Hat-tric

camp chwaraeon neu maes cystadleuol arall

Mae hat-tric yn derm o'r Saesneg [1] a ddefnyddir ym maes chwaraeon sy'n disgrifio'r camp o gyflawni nod y gêm (e.e. sgorio gôl neu gais) dair gwaith. Ceir hefyd bellach ei ddefnyddio mewn meysydd eraill megis gwleidyddiaeth neu byd gwaith i ddisgrifio cyflawni camp neu uchelgais dair gwaith. Arddelir hefyd y term tair gôl yn y Gymraeg.[2]

Gonzalo Higuain yn dathlu sgorio hat-tric i Ariannin yn erbyn De Corea yng Cwpan y Byd, 2010
Gonzalo Higuain yn dathlu sgorio hat-tric i Ariannin yn erbyn De Corea yng Cwpan y Byd, 2010

Etymoleg golygu

Daw'r gair o'r term Saesneg, hat-trick yn mynd yn ôl i griced yn 1858 pan ddisgrifiwyr camp H.H. Stephenson i gwympo tair wiced gan dair bowliad canlynol. Gwnaeth y dorf a'i gefnogwyr gasgliad iddo gan prynu het gyda'r arian a godwyd.[3] Defnyddiwyd y term mewn print am y tro cyntaf yn 1865.[4]

Mewn pêl-droed, mae'r hat-tric yn digwydd pan fydd chwaraewr yn sgorio tair gôl mewn un gêm ac mae hat-tric perffaith yn cyfeirio at dair gôl a sgoriwyd gan yr un chwaraewr mewn gêm; un gyda phob un o'r traed ac un gyda'r pen.[5]

Pêl-droed golygu

 
Amedeo Amadei yn dathlu buddugoliaeth Inter Milan v A.C. Milan, 6-5 a'r hat-tric y sgoriodd ef yn y fuddugoliaeth yn nhymor 1949–50 o'r Serie A

Mae tripled yn digwydd pan fydd chwaraewr yn sgorio tair gôl mewn gêm.[6]

Yn y mwyafrif o gemau proffesiynol, mae'r chwaraewr sy'n sgorio tripled wedi'i awdurdodi i fynd â'r bêl o'r gêm gofroddion.

Dywedir bod hat-tric yn "wir hat-tric" neu'n "berffaith" os yw'r goliau'n cael eu sgorio gyda phob troed ac un arall gyda'r pen (neu'n llai cyffredin gyda'r pen, gyda'r droed a gyda chic neu gosb rydd. Ym Mhencampwriaeth Ewropeaidd 1984, enillodd Michel Platini, capten tîm cenedlaethol Ffrainc, ddwy hat-tric perffaith yn y pum gêm a chwaraeodd.[7] Y diffiniad hat-tric "dilys" amlaf yw pan fydd y tair gôl yn cael eu sgorio yn yr un rhan o'r ornest neu gêm. Diffiniad arall o hat-tric yw'r un "di-fai" (flawless yn Saesneg) a elwir felly hefyd yn yr Almaen, Gwlad Belg a Sgandinafia, lle mae'r sgoriwr yn sgorio'r tair gôl yn yr un gêm, heb i unrhyw un sgorio rhwng y gôl gyntaf a'r drydedd gôl. Mae'r amrywiadau hyn yn llawer llai tebygol o ddigwydd ac efallai felly bod lefel yr anhawster wedi'i ostwng yn boblogaidd i allu darnio'r term dan sylw fwy o weithiau a dweud bod chwaraewr wedi gwneud hat-tric pan mae wedi sgorio tair gôl yn yr un peth paru.

Yn ogystal, fe'i gelwir yn hat-tric godidog a gyflawnodd yr hat-tric fel a ganlyn: gôl gosb, gôl aflan uniongyrchol a gôl chwarae arall.

