Panto (drama)

Drama Gymraeg gan Gwenlyn Parry yw Panto, a gyfansoddwyd ym 1986 fel Drama Gomisiwn Eisteddfod Genedlaethol Cymru Abergwaun. Ystyrir y ddrama olaf hon fel un "hunangofianol" i raddau, gyda sawl un yn gresynu ei fod wedi bwrw ei chwerwedd ar bapur. Ni chyhoeddwyd y ddrama yn y 1980au. Yn dilyn llwyfaniad Cwmni Whare Teg ohoni ym 1991, aeth Gwasg Gomer ati i'w hargraffu ym 1992. Yn 2013 roedd y gyfrol allan o brint.

Panto

Enghraifft o'r canlynol	gwaith llenyddol
Dyddiad cynharaf	1986 (cyhoeddi 1992)
Awdur	Gwenlyn Parry
Cyhoeddwr	Gwasg Gomer
Gwlad	Cymru
Iaith	Cymraeg
Dyddiad cyhoeddi	1986
Pwnc	Dramâu Cymraeg
Argaeledd	allan o brint
ISBN	9780863838798
Tudalennau	77

Disgrifiad byr

Drama o fewn drama sydd yma, wrth i'r cymeriadau baratoi i lwyfannu'r pantomeim Dick Whittington And His Cat am y tro olaf. Mae'r cwmni sydd wedi bod yn teithio gyda'r cynhyrchiad, yn poeni am stad feddyliol y prif actor, Robert Deiniol; mae'n prysur ddadfeilio yn ei chwerwedd, wrth bortreadu'r 'dame' yn y sioe. Wrth i'r gynulleidfa yn y theatr go iawn, gyrraedd eu seddi, gwelir Robert Deiniol ar y llwyfan yn ei ystafell newid yn yfed wisgi, ac yn syrthio i gysgu. Felly, fe gychwyn y ddrama gyda'i gyd-actorion yn gorfod malu'r drws, er mwyn ei baratoi ar gyfer y sioe. Dadlennir bod Robert wedi bod yn cael perthynas gydag actores yn y cwmni, tu allan i'w briodas i'w wraig Angharad. Mae'r actores Sera Rees bellach yn feichiog, ac felly mae Robert wedi penderfynu gadael ei wraig ar ddiwedd y daith. Ond yn ystod y perfformiad, mae Sera yn gwahodd ei wraig Angharad i'r theatr, ac fe dry'r cyfan yn ffrae greulon.

Cefndir

Cafodd y ddrama ei chyfansoddi yn ystod cyfnod cythryblus ym mywyd y dramodydd. Roedd o newydd ysgaru oddi wrth ei wraig, ac wedi ail-briodi a chychwyn teulu newydd. Roedd S4C yn ei ddyddiau cynnar, a Byd Y Theatr yng Nghymru yn dechrau gwegian. Yn ôl yr academydd Roger Owen, "ysgrifennodd [y ddrama] gydag onestrwydd anarbedol, bron yn bensyfrdanol, oedd i rai yn y gynulleidfa yn ymylu ar fod yn ddi-chwaeth".

"Ar wahan i'r elfen hunangofianol, mae Panto hefyd yn rhyw lun o ffarwel i'r theatr i Parry; ac yn yr ystyr hynny, mae'n ddrama sy'n adleisio elfen o grochder anachubol. All neb ddadle ei fod yn mawrygu'r theatr fel cyfrwng. Yn anffodus, goramlygu'r gwirionedd trist a diraen a wna, o fywyd unigolyn yng ngwyneb y cyhoedd awtomataidd."

Noda Gwenlyn Parry mai ymweliad i Theatr y Grand, Abertawe i ymweld gefn llwyfan â'r actor Ryan Davies, oedd sbardun y ddrama. Cyfaddefodd hefyd bod perthynas tu-allan-i-briodas Cadeirydd y Blaid Geidwadol, Cecil Parkinson, gyda'i ysgrifenyddes Sarah Keays, wedi ei gynddeiriogi, gyda Parkinson yn dewis i aros efo'i wraig yn hytrach na chefnogi ei ysgrifenyddes feichiog. "Y mae Panto [...] yn enghraifft berffaith o allu Gwenlyn Parry i greu llun sydd hefyd yn ddrychfeddwl o gyflwr emosiynol ei gymeriadau", yn ôl yr academydd Elan Closs Stephens, yn y Rhagair i'r cyhoeddiad.

