Cwnstabliaeth Frenhinol Iwerddon

Cwnstabliaeth Frenhinol Iwerddon
Enghraifft o'r canlynol	heddlu
Daeth i ben	1922
Dechrau/Sefydlu	1822
Olynydd	Garda Síochána
Gwladwriaeth	Teyrnas Unedig Prydain Fawr ac Iwerddon
	Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Cwnstabliaeth Frenhinol Iwerddon, enw swyddogol Royal Irish Constabulary (Gwyddeleg: Constáblacht Ríoga na hÉireann; a elwir yn syml yn Irish Constabulary rhwng 1836 ac 1867) oedd yr heddlu yn Iwerddon o 1822 hyd 1922, pan oedd y wlad i gyd yn rhan o'r Deyrnas Unedig. Bu heddlu dinesig ar wahân, sef Heddlu Metropolitan Dulyn (DMP), yn patrolio'r brifddinas a rhannau o Swydd Wicklow, ac yn ddiweddarach roedd gan ddinasoedd Derry a Belfast, gyda'u heddluoedd eu hunain yn wreiddiol, adrannau arbennig o fewn yr RIC.^[1] Am y rhan fwyaf o'i hanes, roedd cyfansoddiad ethnig a chrefyddol yr RIC yn cyfateb yn fras i boblogaeth Iwerddon, er bod Protestaniaid Eingl-Wyddelig yn cael eu gorgynrychioli ymhlith ei huwch swyddogion.

Trefniadaeth

Roedd yr RIC dan awdurdod y weinyddiaeth Brydeinig yn Iwerddon. Roedd yn heddlu lled-filwrol. Yn wahanol i'r heddlu mewn mannau eraill yn y Deyrnas Unedig, roedd cwnstabliaid RIC yn cael eu harfogi'n rheolaidd (gan gynnwys gyda charbinau) a'u lletya mewn barics, ac roedd gan yr heddlu strwythur militaraidd.

Hanes byr

Bu'n plismona Iwerddon yn ystod cyfnod o aflonyddwch amaethyddol ac ymladd rhyddid cenedlaetholgar Gwyddelig. Fe'i defnyddiwyd i leddfu aflonyddwch sifil yn ystod Rhyfel y Degwm, Gwrthryfel Iwerddon Ifanc, Gwrthryfel y Ffeniaid, Rhyfel y Tir, a chyfnod chwyldroadol Iwerddon. Yn ystod Rhyfel Annibyniaeth Iwerddon, wynebodd yr RIC boicotiau cyhoeddus torfol ac ymosodiadau gan Fyddin Weriniaethol Iwerddon (IRA). Fe’i hatgyfnerthwyd gan recriwtiaid o Brydain — y Black and Tans a’r Cynorthwywyr — a ddaeth yn enwog am greulondeb yr heddlu ac ymosodiadau ar sifiliaid. Ffurfiwyd Cwnstabliaeth Gwirfoddol Ulster (USC) i atgyfnerthu'r RIC yn y rhan fwyaf o dalaith ogleddol Ulster.

O ganlyniad i'r Cytundeb Eingl-Wyddelig a rhaniad Iwerddon, diddymwyd yr RIC ym 1922 ac fe'i disodlwyd gan y Garda Síochána yng Ngwladwriaeth Rydd Iwerddon a Chwnstabliaeth Frenhinol Ulster (RUC) yng Ngogledd Iwerddon.

