 26 Mawrth 2020.
  2. ↑ Frank E. Eyetsemitan; James T. Gire (2003). Aging and Adult Development in the Developing World: Applying Western Theories and Concepts. Greenwood Publishing Group. t. 91. ISBN 978-0-89789-925-3.
  3. ↑ Raj Kumar (2003). Essays on Ancient India. Discovery Publishing House. t. 199. ISBN 978-81-7141-682-0.
  4. ↑ Indrajit Ray (2011). Bengal Industries and the British Industrial Revolution (1757-1857). Routledge. tt. 57, 90, 174. ISBN 978-1-136-82552-1.
  5. ↑ Shombit Sengupta, Bengals plunder gifted the British Industrial Revolution, The Financial Express, 8 Chwefror 2010
  6. ↑ Esposito, John L., gol. (2004). The Islamic World: Past and Present. Volume 1: Abba – Hist. Oxford University Press. t. 174. ISBN 978-0-19-516520-3. Cyrchwyd 29 Awst 2017.
  7. ↑ Jacobs, Frank (6 Ionawr 2013). "Peacocks at Sunset". The New York Times. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 14 Gorffennaf 2012. Cyrchwyd 15 Gorffennaf 2012.
  8. ↑ "Mapping the Global Muslim Population: A Report on the Size and Distribution of the World's Muslim Population". Pew Research Center. 7 Hydref 2009. Cyrchwyd 30 Tachwedd 2019.
  9. ↑ The Constitution of the People's Republic of Bangladesh. Ministry of Law, The People's Republic of Bangladesh. Cyrchwyd 17 Mai 2019. Article 2A. – The state religion and Article 12. – Secularism and freedom of religion
  10. ↑ Lisa Schlein (3 Mawrth 2020). "Rohingya Refugee Crisis Has Bangladesh, UN Calling for Help | Voice of America – English". VOA News (yn Saesneg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 5 Mawrth 2020.
  11. ↑ Zafarullah, Habib; Siddiquee, Noore Alam (1 December 2001). "Dissecting Public Sector Corruption in Bangladesh: Issues and Problems of Control" (yn en). Public Organization Review 1 (4): 465–486. doi:10.1023/A:1013740000213. ISSN 1566-7170.
  12. ↑ Braun, David Maxwell (20 Hydref 2010). "Bangladesh, India Most Threatened by Climate Change, Risk Study Finds". National Geographic. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 3 Mai 2016. Cyrchwyd 14 Gorffennaf 2017.
  13. ↑ "World Economic Outlook Database, April 2020". IMF.org. International Monetary Fund. Cyrchwyd 23 Mai 2020.
  14. ↑ "Notation of song aaji bangladesher hridoy". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 4 Medi 2015. Cyrchwyd 10 Medi 2015.
  15. ↑ RIYAZU-S-SALĀTĪN: A History of Bengal Error in Webarchive template: URl gwag., Ghulam Husain Salim, The Asiatic Society, Calcutta, 1902.
  16. ↑ Firishta (1768). Dow, Alexander (gol.). History of Hindostan. tt. 7–9.
  17. ↑ Trautmann, Thomas (2005). Aryans and British India. Yoda Press. t. 53.
  18. ↑ Keay, John (2000). India: A History. Atlantic Monthly Press. t. 220. ISBN 978-0-87113-800-2. In C1020 ... launched Rajendra's great northern escapade ... peoples he defeated have been tentatively identified ... 'Vangala-desa where the rain water never stopped' sounds like a fair description of Bengal in the monsoon.
  19. ↑ Sen, Sailendra Nath (1999) [First published 1988]. Ancient Indian History and Civilization. New Age International. t. 281. ISBN 978-81-224-1198-0.
  20. ↑ 20.0 20.1 Ahmed, Salahuddin (2004). Bangladesh: Past and Present. APH Publishing. t. 23. ISBN 978-81-7648-469-5. Cyrchwyd 14 Mai 2016.
  21. ↑ "But the most important development of this period was that the country for the first time received a name, ie Bangalah."
  22. ↑ Sircar, D.C. (1990). Studies in the Geography of Ancient and Medieval India. Motilal Banarsidass. t. 135. ISBN 978-81-208-0690-0. Cyrchwyd 19 April 2016.
  23. ↑ Sen, Sailendra Nath (1999) [First published 1988]. Ancient Indian History and Civilization. New Age International. t. 281. ISBN 978-81-224-1198-0.
  24. ↑ Aditi Rajagopal (8 Chwefror 2020). "How the World's Largest Delta Might Slowly Go Under Water". Discovery (yn Saesneg).
  25. ↑ "No Place Like Home - BANGLADESH: LAND OF RIVERS". Environmental Justice Foundation. Cyrchwyd March 10, 2020.
  26. ↑ Suvedī, Sūryaprasāda (2005). International watercourses law for the 21st century. Ashgate Publishing, Ltd. tt. 154–66. ISBN 978-0-7546-4527-6.
