Beriah Gwynfe Evans

newyddiadurwr a dramodydd

Awdur yn y Gymraeg a'r Saesneg, dramodydd, newyddiadurwr a gwleidydd Cymreig oedd Beriah Gwynfe Evans (12 Chwefror 18484 Tachwedd 1927).

Beriah Gwynfe Evans
Ganwyd12 Chwefror 1848 Edit this on Wikidata
Nant-y-glo Edit this on Wikidata
Bu farw4 Tachwedd 1927 Edit this on Wikidata
DinasyddiaethBaner Cymru Cymru
Galwedigaethnewyddiadurwr, athro, gwleidydd, dramodydd Edit this on Wikidata
Plaid WleidyddolPlaid Ryddfrydol Edit this on Wikidata
TadEvan Evans Edit this on Wikidata

Bywgraffiad

golygu

Cafodd ei eni yn Nant-y-glo, Sir Fynwy yn fab i'r Parch. Evan Evans o Nant-y-glo a Mary Valentine ond symudodd i fyw i bentref Gwynfe, Sir Gaerfyrddin, gan fabwysiadu Gwynfe fel ei enw canol. Bu'n brifathro yng Ngwynfe ac yna yn Llangadog, Sir Gaerfyrddin. Yng Ngwynfe y cychwynnodd y cylchgrawn poblogaidd Cyfaill yr Aelwyd, yn 1880.

Roedd yn arfer cystadlu yn yr eisteddfodau ac yn 1879 gwobrwywyd ei ddrama, 'Owain Glyndwr' yn eisteddfod Llanberis a bu'n un o arloeswyr mudiad y ddrama yng Nghymru. Wedi marw'r bardd 'Eifionydd' yn 1922 dewiswyd Beriah yn olynydd iddo fel Cofiadur yr Orsedd.[1]

Ymunodd â staff y South Wales Daily News yng Nghaerdydd yn 1887; bu'n golygu adran Gymraeg y Cardiff Times and South Wales Weekly News ac yn 1892 aeth i Gaernarfon fel rheolwr a phrif olygydd cwmni'r 'Genedl Gymreig' a'i wahanol bapurau - cwmni gwladgarol roedd David Lloyd George yn ymddiddori ynddo. Gadawodd gwmni'r Genedl yn 1895 a bu'n ohebydd i'r Liverpool Mercury a sawl papur arall, gan barhau i fyw yng Nghaernarfon. Yn 1917 penodwyd ef yn olygydd Y Tyst, cylchgrawn wythnosol yr Annibynwyr.

Ymddiddorai'n fawr mewn gwleidyddiaeth gan gymryd safbwynt cenedlaetholgar Rhamantus, fel nifer o'i gyfoeswyr. Beriah oedd ysgrifennydd cyntaf y mudiad gwladgarol Cymru Fydd ac yn ddiweddarach, Cymdeithas yr Iaith Gymraeg (1885).

