Penda

brenin Mercia

Roedd Penda (bu farw 15 Tachwedd, 655 yn frenin teyrnas Eingl-Sacsonaidd Mersia o 626 hyd ei farwolaeth. Yn fab i Pybba, brenin Mersia, roedd yn un o frenhinoedd paganaidd olaf yr Eingl-Sacsoniaid, ac yn nodedig am gyngheirio gyda nifer o frenhinoedd Cymreig i wrthwynebu Northumbria. Ymddengys yn y traddodiadau Cymreig fel Panna ap Pyd.

Penda
Ffenestr liw yn Eglwys Gadeiriol Caerwrangon yn dangos marwolaeth Penda
Ganwydc. 606 Edit this on Wikidata
Bu farw15 Tachwedd 655 Edit this on Wikidata
Cock Beck Edit this on Wikidata
DinasyddiaethMersia Edit this on Wikidata
Galwedigaethbrenin neu frenhines Edit this on Wikidata
Swyddbrenin Mersia, brenin Wessex Edit this on Wikidata
TadPybba of Mercia Edit this on Wikidata
PriodCynewise Edit this on Wikidata
PlantWulfhere of Mercia, Æthelred of Mercia, Peada of Mercia, Merewalh, Cyneburh, Cyneswith, Eadburh of Bicester, Edith of Aylesbury, Wilburga of Mercia Edit this on Wikidata
LlinachIclingas Edit this on Wikidata

Ffurfiodd Penda gynhrair gyda brenin Gwynedd, Cadwallon ap Cadfan, i ymosod ar Northumbria yn 633, a lladdwyd Edwin, brenin Northumbria ym Mrwydr Meigen gan roi meddiant ar Northumbria i Cadwallon a Penda. Mae'n debyg mai Cadwallon oedd arweinydd y cynghrair yma, ond pan laddwyd ef y flwyddyn wedyn, parhaodd Penda i ymgyrchu yn erbyn Northumbria, gan ladd Oswallt, brenin Northumbria ym mrwydr Maes Cogwy (Maserfield) naw mlynedd yn ddiweddarach. Sefydlodd ei hun fel y mwyaf grymus o'r brenhinoedd Eingl-Sacsonaidd; gorchfygodd Dwyrain Anglia a gyrrodd frenin Wessex i alltudiaeth. Yn 655 roedd yn ymgyrchu yn erbyn Brynaich mewn cynghrair ag olynydd Cadwallon fel brenin Gwynedd, Cadafael ap Cynfeddw. Gyda'r gelyn gerllaw, ymadawodd Cadafael a'i fyddin yn y nos, gan ennill iddo'i hun y llysenw "Cadafael Cadomedd". Gorchfygwyd Penda ym Mrwydr Winwaed a'i ladd.

Dilynwyd ef fel brenin rhan ddeheuol Mersia gan ei fab Peada, tra bu rhan ogleddol y deyrnas dan reolaeth Northumbria am gyfnod.

Mae awgrym mewn barddoniaeth Gymraeg ei fod hefyd wedi bod mewn cynghrair a'r brenin Cynddylan, gan fod cyfeiriad ym marwnad Cynddylan at ei barodrwydd i ddod ar alwad "mab Pŷb"; cyfeiriad mae'n ymddangos at Penda, mab Pybba.

Enwyd Llannerch Banna ym Maelor Saesneg ar ei ôl.