Esblygiad

Daeth dyfodiad y Y Frawdoliaeth Wyddelig Weriniaethol, a sefydlwyd ym 1858, â chynllun ar gyfer gwrthryfel arfog. Dechreuodd gweithredu uniongyrchol gyda Gwrthryfel y Ffeniaid ym 1867. Ymosododd Ffeniaid ar y barics heddlu mwy ynysig a gorsafoedd llai. Rhoddwyd y gwrthryfel hwn i lawr gydag effeithlonrwydd didostur. Roedd yr heddlu wedi ymdreiddio i'r Ffeniaid gyda hysbyswyr. Gwobrwywyd llwyddiant Cwnstabliaeth Iwerddon yn ystod yr achosion gan Fictoria, brenhines y Deyrnas Unedig a roddodd y rhagddodiad 'Royal' i'r heddlu ym 1867^[1] a'r hawl i ddefnyddio arwyddlun y Most Illustrious Urdd Padrig yn eu motif. Roedd yr RIC yn llywyddu dros ostyngiad amlwg mewn troseddau cyffredinol ledled y wlad. Rheolwyd yr aflonyddwch gwledig ansefydlog ar ddechrau'r bedwaredd ganrif ar bymtheg a nodweddwyd gan sefydliadau cudd a chynulliad arfog anghyfreithlon i bob pwrpas. Yn gyffredinol, daeth plismona yn rhan o'r drefn o reoli camymddwyn fel distyllu'r lleuad, meddwdod cyhoeddus, mân ladradau, a throseddau eiddo bwriadol. Dechreuodd Rhyfel Tir yn ystod cyfnod y Dirwasgiad 1879–82, gan achosi peth aflonyddwch cyffredinol.

Diddymu

Wedi diddymu'r Cwnstablaeth bu i rhai swyddogion heddlu o'r RIC ymuno â'r Garda Síochána a chefnogi'r IRA mewn gwahanol ffyrdd. Ymddiswyddodd eraill a chytunodd y Wladwriaeth Rydd i dalu eu pensiynau. Fodd bynnag, roedd llawer o ddynion yr RIC a oedd yn byw yn y Wladwriaeth Rydd yn agored i fygythiadau a gweithredoedd treisgar o ddial yn ystod y cyfnod hwn, fel bod rhai hefyd wedi ffoi i Brydain Fawr, lle y gwnaethant hwy, ynghyd â llawer o gyn-aelodau o'r Du a'r Tans a'r Auxiliaries, ymunodd â'r 'Palestine Gendarmerie' ym Mhalesteina'r Mandad^[2] (o 1926 'Palestina Police'), a recriwtiwyd yno yn 1922.^[2]

Yng Ngogledd Iwerddon a arhosodd yn rhan o'r Deyrnas Unedig, sefydlwyd Cwnstablaeth Frenhinol Ulster a weithredodd rhwng 1922 a 2001.

Dylanwad ryngwladol

Dylanwadodd system yr RIC o blismona ar Heddlu Marchogol Gogledd-Orllewin Canada (rhagflaenydd Heddlu Marchogol Brenhinol Canada), Heddlu arfog Victoria yn Awstralia, Cwnstabliaeth Arfog Seland Newydd, a Heddlu arfog Brenhinol Newfoundland yn Newfoundland.^[3]

Gweler hefyd

Cwnstabliaeth Frenhinol Ulster

Cyfeiriadau

↑ ^1.0 ^1.1 Tobias, J.J. (1975). "Heddlu a'r Cyhoedd yn y Deyrnas Unedig" yn "Heddluoedd Mewn Hanes". SAGE Publishing. ISBN 0-8039-9928- 3.
↑ ^2.0 ^2.1 Thomas G. Fraser (yn German), Contested Lands – A History of the Middle East since the First World War, London: Haus Publishing, pp. 64, ISBN 978-1-913368-24-1
↑ Jim Herlihy (1997). The Royal Irish Constabulary. Four Courts Press. tt. 87–91. ISBN 1-85182-343-3.

Dolenni allanol

Royal Irish Constabulary gwefan 'Irish War'
Royal Irish Constabulary, 1836-1922 yn y National Archives y Deyrnas Unedig
The Royal Irish Constabulary llyfr

Eginyn erthygl sydd uchod am hanes Iwerddon. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.

[Tobias-1] 1.0 ^1.1 Tobias, J.J. (1975). "Heddlu a'r Cyhoedd yn y Deyrnas Unedig" yn "Heddluoedd Mewn Hanes". SAGE Publishing. ISBN 0-8039-9928- 3.

[:0-2] 2.0 ^2.1 Thomas G. Fraser (yn German), Contested Lands – A History of the Middle East since the First World War, London: Haus Publishing, pp. 64, ISBN 978-1-913368-24-1

[3] Jim Herlihy (1997). The Royal Irish Constabulary. Four Courts Press. tt. 87–91. ISBN 1-85182-343-3.

[1]

[2]

[3]