  27. ↑ Ali, A. (1996). "Vulnerability of Bangladesh to climate change and sea level rise through tropical cyclones and storm surges". Water, Air, & Soil Pollution 92 (1–2): 171–79. doi:10.1007/BF00175563 (inactive 31 Mai 2021) [[Category:Pages with DOIs inactive since Gwall: Amser annilys]]. https://link.springer.com/article/10.1007/BF00175563.
  28. ↑ "World Country High Points". peakbagger.com. peakbagger.com.
  29. ↑ "Bangladesh". The World Factbook. Langley, Virginia: Central Intelligence Agency. 2012. Cyrchwyd 15 Mai 2007.
  30. ↑ "National Web Portal of Bangladesh". Bangladesh Government. 15 Medi 2015. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 23 Medi 2015. Cyrchwyd 23 Medi 2015.
  31. ↑ 31.0 31.1 "Bangladesh". The World Factbook. Langley, Virginia: Central Intelligence Agency. 2012. Cyrchwyd 15 Mai 2007."Bangladesh".
  32. ↑ "Rangpur becomes a divivion". bdnews24.com. 25 Ionawr 2010. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 3 Medi 2015. Cyrchwyd 6 Awst 2011.
  33. ↑ 33.0 33.1 "Bangladesh changes English spellings of five districts". bdnews24.com. 2 April 2018. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2020-12-15. Cyrchwyd 1 Hydref 2019.
  34. ↑ Local Government Act, No. 20, 1997
  35. ↑ 35.0 35.1 35.2 "Health Bulletin 2016" (PDF). Directorate General of Health Services (DGHS). t. 13. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 13 Mehefin 2017. Cyrchwyd 11 Medi 2017.
  36. ↑ Beck, Hylke E.; Zimmermann, Niklaus E.; McVicar, Tim R.; Vergopolan, Noemi; Berg, Alexis; Wood, Eric F. (30 Hydref 2018). "Present and future Köppen-Geiger climate classification maps at 1-km resolution". Scientific Data 5: 180214. Bibcode 2018NatSD...580214B. doi:10.1038/sdata.2018.214. PMC 6207062. PMID 30375988. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=6207062.
  37. ↑ "Map of Dinajpur". kantaji.com. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 13 Gorffennaf 2011. Cyrchwyd 17 April 2015.
  38. ↑ Alexander, David E. (1999) [1993]. "The Third World". Natural Disasters. Dordrecht: Kluwer Academic Publishers. t. 532. ISBN 978-0-412-04751-0.
  39. ↑ Haggett, Peter (2002) [2002]. "The Indian Subcontinent". Encyclopedia of World Geography. New York: Marshall Cavendish. tt. 2, 634. ISBN 978-0-7614-7308-4. OCLC 46578454.
  40. ↑ Raju, M. N. A. (10 Mawrth 2018). "Disaster Preparedness for Sustainable Development in Bangladesh". Daily Sun. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2021-07-24. Cyrchwyd 26 Medi 2019.
  41. ↑ "Bangladesh flood death toll nears 500, thousands ill". Reuters. 15 Awst 2007. Cyrchwyd 15 Awst 2007.
  42. ↑ Kulp, Scott A.; Strauss, Benjamin H. (29 Hydref 2019). "New elevation data triple estimates of global vulnerability to sea-level rise and coastal flooding". Nature Communications 10 (1): 4844. Bibcode 2019NatCo..10.4844K. doi:10.1038/s41467-019-12808-z. ISSN 2041-1723. PMC 6820795. PMID 31664024. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=6820795.
  43. ↑ "Report: Flooded Future: Global vulnerability to sea level rise worse than previously understood". climatecentral.org. 29 Hydref 2019. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2019-11-02. Cyrchwyd 3 Tachwedd 2019.
  44. ↑ Chaturvedi, Sanjay (29 April 2016). Climate Change and the Bay of Bengal (yn Saesneg). Flipside Digital Content Company Inc. ISBN 978-981-4762-01-4.
  45. ↑ Bangladesh Climate Change Strategy and Action Plan, 2008 (PDF). Ministry of Environment and Forests Government of the People's Republic of Bangladesh. 2008. ISBN 978-984-8574-25-6. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 2009-10-07. Cyrchwyd 2021-07-24.
  46. ↑ "Bangladesh Delta Plan 2100". The Dutch water sector. 20 Mai 2019. Cyrchwyd 24 Medi 2019.
  47. ↑ "Bangladesh Delta Plan (BDP) 2100" (PDF).
  48. ↑ 48.0 48.1 "Bangladesh – Country Profile". cbd.int. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 17 Chwefror 2015. Cyrchwyd 16 Chwefror 2015.
  49. ↑ Dinerstein, Eric; Olson, David; Joshi, Anup; Vynne, Carly; Burgess, Neil D.; Wikramanayake, Eric; Hahn, Nathan; Palminteri, Suzanne et al. (2017). "An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm". BioScience 67 (6): 534–545. doi:10.1093/biosci/bix014. ISSN 0006-3568. PMC 5451287. PMID 28608869. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=5451287.
