O.E. Roberts
Roedd Owen Elias Roberts, neu'n fwy cyffredin mewn print, O.E. Roberts (19 Mehefin 1908 – 14 Hydref 2000), yn awdur gwyddonol ac yn ymgyrchydd dros hawliau'r Gymraeg a thros senedd i Gymru.[1]
| O.E. Roberts | |
|---|---|
| Ganwyd | 19 Mehefin 1908  Llanystumdwy |
| Bu farw | 14 Hydref 2000 |
| Dinasyddiaeth |  Cymru |
| Galwedigaeth | technegydd labordy |
Bywyd
golyguGaned O.E. Roberts yn Llanystumdwy, Eifionydd ond wedi addysg elfennol symudodd i weithio fel technegydd labordy meddygol yn Lerpwl. Daeth, maes o law yn Brif Dechnegydd Labordy Ysbyty Broadgreen.[2] Yn ei lencyndod teithiau ar hyd gogledd Cymru a cyhoeddwyd erthyglau ganddo am ei brofiadau yng nghylchgrawn Y Ford Gron yn yr 1930au.[3] Wedi ymddeol dychwelodd i Gricieth i fyw ac yna i Gaerdydd i fod yn agosach at ei merch, Gwenan, sy'n briod â'r darlledwr, Wyndham Richards. Roedd yn briod â Margaret Florence (Fflorens) Roberts a gyhoeddodd lyfr Merch y Gelli gan Wasg Pantycelyn. Roedd ganddo ddau o wyrion.[4] Bu farw ar yn 92 oed.
Anrhydeddu
golyguYn 1972 derbyniodd radd MA er anrhydedd gan Brifysgol Cymru am ei waith arloesol i wyddoniaeth yn y Gymraeg. Derbyniodd y radd gan Syr John Meurig Thomas a'i ddisgrifiodd fel "y gŵr diymhongar [hwn] ei ddychymyg yn gyfoethog ei ryddiaeth yn farddonol a Beiblaidd".[1]
Bu hefyd yn Lywydd Anrhydeddus y Gymdeithas Wyddonol Genedlaethol.[2]
Eisteddfod Genedlaethol
golyguEnillodd y Fedal Ryddiaith ddwywaith yn yr Eisteddfod Genedlaethol.
Enillodd yn Eisteddfod Aberystwyth, 1952 gyda Cyfrol o Ryddiaith: Cyfrinachau Natur[5]
Enillodd y Fedal Ryddiaith eto dwy flynedd wedyn yn Eisteddfod Ystradgynlais, 1954 am ei ysgrif Y Gŵr o Ystradgynlais (casgliad o ysgrifau).[5][6]
Enillodd hefyd yn yr Eisteddfod Genedlaethol yng nghystadleuaeth y Llawlyfrau, gan ennill yn 1948 gyda Llawlyfr ar Fwydydd ac yn 1951 gyda Llawlfyr ar Wyddor Gwlad.
Ysgrifennu
golyguYn ogystal ag ysgrifennu'r i'r Ford Gron (a ddaeth i ben fel cylchgrawrn yn 1935) bu O.E. yn cyfrannu colofn wyddonol i'r Cymro. Cyhoeddodd ei lyfr gyntaf, Hela'r Meicrob yn 1945. Bu hefyd yn cyfrannu, bob yn ail gyda Dr Eirwen Gwynn, i'r Gwyddonydd.[1] gan gynnwys erthyglau megis Bwytawr Bacteria yn Cyfrol ii, rhif 2, Mehefin 1964.[7]
Teledu
golyguYn sgil ei lwyddiant yn poblogeiddio gwyddoniaeth yn y Gymraeg, ymddangosodd ar raglenni teledu yn yr iaith yn trafod y pwnc, gan gynnwysn trafod "Hela'r Meicrob" ar ddydd Sadwrn 7 Mai 1960 ar Telewele.[8]
Gwleidyddiaeth
golyguBu'n weithgar iawn gydag Undeb Cymru Fydd. Mae ei ohebiaeth i gymdeithasau Cymreig yng ngogledd a chanolbarth Lloegr yn enw UCF ar bwnc dyfodol Cymru ac, yn benodol sefydlu cyfundrefn a gwasanaeth darlledu arwahân i Gymru wedi eu cadw yn Archif Prifysgol Bangor.[9]
Llyfryddiaeth
golygu- Hela'r Meicrob O.E. Roberts, 1945
- Dirgelwch yr Atom O.E. Roberts, 1947
- Llawlyfr ar Wyddor Gwlad O.E. Roberts, 1951
- Y Gŵr o Ystradgynlais (casgliad o ysgrifau) O.E. Roberts, 1960, Cymdeithas Lyfrau Ceredigion, ISBN 0901410586
- Gwyddonwyr o Gymru, O.E. Roberts, Gwasg Prifysgol Cymru, 1952, ISBN10: 070830138X
- Dr John Dee 1527-1608, O.E. Roberts, Gwasg Gwynedd, 1980.
- Rhai o Wyddonwyr Cymru. O.E. Roberts, 1980.
Gweler hefyd
golyguTeyrngedau
golygu- O.E. Roberts - Pererin mewn gwlad ddieithr', teyrnged gan R. Elwyn Hughes, Pentyrch, yn Y Casglwr
- O E Roberts yn marw, BBC ar-lein 16 Hydref 2000
- Owen Elias Roberts, "The Guardian"
Darllen pellach
golyguGellir darllen hen rifynnau o Y Gwyddonydd, sy'n cynnwys erthyglau gan O.E. Roberts ar-lein ar dudlennau Cylchgronau Cymru Archifwyd 2019-08-19 yn y Peiriant Wayback ar wefan y Llyfrgell Genedlaethol.
Gellir hefyd ddarllen Y Ford Gron ar dudalennau Cylchgronau Cymru.[3]
Cyfeiriadau
golygu- ↑ 1.0 1.1 1.2 http://www.casglwr.org/pdf/Rhifyn%2078/78%2015.pdf
- ↑ 2.0 2.1 http://news.bbc.co.uk/hi/english/newyddion/newsid_974000/974755.stm
- ↑ 3.0 3.1 https://cylchgronau.llyfrgell.cymru/view/1371517/1371518/0#?xywh=-1552%2C-211%2C6226%2C4324
- ↑ https://www.theguardian.com/news/2000/oct/26/guardianobituaries2
- ↑ 5.0 5.1 "copi archif". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2019-08-25. Cyrchwyd 2019-08-29.
- ↑ https://www.semanticscholar.org/paper/Y-g%C5%B5r-o-Ystradgynlais%2C-ac-erthyglau-eraill.-enwog.-Evans/d8bc3d7b4ac3615175ba005e8d74c78cfb0a902f
- ↑ https://cylchgronau.llyfrgell.cymru/view/1394134/1394945/4#?xywh=-1663%2C-219%2C6187%2C4297
- ↑ https://genome.ch.bbc.co.uk/schedules/bbctv/1960-05-07
- ↑ https://archiveshub.jisc.ac.uk/search/archives/99c2ee27-6a6f-31d9-b279-1977c650bf13?terms=%22O.%20E.%20Roberts%22