Ysgrifennydd Gwladol Cymru

Daeth swydd Ysgrifennydd Gwladol Cymru i fodolaeth ym mis Hydref 1964, a Jim Griffiths, Aelod Seneddol Llanelli oedd y cyntaf i'w llenwi. Penderfynodd llywodraeth San Steffan alluogi'r Ysgrifennydd i reoli gwariant ar ambell wasanaeth cyhoeddus a fu gynt o dan reolaeth adrannau eraill. Sefydlwyd y Swyddfa Gymreig ym mis Ebrill 1965.

Ysgrifennydd Gwladol Cymru
Enghraifft o'r canlynolswydd Edit this on Wikidata
MathYsgrifennydd Gwladol Edit this on Wikidata
Rhan oCabinet y Deyrnas Unedig Edit this on Wikidata
Dechrau/Sefydlu18 Hydref 1964 Edit this on Wikidata
Deiliad presennolDavid TC Davies Edit this on Wikidata
Deiliaid a'u cyfnodau 
  • David Davies (25 Hydref 2022),
  •  
  • Alun Cairns (19 Mawrth 2016 – 6 Tachwedd 2019),
  •  
  • Simon Hart (16 Rhagfyr 2019 – 6 Gorffennaf 2022),
  •  
  • Robert Buckland (7 Gorffennaf 2022 – 25 Hydref 2022)
  • Gwladwriaethy Deyrnas Unedig Edit this on Wikidata
    Gwefanhttp://www.walesoffice.gov.uk/ Edit this on Wikidata
    Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia
    Mae'r erthygl hon yn rhan o'r gyfres:

    Gwleidyddiaeth
    Cymru




    gweld  sgwrs  golygu

    Yn ystod y 1980au a'r 1990au llywodraeth Geidwadol oedd mewn grym yn San Steffan. O 1987 tan 1997 roedd yr ysgrifenyddion i gyd yn cynrychioli seddau o tu allan i Gymru oherwydd diffyg cynrychiolaeth y Toriaid yng Nghymru - 1987 - 8 aelod, ac 1992 - 6 aelod.

    Yn dilyn sefydliad Cynulliad Cenedlaethol Cymru, daeth newid mawr yn rôl yr Ysgrifennydd Gwladol, gan fod y rhan fwyaf o'i swyddogaethau bellach yn nwylo'r corff newydd. Diddymwyd y Swyddfa Gymreig, ond cadwyd swydd yr ysgrifennydd gwladol, gan ei wneud yn bennaeth ar swyddfa newydd, Swyddfa Cymru.

    O dan Ddeddf Llywodraeth Cymru (1998) gall Ysgrifennydd Gwladol Cymru fynychu sesiynau Cynulliad Cenedlaethol Cymru a siarad ynddynt yn ogystal â chael arian o'r Senedd. Fodd bynnag, mae'n gorfod trosglwyddo hynny i'r Cynlliad Cenedlaethol, heblaw am yr arian sydd yn angenrheidiol i redeg ei swyddfa ei hun. Mae'n rhaid iddo ymgynghori â'r Cynulliad dros raglen ddeddfwriaethol y Llywodraeth hefyd.

    Dalwyr y swydd golygu

    Cafwyd 18 Ysgrifennydd Gwladol, gyda 3 ohonynt (David Hunt, Paul Murphy a Peter Hain) wedi eu penodi i'r swydd ar fwy nag un achlysur. Mae pedwar ohonynt, sef yr Arglwydd Morris o Aberafan (John Morris), Nicholas Edwards, Barwn Crughywel, Ron Davies, a’r Barwn Cledwyn o Benrhos (Cledwyn Hughes) wedi traddodi darlith flynyddol Archif Wleidyddol Llyfrgell Genedlaethol Cymru. Peter Thomas, y Ceidwadwr cyntaf yn y swydd, oedd yr Ysgrifennydd Gwladol cyntaf i gynrychioli sedd y tu allan i Gymru.[1]

    Mae nifer o Ysgrifenyddion Gwladol hefyd wedi dal swyddi dylanwadol eraill: daeth Is-iarll Tonypandy (George Thomas) yn Llefarydd Tŷ’r Cyffredin, daeth William Hague yn Arweinydd y Ceidwadwyr a daeth Alun Michael yn Brif Ysgrifennydd cyntaf Cynulliad Cenedlaethol Cymru.