  50. ↑ "Flora and Fauna – Bangladesh high commission in India". Bangladesh High Commission, New Delhi. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 20 Awst 2013.
  51. ↑ "Lecture Series – Dr. Kamal Hossain". United Nations. Cyrchwyd 15 Awst 2019.
  52. ↑ Diplomat, Shakil Bin Mushtaq, The. "Bangladesh Adds Third Gender Option to Voter Forms". The Diplomat. Cyrchwyd 15 Awst 2019.
  53. ↑ Ashif Islam Shaon (27 April 2016). "Where does Bangladesh stand on homosexuality issue?". Dhaka Tribune. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 5 Mehefin 2017. Cyrchwyd 30 Mai 2017.
  54. ↑ "Bangladesh authorities arrest 27 men on suspicion of being gay". The Independent. 19 Mai 2017.
  55. ↑ Refugees, United Nations High Commissioner for. "How a Bangladesh court ruling changed the lives of more than 300,000 stateless people". UNHCR. Cyrchwyd 15 Awst 2019.
  56. ↑ "International labour standards in Bangladesh (ILO in Bangladesh)". ilo.org. Cyrchwyd 15 Awst 2019.
  57. ↑ "United Nations Treaty Collection". United Nations. Cyrchwyd 15 Awst 2019.
  58. ↑ "United Nations Treaty Collection". United Nations. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2019-04-01. Cyrchwyd 15 Awst 2019.
  59. ↑ "Bangladesh: New Digital Security Act imposes dangerous restrictions on freedom of expression". Amnesty International. Cyrchwyd 15 Awst 2019.
  60. ↑ Bangladesh.
  61. ↑ "Bangladesh – Country report – Freedom in the World – 2016". freedomhouse.org. 27 Ionawr 2016. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2016-06-10. Cyrchwyd 12 Mai 2016.
  62. ↑ "Bangladesh 98th among 162 countries". The Daily Star. 16 Awst 2014. Cyrchwyd 9 December 2015.
  63. ↑ Ridwanul Hoque. "Clashing ideologies". D+C, development and cooperation. Cyrchwyd 21 December 2015.
  64. ↑ "Civil society, freedom of speech under attack in Bangladesh: UN". The Daily Star. 5 Mawrth 2015. Cyrchwyd 9 December 2015.
  65. ↑ "In pictures: Celebrating 20,000MW of power". Dhaka Tribune. 8 Medi 2018. Cyrchwyd 4 Ionawr 2019.
  66. ↑ "Inept distribution turns surplus power useless". The Business Standard. 18 Gorffennaf 2020.
  67. ↑ Lall, Marie (2009). The Geopolitics of Energy in South Asia. Institute of Southeast Asian Studies. t. 143. ISBN 978-981-230-827-6. Cyrchwyd 14 Mai 2016.
  68. ↑ "Rosatom to Build Bangladesh's First Nuclear Power Plant | Business". The Moscow Times. 3 Hydref 2013. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 19 Chwefror 2016. Cyrchwyd 17 December 2015.
  69. ↑ Woody, Todd (12 Mai 2014). "Why Green Jobs Are Booming in Bangladesh". The Atlantic. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 6 Chwefror 2017. Cyrchwyd 5 Mawrth 2017.
  70. ↑ "Dhaka, Bangladesh. 1985". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 11 Mawrth 2016. Cyrchwyd 17 December 2015.
  71. ↑ "Bangladesh launches its first satellite Bangabandhu-1". The Times of India. 13 Mai 2018. Cyrchwyd 15 Mai 2018.
  72. ↑ "Bangladesh Atomic Energy Commission". Baec.org.bd. 22 Mehefin 2014. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 4 Mawrth 2016. Cyrchwyd 17 December 2015.
  73. ↑ "Bangladesh Best Destination for IT outsourcing". The Daily Star. 8 Mawrth 2015. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 16 Awst 2016. Cyrchwyd 15 Awst 2016.
  74. ↑ "Bangladesh's Population to Exceed 160 Mln after Final Census Report". English.cri.cn. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 14 Ionawr 2012. Cyrchwyd 6 Awst 2011.
  75. ↑ "Population density – Persons per sq km 2010 Country Ranks". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 24 Hydref 2010. Cyrchwyd 2 Hydref 2010.
  76. ↑ "Socio-Economic Indicators of Bangladesh". Bangladesh Economic Review 2018. Ministry of Finance, Bangladesh. 2018. Cyrchwyd 26 April 2019.
  77. ↑ "Poverty & Equity Data Portal". world bank. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 27 December 2018. Cyrchwyd 26 December 2018.
  78. ↑ "The World Bank in Bangladesh". world bank. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 17 December 2018. Cyrchwyd 26 December 2018.
  79. ↑ "Background Note: Bangladesh".
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Bangladesh&oldid=12594139"