Fe'i gelwir hefyd yn hat-tric mewn pêl-droed i gael tîm yn yr un tymor dri theitl. Yn Ewrop, deellir ennill Cwpan y Gynghrair, Cynghrair yr Adran Gyntaf a Chynghrair Pencampwyr UEFA, neu yn Ne America os cyflawnir Cwpan y Gynghrair, Pencampwriaeth yr Adran Gyntaf a Copa Libertadores de América.

Ac yn olaf y lleiaf aml o'r hat-tric yw pan fydd chwaraewr yn llwyddo i gwblhau 3 phas gôl neu'n cynorthwyo yn yr un gêm.

Y record am yr amser byrraf i wneud hat-tric yw 90 eiliad ac fe’i cyflawnwyd gan y chwaraewr Tommy Ross yn ystod gêm rhwng Ross County F.C. a Nairn County F.C., 28 Tachwedd 1964.[8]

Sgoriodd Gareth Bale hat-tric yn gêm rhagbrofol Cwpan y Byd 2022 Belarws yn erbyn Cymru ar 5 Medi 2021. Roedd y ddau gôl gyntaf yn gig o'r smotyn a'r drydedd yn gôl mewn amser ychwanegol gyda munud i fynd.[9] [10]

Hat-rics mewn hanes golygu

 
Michel Platini

Y tro cyntaf i chwaraewr sgorio 3 gôl yng Nghwpan y Byd, Bert Patenaude oedd hi yng Nghwpan y Byd 1930, pan drechodd yr Unol Daleithiau Paraguay 3-0 yn union gyda hat-tric gan y chwaraewr Americanaidd.[11]

Bu tri achlysur pan mae dau hat-tric wedi sgorio yn yr un gêm. Digwyddodd dwy yng Nghwpan y Byd 1938: pan drechodd Sweden Cuba, sgoriodd Gustav Wetterström a Tore Keller, y ddau yn chwarae i Sweden, dair gôl. Yn 1954 Brasil yn erbyn Gwlad Pwyl, gwnaeth Leônidas dros Brasil ac Ernest Wilimowski i Wlad Pwyl. Hefyd yng nghwpan yr un byd: pan drechodd Awstria'r Swistir, sgoriodd Theodor Wagner a Josef Hugi i Awstria a'r Swistir, yn y drefn honno.[12]

Y hat-tric cyflymaf a weithredwyd yw un Eduardo Maglioni, chwaraewr Independiente de Avellaneda o'r Ariannin, a wnaeth ei hat-tric mewn 90 eiliad, ar 18 Mawrth 1973.[13] Y chwaraewr ieuengaf i nodi hat-tric oedd Pelé yn 17 blwydd a 244 diwrnod oed.[14]

Y golwr cyntaf mewn hanes i sgorio hat-tric oedd y golwr Paraguayaidd gwych José Luis Chilavert, a sgoriodd gyfanswm o 62 gôl trwy gydol ei yrfa. Gwnaeth ei hat-tric ar 28 Tachwedd 1999, gan sgorio tair gôl gosb gyda Vélez Sarsfield yn erbyn Ferro Carril Oeste yn Nhwrnamaint Agoriadol y flwyddyn honno.

Robert Lewandowski oedd y chwaraewr cyntaf i wneud hat-tric mewn semifinal yng Nghynghrair y Pencampwyr UEFA trwy drosi 4 gôl i Real Madrid yn nhymor 2012/2013.

Mae gan Alexis Sanchez record anghyffredin ar y lefel fyd-eang: dyma'r unig chwaraewr yn hanes pêl-droed proffesiynol i sgorio het - tric neu hat-tric yn y tair cynghrair bwysicaf yn y byd (Serie A o'r Eidal, La Liga o Sbaen a'r Uwch Gynghrair Lloegr).

Gabriel Omar Batistuta yw'r unig chwaraewr a sgoriodd hattrick mewn o leiaf dwy gwpan yn y byd. Digwyddodd hyn ym 1994 yn erbyn Gwlad Groeg ac ym 1998 yn erbyn Jamaica.

Dechreuodd Cristiano Ronaldo ei bedwerydd byd yn 2018, gan mai ef oedd y chwaraewr mwyaf cyn-filwr, gyda het-dreial yn erbyn Sbaen. Dyma'r 51fed tro iddo wneud hat-tric yn ei yrfa.

