Brogyntyn

Brogyntyn
	Portico Neuadd Brogyntyn
Math	tŷ bonedd Seisnig
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	stad Brogyntyn
Sir	Swydd Amwythig; (Sir seremonïol)
Gwlad	Lloegr
Cyfesurynnau	52.8729°N 3.0723°W
Cod OS	SJ2792431138
Statws treftadaeth	adeilad rhestredig Gradd II*
Manylion
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Plasdy ac ystad o darddiad Cymreig ym mhlwyf Selatyn ger Croesoswallt, Swydd Amwythig, Gorllewin Canolbarth Lloegr, yw Brogyntyn. Er iddo ddechrau fel ystad fechan ar ddiwedd yr Oesoedd Canol, tyfodd i fod yn un o ystadau mwyaf gogledd Cymru (er ei fod yn Lloegr roedd yr ardal o gwmpas Brogyntyn yn Gymreig iawn am ganrifoedd).

Hanes

Sefydlwyd castell Cymreig ar dir Brogyntyn yn y 12g, efallai gan Owain Brogyntyn, un o dywysogion Teyrnas Powys. Castell mwnt a beili ydyw: dim ond ei olion sy'n goroesi heddiw, ym Mharc Brogyntyn.

Trwy gyd-briodas ymledodd cysylltiadau'r teulu ac ychwanegwyd i gyfoeth yr ystad. Tro mawr yn hanes yr ystad oedd y briodas rhwng Syr William Maurice, aer Clenennau, gydag aeres Brogyntyn yn yr 16g. Roedd teulu'r llenor Ellis Wynne yn perthyn iddi yn y 17g. Ar ddechrau'r 19g, trwy briodas eto, sefydlwyd llinach Arglwydd Harlech.

Dros y canrifoedd, casglwyd llyfrgell ym Mrogyntyn a oedd yn cynnwys nifer o lyfrau prin a chasgliad pwysig o lawysgrifau Cymreig. Daeth yr rhain, ynghyd â nifer fawr o bapurau a chofnodion yn ymwneud â Chymru, i feddiant Llyfrgell Genedlaethol Cymru yn yr 20g lle y'u cedwir heddiw fel 'Llawysgrifau Brogyntyn'.

Gweler hefyd

Darllen pellach

Ceir cyfres o erthyglau gan E. D. Jones ar Lawysgrifau Brogyntyn a'u cefndir yng Nghylchgrawn Llyfrgell Genedlaethol Cymru (cyfrolau v-viii, 1948-53).

Dolenni allanol

(Saesneg) Castell Brogyntyn Archifwyd 2011-07-21 yn y Peiriant Wayback, yn cynnwys llun o'r safle.