Arwrgerdd yn yr iaith Sbaeneg gan José Hernández, bardd o'r Ariannin, yw Martín Fierro. Cyhoeddwyd rhan gyntaf y gerdd, El gaucho Martín Fierro, yn 1872. Cyfansoddodd Hernández ddilyniant, La vuelta Martín Fierro, yn 1879, ac yn aml cyhoeddir y ddau waith ar ffurf un gerdd hir. Weithiau cyfeirir at El Gaucho Martín Fierro fel La ida ("Yr ymadawiad"), mewn cyferbyniad â La vuelta ("Y dychweliad"). Dyma'r unig farddoniaeth a gyhoeddwyd gan Hernández.

Martín Fierro
Enghraifft o'r canlynolgwaith llenyddol Edit this on Wikidata
AwdurJosé Hernández Edit this on Wikidata
IaithSbaeneg Edit this on Wikidata
Dyddiad cyhoeddi1872 Edit this on Wikidata
Genrebarddoniaeth naratif, gaucho literature, arwrgerdd Edit this on Wikidata
Olynwyd ganLa paja de Martín Fierro Edit this on Wikidata
Statws hawlfraintparth cyhoeddus, parth cyhoeddus Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia
Darluniad o'r gerdd mewn argraffiad o 1897

Ystyrir y gerdd yn nodweddiadol o lenyddiaeth y gaucho, os nad y farddoniaeth wychaf yn yr arddull hwnnw, yn arwrgerdd genedlaethol yr Archentwyr, ac yn un o glasuron llên yr Ariannin.

Cyfolwg y stori

golygu

Traddodir hanes Martín Fierro, gaucho a gaiff ei orfodi i ymuno â'r fyddin a'i ddanfon i'r gyffinwlad i ymladd y brodorion. Caiff ei gam-drin, ac mae'n ffoi o'r fyddin. Gyda'i gyfaill, y Sarsiant Cruz, âi Fierro ar herw fel gaucho matrero, a derbynient loches gan y brodorion. Pan ddychwelai Fierro i'w fro, mae'n canfod dau o'i feibion a mab Cruz.

Themâu

golygu

Mae'r gerdd yn cynnwys negeseuon moesol, cymdeithasol, a gwleidyddol cryf, sy'n adlewyrchu'r gwerthoedd a barnau a fynegid gan Hernández yn ei newyddiaduraeth a'i ysgrifeniadau gwleidyddol. Mae'n portreadu'r camdriniaeth a brofwyd gan filwyr gorfod, a'r anghyfiawnder a gyflawnwyd yn erbyn y gauchos a'u dull o fyw.[1]

Derbyniad

golygu

Enillodd y gerdd glod gan feirniaid Buenos Aires am ei harddull dafodieithol a'i brotread o brofiadau'r gaucho. Anerchodd Juan Maria Torres o Wrwgwái ei adolygiad at y genedl Archentaidd: "creadigaeth wirioneddol ydy Martín Fierro, a dylsech llenyddiaeth eich wlad fod yn falch ohoni". Yn ddiweddarach, cafodd ei chanmol gan yr ysgolheigion Sbaenaidd Miguel de Unamuno a Marcelino Menéndez y Pelayo. Yn 1913, cymharodd Leopoldo Lugones y gwaith i'r Iliad a'r Odyseia, a datganodd taw arwrgerdd genedlaethol yr Ariannin ydoedd.[2] Cyhoeddodd Jorge Luis Borges gyfrol o ysgrifau am Martín Fierro yn 1953, sy'n mynegi ei werthfawrogiad o werth lenyddol y gerdd a'i phwysigrwydd yn niwylliant yr Ariannin.[3]

Cafodd ei darllen yn eang yn yr Ariannin, gan drigolion y ddinas a'r trefi yn ogystal â gwerinwyr y pampas. Bu cynulleidfaoedd anllythrennog yn ymgynnull i wrando ar berfformiadau'r gwaith. Yng nghefn gwlad yr Ariannin, daeth y gerdd yn rhan o lên gwerin. Meddai rhai bod Fierro yn ddyn go iawn, a byddai'n dychwelyd rhyw ddydd ar gefn ei geffyl. Cafodd penillion y gerdd eu dwyn i'r cof gan gantorion y werin, a'u perfformio ar ffurf baled. Cenid rhannau'r gerdd o hyd yn niwedd yr 20g gan werinwyr nad oeddynt yn ymwybodol o darddiad llenyddol y stori.[2]

Y cymeriad Fierro ydy enghraifft glasurol y gaucho yn llên America Ladin, a llwyddodd y gwaith i siapio'r ddelwedd gyffredin o brofiad y dosbarth cymdeithasol hwnnw yn hanes yr Ariannin: trigolion dewr ac annibynnol y paith a gawsant eu hel allan o'r tir yn enw "gwareiddiad".[1]

Cyfeiriadau

golygu
  1. 1.0 1.1 Angela B. Dellepiane, "Martín Fierro" yn yr Encyclopedia of Latin American History and Culture (Gale, 2008). Adalwyd ar 8 Ebrill 2019.
  2. 2.0 2.1 Kimberly Ball, "The Gaucho Martín Fierro" yn World Literature and Its Times: Profiles of Notable Literary Works and the Historic Events That Influenced Them (Gale, 1999). Adalwyd ar 8 Ebrill 2019.
  3. Sergio Gabriel Waisman, Borges and Translation: The Irreverence of the Periphery (Bucknell University Press, 2005) tt. 126–29 ISBN 0-8387-5592-5.

Darllen pellach

golygu
  • Luis Alposta, La culpa en Martín Fierro (Buenos Aires: Corregidor, 1998)
  • Henry Alfred Holmes, Martin Fierro: An Epic of the Argentine (Efrog Newydd: Instituto de las Espanas, 1923)
  • Ezequiel Martínez Estrada, Muerte y transfiguración de Martín Fierro: Ensayo de interpretación de la vida argentina (Rosario: Beatriz Viterbo Editora, 2005)
  • Humberto Quiroga Lavié, Memorias de Fierro (Buenos Aires: Librería Histórica, 2003)