Rygbi golygu

 
Scott Williams

Mewn rygbi cynhyrchir hat-tric pan fydd chwaraewr yn llwyddo i sgorio 3 chais yn yr un gêm. Mae 4 chwaraewr rygbi i Gymru wedi llwyddo gwneud y camp yma mewn gêm Cwpan Rygbi y Byd, yn ogytal ag mewn gemau rhyngwladol a chlwb eraill.

Pêl-fas golygu

Mewn pêl fas mae'n digwydd pan fydd chwaraewr yn cael tri rhediad cartref.

Moduro golygu

Mewn chwaraeon moduro fe gyflawnir hat-tric pan fydd gyrrwr yn ennill ras, ar ôl gadael o safle cyntaf y grid cychwyn (a elwir yn safle polyn yn Forumla 1) a hefyd yn cyflawni amser lap gorau'r ras (a elwir yn lap cyflym). Ar hyn o bryd mae Michael Schumacher ar frig y rhestr trwy ychwanegu 20 yn y categori hwn.

Dartiau golygu

Mae'n digwydd pan fydd chwaraewr yn gyrru'r tair dart yn y canol ("bullseye"), yn yr un rownd.

Diwylliant Gymraeg golygu

Defnyddir y term mewn cyd-destun Gymreig hefyd i gyfeirio at lwyddiant perfformiad unigol neu gorawl wrth ennill tri cystadleuaeth mewn eisteddfod.[15][16]

Cyfeiriadau golygu

  1. https://www.etymonline.com/word/hat%20trick
  2. http://termau.cymru/#hat-trick
  3. Extended Oxford English Dictionary 1999 Edition : "It came into use after HH Stephenson took three wickets in three balls for the all-England eleven against the twenty-two of Hallam at the Hyde Park ground, Sheffield in 1858. A collection was held for Stephenson (as was customary for outstanding feats by professionals) and he was presented with a cap or hat bought with the proceeds."
  4. A report of a match between Grays and Romford The Chelmsford Chronicle. 23 June 1865. OCLC 866859233. OCLC 17645885, 702688846, 42349342. http://find.galegroup.com/bncn/infomark.do?serQuery=Locale%28en%2C%2C%29:FQE=%28JX%2CNone%2C22%29%22Chelmsford%20Chronicle%22%24&queryType=PH&type=pubIssues&prodId=BNCN&version=1.0&source=library. "Mr Biddell...with his second ball bowled the Romford leviathan Mr Beauchamp and afterwards effected the hat-trick by getting three wickets in the over."
  5. (En inglés.) «European Football.» BBC. Consultado el 13 Ebrill 2016.
  6. "¿Qué es un "hat trick"?" (PDF). La Vanguardia. 29 Hydref 1996. t. 33.
  7. Smith, Ben (en inglés). «Michel Platini: Uefa chief has his critics but is used to success.» BBC. Consultado el 13 de abril de 2016.
  8. "Fastest time to score a hat-trick". Guinness Book of Records (Saesneg). Cyrchwyd 12 Ebrill 2016.
  9. https://twitter.com/sgorio/status/1434530641446674435
  10. https://www.bbc.co.uk/cymrufyw/58432414
  11. en:FIFA World Cup hat-tricks, List of FIFA World Cup hat-tricks.
  12. Hat-Tricks en copas del mundo. Consultado el 20 de diciembre de 2013.
  13. «https://www.clarin.com/deportes/90-segundos-maglioni_0_B157BOZx0tl.html»[dolen marw]
  14. «Proyecto Coach» "¿Sabes el origen del 'Hat-Trick'?". Consultado el 27 de diciembre de 2013.
  15. https://www.casgliadywerin.cymru/items/1011516
  16. https://www.bangor.ac.uk/news/archif/hatric-i-fangor-yn-yr-eisteddfod-ryng-golegol-2018-36131

Dolenni allanol golygu