    Enw Tymor yn y swydd Plaid
    wleidyddol
    Gwlad
    enedigol
    Etholaeth Gymreig Prif Weinidog
    Jim Griffiths   18 Hydref 1964 5 Ebrill 1966 Llafur Cymru Llanelli Harold Wilson
    Cledwyn Hughes   5 Ebrill 1966 5 Ebrill 1968 Llafur Cymru Ynys Môn
    George Thomas   5 Ebrill 1968 20 Mehefin 1970 Llafur Cymru Gorllewin Caerdydd
    Peter Thomas   20 Mehefin 1970 5 Mawrth 1974 Ceidwadwyr Cymru Na[2] Edward Heath
    John Morris   5 Mawrth 1974 5 Mai 1979 Llafur Cymru Aberafon Harold Wilson
    James Callaghan
    Nicholas Edwards   5 Mai 1979 13 Mehefin 1987 Ceidwadwyr Lloegr Sir Benfro Margaret Thatcher
    Peter Walker   13 Mehefin 1987 4 Mai 1990 Ceidwadwyr Lloegr Na
    David Hunt   4 Mai 1990 27 Mai 1993 Ceidwadwyr Cymru Na John Major
    John Redwood   27 Mai 1993 26 Mehefin 1995[3] Ceidwadwyr Lloegr Na
    David Hunt
    (acting[3])
      26 Mehefin 1995 5 Gorffennaf 1995 Ceidwadwyr Cymru Na
    William Hague   5 Gorffennaf 1995 3 Mai 1997 Ceidwadwyr Lloegr Na
    Ron Davies   3 Mai 1997 27 Hydref 1998[4] Llafur Cymru Caerffili Tony Blair
    Alun Michael   27 Hydref 1998 28 Gorffennaf 1999[5] Llafur Cymru De Caerdydd a Phenarth
    Paul Murphy   28 Gorffennaf 1999 24 Hydref 2002 Llafur Cymru Torfaen
    Peter Hain   24 Hydref 2002 24 Ionawr 2008 Llafur Cenia Castell-nedd
    Gordon Brown
    Paul Murphy   24 Ionawr 2008 5 Mehefin 2009 Llafur Cymru Torfaen
    Peter Hain   5 Mehefin 2009 11 Mai 2010 Llafur Cenia Castell-nedd
    Cheryl Gillan   11 Mai 2010 4 Medi 2012 Ceidwadwyr Cymru Na David Cameron
    (Clymblaid)
    David Jones   4 Medi 2012 14 Gorffennaf 2014 Ceidwadwyr Lloegr Gorllewin Clwyd
    Stephen Crabb   15 Gorffennaf 2014 19 Mawrth 2016 Ceidwadwyr Yr Alban Preseli Penfro
    David Cameron
    (Ail gabinet)
    Alun Cairns   19 Mawrth 2016 6 Tachwedd 2019[6] Ceidwadwyr Cymru Bro Morgannwg
    Theresa May
    Boris Johnson





    Liz Truss
    Simon Hart   16 Rhagfyr 2019 6 Gorffennaf 2022 Ceidwadwyr Cymru Gorllewin Caerfyrddin a De Sir Benfro
    Syr Robert Buckland   7 Gorffennaf 2022 25 Hydref 2022 Ceidwadwyr Cymru De Swindon
    David T. C. Davies   25 Hydref 2022 Deiliad Ceidwadwyr Cymru Mynwy Rishi Sunak

    Nodiadau golygu

    1 AS yn flaenorol dros Sir Benfro, ond yn cynrychioli etholaeth yn Lloegr tra yn y swydd.

    2 AS yn flaenorol dros Gonwy, ond yn cynrychioli etholaeth yn Lloegr tra yn y swydd.

    3 Ymddiswyddodd Redwood i sefyll yn etholiad arweinydd y Ceidwadwyr yn 1995. Yn ystod yr etholiad, gweithredodd Hunt fel y Ysgrifennydd Gwladol.

    4 Ymddiswyddodd ar ôl "moment o wallgofrwydd" ar Clapham Common.

    5 Yn dilyn Deddf Llywodraeth Cymru 1998, daliodd y swydd fel Prif Weinidog cyntaf cymru o 12 Mai 1999.

    6 Ymddiswyddodd yn dilyn ffrae dros yr hyn oedd yn ei wybod am ran cyn-gydweithiwr mewn dymchwel achos llys.

    Dileu'r swydd golygu

    Mae dyfodol y swydd wedi cael ei gwestiynu nifer o weithiau ers dyfodiad datganoli. Galwyd am ddileu’r swydd gan 'Uned y Cyfansoddiad' yn 2001, a gan yr Arglwydd Dafydd Elis-Thomas, cyn Lywydd y Cynulliad Cenedlaethol yn 2011. Yn ei ddarlith yn 2013, galwodd yr Arglwyd Morris am ddileu’r swydd gan fod y rhan fwyaf o’r dyletswyddau wedi cael eu trosglwyddo i’r Cynulliad gan ddweud. Dywedodd:

    Y pumed olwyn yn y goets seneddol ydyw bodolaeth Ysgrifennydd Gwladol yn yr Alban a Chymru. Mae dau is-weinidog yn Swyddfa Cymru, un yn Nhŷ’r Cyffredin ac un newydd sbon am y tro cyntaf erioed yn Nhŷ’r Arglwyddi. Beth yn y byd y maent yn ei wneud o ddydd i ddydd, Duw a ŵyr!”

    Cyfeiriadau golygu