Charles III, brenin y Deyrnas Unedig

Enw llawn
	Charles Philip Arthur George

Charles III
Charles III
	Pennaeth y Gymanwlad
	Charles III yn 2023
Brenin y Deyrnas Unedig; ac eraill teyrnasoedd y Gymanwlad
	8 Medi 2022 – presennol
Coronwyd	6 Mai 2023
Rhagflaenydd	Elisabeth II
Etifedd	William, Tywysog Cymru
Ganwyd	Y Tywysog Charles o Caeredin; 14 Tachwedd 1948 (76 oed); Palas Buckingham, Llundain, Lloegr
Priod	Diana Spencer (pr. 1981; ysg. 1996); Camilla Parker Bowles (pr. 2005);
Plant	William, Tywysog Cymru; Y Tywysog Harri, Dug Sussex;
Enw llawn
	Charles Philip Arthur George
Teulu	Windsor
Tad	Y Tywysog Philip, Dug Caeredin
Mam	Elisabeth II
Crefydd	Protestannaidd

Brenin y Deyrnas Unedig a 14 teyrnas arall y Gymanwlad yw Charles III (Charles Philip Arthur George; ganwyd 14 Tachwedd 1948).^[1]^[2] Roedd wedi bod yn etifedd eglur am y mwyafrif helaeth o'i fywyd pan ddaeth yn frenin yn 73 oed yn 2022, wedi marwolaeth ei fam Elisabeth II.

Cafodd ei eni ym Mhalas Buckingham, gyda'r teitl Tywysog Charles o Gaeredin. Fe'i wnaed yn Dywysog Cymru yn 1958.

Gelwir ef yng Nghymru yn aml yn Carlo, ar ôl cân enwog Dafydd Iwan o'r un enw, a oedd yn boblogaidd iawn yng Nghymru adeg ei arwisgo yn 1969.

Daeth ei arwisgo yn fater gwleidyddol a dadleuol iawn. Roedd twf Plaid Cymru a Chymdeithas yr Iaith yn ofid i'r Blaid Lafur a gwelodd George Thomas, Ysgrifennydd Gwladol Cymru ar y pryd, gyfle i wrthweithio'r tyfiant hwn wrth drefnu arwisgo'r tywysog yng Nghaernarfon yn 1969. Roedd y genhedlaeth ifanc o genedlaetholwyr yn gweld hyn yn sarhad ar Gymru ac ar yr iaith.^[3]

Bu George Thomas yn ddigon cyfrwys i gael y tywysog yn fyfyriwr yng ngholeg Aberystwyth am dri mis i ddysgu'r Gymraeg. Ond pan ymwelodd Charles ag Eisteddfod yr Urdd a gwneud ei araith yn Gymraeg protestiodd nifer o'r bobl ifanc a cherdded allan. Cynhaliwyd rali enfawr yn erbyn yr arwisgo yng Nghilmeri.

Cafodd Charles a'i ail wraig Camilla eu seremoni i goroni ar 6 Mai 2023 yn Llundain.

Yn 2024, ar ôl arhosiad byr yn yr ysbyty, cyhoeddwyd bod gan Charles ganser. Dwedodd y Palas ei fod "yn parhau'n hollol bositif ynghylch ei driniaeth ac yn edrych ymlaen at ddychwelyd i ddyletswyddau cyhoeddus llawn cyn gynted â phosib".^[4]

Bywyd cynnar ac addysg

Ganed Charles Philip Arthur George ym Mhalas Buckingham, yn Ninas Westminster, Llundain, ar 14 Tachwedd 1948, yn blentyn hynaf i'r Dywysoges Elisabeth, Duges Caeredin (yn ddiweddarach y Frenhines Elisabeth II) a Philip, Dug Caeredin. Cafodd ei fedyddio ar 15 Rhagfyr 1948, yn bedair wythnos oed, yn Ystafell Gerdd Palas Buckingham gan Geoffrey Fisher, Archesgob Caergaint. Hefyd yn Rhagfyr 1948 ym Mhalas Buckingham, cafodd y baban Charles ei enwaedu gan y Dr Jacob Snowman.^[5]

Bu farw ei daid, y Brenin Siôr VI, ar 6 Chwefror 1952 ac esgynnodd Elisabeth II i'r orsedd. Daeth Charles felly yn etifedd eglur y goron. Yn ôl siarter a ddyddia yn ôl i Edward III, Brenin Lloegr, ym 1337, derbyniodd Charles - gan mai ef oedd mab hynaf y teyrn - deitl traddodiadol Dug Cernyw, ac ym mhendefigaeth yr Alban, teitlau Dug Rothesay, Iarll Carrick, Barwn Renfrew, Arglwydd yr Ynysoedd, a Thywysog a Stiward Mawr yr Alban. Ar 2 Mehefin 1953, coronwyd ei fam yn Abaty Westminster.