Llyfryddiaeth

golygu
  • Beriah Gwynfe Evans, Ystori’r Streic (Caernarfon, 1904). [Drama]
  • Beriah Gwynfe Evans, Esther: Drama Ysgythrol (Caernarfon, 1914). [Drama]
  • Beriah Gwynfe Evans, Caradog (Caernarfon, 1904). [Drama]
  • Beriah Gwynfe Evans, The Bardic Gorsedd, its history and symbolism (Pont-y-pŵl, 1923).
  • Beriah Gwynfe Evans, Chwarae-gân (Llanberis, 1879).
  • Beriah Gwynfe Evans, ‘Cymro, Cymru a Chymraeg’ yn eu cysylltiad ag addysg (Lerpwl, 1889).
  • Beriah Gwynfe Evans, Y Cyngor Plwyf (Caernarfon, 1894).
  • Beriah Gwynfe Evans, Dafydd Dafis (Wrecsam, 1898).
  • Beriah Gwynfe Evans, Y Ddwy Fil (Aberafan, 1912).
  • Beriah Gwynfe Evans, Diwygwyr Cymru (Caernarfon, 1900).
  • Beriah Gwynfe Evans, Glyndŵr: Tywysog Cymru (Caernarfon, 1911). (Drama)
  • Beriah Gwynfe Evans, The Life Romance of Lloyd George (Llundain, 1915). Cafwyd cyfieithiadau i'r Gymraeg (Rhamant Bywyd Lloyd George; Utica, 1916) a'r Ffrangeg. (La vie de roman de Lloyd George cyf R. Lebelle, Paris 1917)
  • Beriah Gwynfe Evans, Llawlyfr y Cymro ac arweinydd yr ymneillduwr i Ddeddf Addysg 1902 (Dinbych, 1903).
  • Beriah Gwynfe Evans, Llewelyn ein Llyw Olaf, cerddoriaeth gan Alaw Ddu (h.y. William Thomas Rees) (Llanelli, 1983).
  • Beriah Gwynfe Evans, ‘The peasantry of South Wales’, Longman’s Magazine (Gorffennaf 1885).
  • Beriah Gwynfe Evans, Ymneillduaeth Cymru (mewn atebiad i Dr James, Manchester) (Treffynnon, 1901).
  • Beriah Gwynfe Evans, Gwrthryfel Owain Glyndŵr (Llanberis, 1880).
  • Beriah Gwynfe Evans, ‘Welsh National Drama: Lord Howard de Walden’s mistake, and how it might be rectified, I. – The Mistake’, Wales: the National Magazine for the Welsh People, VI, 35 (1914), t. 44.
  • Beriah Gwynfe Evans, Map y rhyfel yng ngwledydd y Beibl yn dangos safle a symudiadau y gwahanol fyddinoedd yn eu perthynas a theiliau hanesyddol y Beibl (Aberdâr, 1916)

Amdano

golygu
  • E. G. Millward, ‘Beriah Gwynfe Evans : a pioneer playwright-producer’, yn (gol.) Hywel Teifi Edwards, A guide to Welsh literature: volume V, c. 1800–1900 (Caerdydd, 2000), tt. 166–185.
  • Rhiannon Ifans, ‘Beriah Gwynfe Evans’, Llên Cymru, cyfrol 25 (2002), tt. 74–93.
  • T. Shankland, Diwygwyr Cymru (S.I.: Seren Gomer, 1900–1904)
  • E. G. Millward, ‘O’r Llyfr i’r Llwyfan: Beriah Gwynfe Evans a’r Ddrama Gymraeg’, yn (gol.) J. E. Caerwyn Williams, Ysgrifau Beirniadol, XIV (Dinbych, 1988), tt. 199–220.
  • J. T. Jones, ‘Y Ddrama yng Nghymru’, Y Darian (8 Ebrill 1920), t. 8.
  • E. Wyn James, "'Nes na’r hanesydd...": Owain Glyndwr a Llenyddiaeth Gymraeg y Cyfnod Modern, Rhan 3: O William Shakespeare i Beriah Gwynfe Evans’, Taliesin, cyfrol 112 (Haf 2001), tt. 96–106.
  • E. Wyn James, ‘“Nes na’r hanesydd...”: Owain Glyndwr a Llenyddiaeth Gymraeg y Cyfnod Modern, Rhan 4: Beriah o’r Blaenau a Byd y Ddrama’, Taliesin, cyfrol 113 (Hydref 2001), tt. 93–100.
  • J. Kitchener Davies, ‘ Yr Eisteddfod a’r Ddrama’, Heddiw, V, rhif 4 (Awst, 1939), t. 170.
  • Ioan Williams, ‘Ymudiad Ddrama 1880–1911 – Beriah Evans a’r Ddrama Hanes’, Y Mudiad Drama yng Nghymru 1880–1940 (Llandybie, 2006), tt. 33–42.
  • D. R. Davies, ‘“Beriah” – Gwyliwr ar y Mur ein Drama’, Ford Gron, cyfrol 4, rhif 12 (Hydref, 1934), t. 280.

Cyfeiriadau

golygu
  1. Y Bywgraffiadur Cymraeg Ar-lein; Gwefan Llyfrgell Genedlaethol Cymru.
  Mae'r erthygl hon yn cynnwys testun o'r cofnod Beriah Gwynfe Evans ar yr Esboniadur, adnodd addysgiadol agored gan y Coleg Cymraeg Cenedlaethol. Mae gan y cofnod penodol hwnnw'r drwydded agored CC BY-SA 4.0; gweler testun y drwydded am delerau ail-ddefnyddio'r gwaith.