"Gwelsom yn Y Ffin (1973) ddau gyfaill yn cyd-adeiladu'r cwt bugail ac yna yn ei ddymchwel yn rhacs wrth i eiddigedd ddymchwel eu cyfeillgarwch. Gwelsom yn Y Tŵr (1978) ferch a bachgen yn dringo grisiau'r tŵr i fod yn ŵr a gwraig canol oed, ac yna'n dringo'r grisiau olaf i'w henaint. Hyd yn oed yn ei ddrama hir gyntaf, Saer Doliau (1966) roedd tensiwn y gweithdy rhwng yr hen a ŵyr a'r ifanc a dybia yn amlwg i'r llygad yng ngwisg ac ymarweddiad y ddau gymeriad. Yn yr un modd yn union, y mae'r pantomeim sydd yn cael ei Iwyfannu gan gymeriadau Panto yn ddelwedd o'u bywyd preifat. Pantomeim yw bywyd Robert Deiniol a thrwy ymestyniad, pantomeim chwerw-ddigrif, annwyl a thrist yw ein holl gyplysu a chyfathrachu fel pobol. Yn Panto estynnir y broses hon o greu llun ymhellach fyth. Llun Panto yw'r theatr ei hun."

Mae'r ddrama yn adleisio dramâu tebyg i Chwe Chymeriad Yn Chwilio Am Awdur o waith Luigi Pirandello a The Dresser o waith Ronald Harwood. Aiff Elan Closs Stephens ymlaen i honi "y mae'n bosibl dadlau mai Panto yw drama fwyaf sgilgar Gwenlyn Parry o ran effeithiau theatrig".

"Mae sgript Panto yn anodd iawn i'w darllen ac ar yr un pryd yn beryglus o rwydd. Wrth ruthro trwyddi, gwenu ar y jôcs a phasio heibio i'r cyfarwyddiadau llwyfan, cawn lai na chwarter y darlun. I'w blasu rhaid ymbwyllo, creu'r darluniau yn y meddwl, gweld y symudiadau, clywed y rhythmau'n newid, adnabod y llun. Dim ond bryd hynny y gwelwn theatr gyflawn Gwenlyn Parry - meistr y ddelwedd estynedig a bardd lluniau."

Ond anghytuno'n chwyrn wnaeth yr actor Nic Ros yn ei bennod Saesneg yn y gyfrol Staging Wales: "Mae drama olaf Gwenlyn Parry Panto (Cwmni Whare Teg, 1986) yn gymysgfa ffarslyd sy'n anheilwng o'i enw. [...] Nid yw'r ddrama namyn ychydig o ddifyrwch adlonianol, ac yn feddargraff annheilwng. Gadawodd bedair drama lwyfan wych fydd yn sicrhau ei ddyfodol ar y llwyfan ac mewn print. Dylid anghofio'r ddwy ddrama olaf." [Panto a Sál]

Cymeriadau

• Robert Deiniol - Gwr tua 54 oed
• Sera Rees - Merch tua 29 oed
• Maldwyn Evans - Gwr tua 40 oed
• Elin Wyn - Merch tua 50 oed
• Mici Tiwdor - Gwr tua 45 oed
• Angharad Jones - Merch tua 40 oed
• Dyn LIwyfan - Gwr rhwng 18 a 40 oed
• Tri dyn yn y band
• Tair merch yn dawnsio

Cynyrchiadau nodedig

Llwyfannwyd y ddrama ddwywaith gan Gwmni Whare Teg. Y tro cyntaf yn Eisteddfod Genedlaethol Cymru Abergwaun 1986, gyda'r cast:

• Robert Deiniol - John Ogwen
• Sera Rees -
• Maldwyn Evans -
• Elin Wyn - Sue Roderick
• Mici Tiwdor -
• Angharad Jones -
• Dyn LIwyfan -
• Tri dyn yn y band
• Tair merch yn dawnsio

Llwyfannwyd y ddrama eto gan Gwmni Whare Teg ym 1991 gyda John Ogwen yn y brif ran. Y cyfarwyddwr oedd Dafydd Hywel; cast:

• Robert Deiniol - John Ogwen
• Sera Rees -
• Maldwyn Evans -
• Elin Wyn - Sue Roderick
• Mici Tiwdor -
• Angharad Jones -
• Dyn LIwyfan -
• Tri dyn yn y band
• Tair merch yn dawnsio

Gweler hefyd

• Rhestr llyfrau Cymraeg
• Wicipedia:Wicibrosiect Llyfrau Gwales