Cafodd Charles ei addysgu yn ysgol baratoi Hill House yn Llundain, Cheam yn Hampshire, a Gordonstoun ym Moray. Fe'i derbyniwyd i Goleg y Drindod, Caergrawnt, ym 1967 ac enillodd ei radd baglor yn y celfyddydau ym 1971. Yn ystod ei ail flwyddyn yn y brifysgol, treuliodd dymor yng Ngholeg Prifysgol Cymru, Aberystwyth, i astudio hanes Cymru a'r iaith Gymraeg.

Gwragedd

Y Fonesig Diana Spencer (1961–1997)
Camilla Parker-Bowles (g. 1947)

Plant

William, Tywysog Cymru (ganwyd 21 Mehefin 1982)
Y Tywysog Harri, Dug Sussex (ganwyd 15 Medi 1984)

Gweler hefyd

Cyfeiriadau

↑ Y Brenin Charles III i annerch y DU am y tro cyntaf , BBC Cymru Fyw, 9 Medi 2022.
↑ 'Y Brenin Charles, nid Charles, yn swyddogol yn Gymraeg' , BBC Cymru Fyw, 2 Tachwedd 2022.
↑ Dafydd Iwan yn cwrdd â'r Tywysog Charles am y tro cyntaf , BBC Cymru Fyw, 6 Gorffennaf 2019. Cyrchwyd ar 9 Medi 2022.
↑ "Y Brenin Charles wedi cael diagnosis canser". BBC Cymru Fyw. Cyrchwyd 6 Chwefror 2024.
↑ Darby, Robert; Cozijn, John (13 Hydref 2013). "The British royal family's circumcision tradition: Genesis and evolution of a contemporary legend". SAGE Open 3 (4). doi:10.1177/2158244013508960. https://www.academia.edu/10049615. Adalwyd 22 Rhagfyr 2015.

Darllen pellach

Christopher Andersen, The King: The Life of Charles III' (Efrog Newydd: Gallery, 2022).
Tom Bower, Rebel Prince: The Power, Passion and Defiance of Prince Charles (Llundain: William Collins, 2018).
Gyles Brandreth, Charles and Camilla: Portrait of a Love Affair (Llundain: Century, 2005).
Jonathan Dimbleby, The Prince of Wales: A Biography (Llundain: Warner, 1994).
Robert Hardman, Charles III: New King, New Court' (Llundain: Macmillan, 2024).
Anthony Holden, Charles at Fifty (Efrog Newydd: Random House, 1998).
Sally Bedell Smith, Prince Charles: The Passions and Paradoxes of an Improbable Life (Efrog Newydd: Random House, 2017).

Rhagflaenydd: Elisabeth II	Brenin y Deyrnas Unedig 2022 –	Olynydd: i'w bennu
Rhagflaenydd: Y Tywysog Edward (hyd 1936)	Tywysog Cymru 1958 – 2022	Olynydd: Y Tywysog William

[1] Y Brenin Charles III i annerch y DU am y tro cyntaf , BBC Cymru Fyw, 9 Medi 2022.

[2] 'Y Brenin Charles, nid Charles, yn swyddogol yn Gymraeg' , BBC Cymru Fyw, 2 Tachwedd 2022.

[3] Dafydd Iwan yn cwrdd â'r Tywysog Charles am y tro cyntaf , BBC Cymru Fyw, 6 Gorffennaf 2019. Cyrchwyd ar 9 Medi 2022.

[4] "Y Brenin Charles wedi cael diagnosis canser". BBC Cymru Fyw. Cyrchwyd 6 Chwefror 2024.

[5] Darby, Robert; Cozijn, John (13 Hydref 2013). "The British royal family's circumcision tradition: Genesis and evolution of a contemporary legend". SAGE Open 3 (4). doi:10.1177/2158244013508960. https://www.academia.edu/10049615. Adalwyd 22 Rhagfyr 2015.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]