Cefn-llys
Roedd Cefn-llys (hefyd Llanfihangel Cefn-llys) yn dref ganoloesol yng nghwmwd Dinieithon, yng nghantref Maelienydd, de Powys, yng nghanolbarth Cymru.
 | |
| Math | anghyfannedd, bwrdeistref, eglwys blwyf  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Powys |
| Gwlad |  Cymru |
| Cyfesurynnau | 52.2438°N 3.3354°W |
| Cod OS | SO0893061480 |
 | |
| Statws treftadaeth | heneb gofrestredig |
| Manylion | |
| Dynodwr Cadw | RD150 |
Hanes a hynafiaethau
golyguErbyn heddiw dim ond Eglwys Sant Fihangel sy'n dal i sefyll yno, gyda thwmpathau gerllaw yn dynodi safleoedd adeiladau eraill yn y dref fechan, a barhaodd yn breswylfa hyd y 1800au. Gerllaw ar ben y graig a adwaenir fel Craig y Castell ceir adfeilion Castell Cefn-llys. Mae'r castell a'i graig, a'r dref wrth ei gwaelod, yn cael eu amgylchunu bron yn llwyr gan ddolen ar afon Ieithon, sy'n llifo heibio ar ei ffordd i Landrindod, tua milltir i lawr yr afon.
Er mai Castell Cefn-llys yw'r enw, mewn gwirionedd ceir adfeilion dau gastell ar ddau ben y graig. Cawsant eu codi y naill ar ôl y llall gan yr arglwydd Eingl-Normanaidd lleol Roger Mortimer o Wigmore yn ystod ei frwydro â Llywelyn ap Gruffudd, Tywysog Cymru, am reolaeth ar gantref Maelienydd. Codwyd y castell cyntaf, ar ben gogleddol y graig, yn 1242 a chafodd ei ddifetha yn 1262 gan Gymry Maelienydd yn enw Llywelyn ap Gruffudd ac er mwyn tanseilio awdurdod Mortimer yn yr ardal. Codwyd yr ail gastell, ar ben deheuol y graig, yn 1268 ; goroesodd helbulion y cyfnod ond roedd yn adfail erbyn 1588.
Chwedl Draig Fforest Clud
golyguYn ôl traddodiad llên gwerin lleol, bu draig yn byw yn Fforest Clud ers talwm. Am ei bod yn aflonyddu cymaint ar y trogolion, codasant cylch o bedair eglwys i'w hamgylchynnu. Cysegrwyd y pedair eglwys hynny, sef eglwysi Llanfihangel Cefn-llys, Llanfihangel Rhydieithon, Llanfihangel Nant Melan a Llanfihangel Cascob, i'r archangel Sant Mihangel, sy'n gorchfygu'r ddraig yn y Beibl. Credid y byddai'r ddraig yn deffro eto pe dinistrid unrhyw un o'r pedair eglwys[1]
Llyfryddiaeth
golygu- R. R. Davies, The Age of Conquest : Wales 1063-1415 (Rhydychen, 1987)
- J. Beverley Smith, Llywelyn ap Gruffudd, Tywysog Cymru (Caerdydd, 1986)
Cyfeiriadau
golygu- ↑ [https://web.archive.org/web/20070430204832/http://www.churchinwales.org.uk/swanbrec/churches/trails/dragons.htm Archifwyd 2007-04-30 yn y Peiriant Wayback "St Michael and the Dragon of Radnor Forest" ar wefan yr Eglwys yng Nghymru (Esgobaeth Abertawe ac Aberhonddu).