Saer Doliau

Drama alegorïol Gymraeg gan Gwenlyn Parry yw Saer Doliau, a gyhoeddwyd ym 1966. Llwyfannwyd y ddrama'n wreiddiol gan Gwmni Theatr Cymru. Torrodd y ddrama dir newydd yn y Theatr Gymraeg pan ganodd y ffôn ar ei diwedd hi, er bod gwifren gysylltu'r ffôn wedi'i thorri. Bu damcaniaethu byth ers hynny dros bwy oedd yn ffonio a pham. Hanes Ifans y saer a geir, sy'n creu doliau o bob lliw, yn ei weithdy. Ond mae bywyd yr hen saer yn cael ei styrbio pan ddaw dau ymwelydd ifanc heibio.

Saer Doliau

Awdur	Gwenlyn Parry
Cyhoeddwr	Llyfrau'r Dryw
Gwlad	Cymru
Iaith	Cymraeg
Dyddiad cyhoeddi	1966
Cysylltir gyda	Cwmni Theatr Cymru
Math	Drama Gymraeg

Cefndir

"Yr unig beth yr hoffwn i ddweud am SAER DOLIAU yw mai rhyw fath o alegori ydi hi [...] alegori am wrthryfel cymdeithasol," meddai'r dramodydd, yn y rhagair i'r cyhoeddiad ym 1966.

"Gall y gwrthryfel fod rhwng dwy genhedlaeth, rhwng dyn ac amgylchedd sydd yn newid yn rhy gyflym iddo, neu rhwng dyn a Duw. Annoeth fuasai i mi geisio ei hesbonio gan mai drama ydyw lle gellir cael mwy nag un dehongliad iddi. Rwyf o leiaf wedi clywed pump gwahanol ddehongliad yn barod ac i mi y mae pob un yn dal dŵr. Beth bynnag a wêl yr unigolyn ynddi yw neges y ddrama - os oes iddi neges o gwbl, y cyfan wnes i oedd ceisio dal drych i sefyllfa sydd eisoes yn bod.[...] Os oes eisiau ansoddair i'w disgrifio efallai y dwedwn mai drama grefyddol ydyw".

"Yn ddi-os fe roddodd y ddrama ysgytwad mawr i gonfensiynoldeb y theatr Gymraeg ym 1966", yn ôl cyfarwyddwr cynhyrchiad Arad Goch (1991) ohoni; "...Ni welwyd drama safonol o'i bath - o ran ei chynnwys, ei themau a'i strwythr - erioed o'r blaen yn y Gymraeg," ychwanegodd Jeremy Turner.

Un fu'n gweld y llwyfaniad gwreiddiol ym 1966 oedd y darlledwr Aneirin Talfan Davies, a soniodd am y profiad yn rhagair yr ail gyhoeddiad o'r ddrama ym 1986 : "Pa beth bynnag yw ein barn ni am wedduster dramatig caniad olaf y teleffôn yn y ddrama hon, y mae un peth yn sicr, fe ganodd yng nghalonnau nifer mawr o Gymry ar hyd a lled y wlad. Ni fu erioed y fath drafod ar ddrama; ni fu erioed y fath chwilio i'r sumbolau sy'n ei chynnal; ond yn fwy na dim, fe barodd chwilio'n ddyfnach i greisis enaid ein cymdeithas. Gwnaeth lawer mwy na llu o bregethau, ysywaeth, i'n dihuno o leiaf i'n holi'n hunain; a dyna ddechrau doethineb."

Cymeriadau

• Ifans - y saer
• Y Ferch
• Y Llanc

Cynyrchiadau nodedig

1960au

Cynhyrchiad Cwmni Theatr Cymru o Saer Doliau 1966

Cynhyrchiad Cwmni Theatr Cymru o Saer Doliau 1966

David Lyn yn ateb y ffôn yng nghynhyrchiad Cwmni Theatr Cymru o Saer Doliau 1966

• Llwyfannwyd y ddrama am y tro cyntaf gan Gwmni Theatr Cymru ar daith y Gwanwyn ym 1966. Cyfarwyddwr Wilbert Lloyd Roberts; cynllunydd Suzanne Billings; cast:
  • Ifans - David Lyn
  • Y Ferch - Gaynor Morgan Rees
  • Y Llanc - Owen Garmon

Un a welodd y cynhyrchiad gwreiddiol oedd y darlledwr Aneurin Talfan Davies, a ddisgrifiodd y profiad yn Rhagair yr ail-argraffiad ym 1986 : "Gwelais y ddrama hon ar lwyfan yng Nghaerdydd, ac yr oedd yn noson wefreiddiol, ysol, a barodd i'r gynulleidfa gyd-ddioddef a chyd-dyheu â'r hen saer doliau yn ei wewyr di-rwymedi. A phan ganodd cloch y teleffôn, y'n harweiniwyd i gredu ei bod wedi'i hen ddatgysylltu, a'r 'giaffar' wedi hen ddiflannu, (os bu e' yno o gwbl) aeth geiriau John Donne drwy fy meddwl: "never send to know for whom the bell tolls; it tolls for thee.""

Rhaglen Saer Doliau 1991 Arad Goch

1990au

• Llwyfannwyd y ddrama gan gwmni theatr Arad Goch ym 1991. Cyfarwyddwr Jeremy Turner; cynllunydd Steve Mattison; cynllunydd y poster Ruth Jên Evans; cast:
  • Ifans - Wynford Ellis Owen
  • Y Ferch - Gwen Lasarus
  • Y Llanc - Rhys Bleddyn

2010au

• Cafwyd cynhyrchiad o'r ddrama yn Gymraeg yn Theatr Y Finborough, Llundain yn 2013 ar y cyd gyda Chwmni Theatr Invertigo. Cyfarwyddwr Aled Pedrick; cynllunydd Alex Parker; goleuo Joel Tully; cast
  • Ifans - Seiriol Tomos
  • Y Ferch - Catherine Ayers
  • Y Llanc - Steffan Donnolly