Datblygodd daeareg Cymru dros y canrifoedd, erbyn hyn mae Cymru yn orynys ar dde-orllewin ynys Prydain Fawr. Mae'n gorchuddio ardal o 20,779 km² (8,023 milltir sgwar), tua 274 km (170 milltir) o'r de i'r gogledd a 97 km (60 milltir) o'r dwyrain i'r gorllewin. Mae'n ffinio gyda Lloegr i'r dwyrain a gyda'r môr ym mhob cyfeiriad arall: Culfor Hafren i'r de, Culfor Sant Sîor i'r gorllewin a Môr Iwerddon i'r gogledd. Mae 1,200 km (750 milltir) o orfordir yn gyfan gwbl, a nifer o ynysoedd, yr ynys fwyaf yw Ynys Môn ddim ymhell oddiar arfordir gogledd orllewin y wlad. Mae Cymru yn fynyddig iawn yn enwedig yn y gogledd a'r canolbarth.

Daearyddiaeth Cymru
Daearyddiaeth Cymru

Rhanbarthau Cymru
Tirwedd Cymru
Daeareg Cymru
Hinsawdd Cymru
Hydroleg Cymru
Arfordir Cymru
Coetiroedd Cymru
Demograffeg Cymru


AOHNEau
Moroedd
Ynysoedd
Mynyddoedd
Llynoedd
Afonydd
Cymunedau
Trefi
Siroedd a Dinasoedd


WiciBrosiect Cymru

 
Daeareg Cymru o'r awyr fel y mae heddiw.

Yn ystod y Cyfnod Proterosöig, tua 520 miliwn o flynyddoedd yn ôl, nid oedd ynysoedd Prydain fel ag y maent heddiw. Yn hytrach, roedd yr Alban yn rhan o'r cyfandir Laurentia a gweddill y tir yn rhan o'r cyfandir Gondwana.

Ganwyd y cyfandir Afalonia yn y Cyfnod Ordofigaidd pan oedd y cyfandiroedd yn dal i symud trwy weithgaredd tectonig, a ganwyd ynysoedd Prydain trwy wrthdrawiad rhwng cyfandiroedd. O ganlyniad i hyn cafwyd ffrwydriadau folcanig yng Nghymru. Mae'n bosib gweld olion y llosgfynyddoedd hyd at heddiw, er enghraifft ar Robell Fawr. Roedd lafa yn gorchuddio rhan eang o Gymru ac Ardal y Llynnoedd. Yr adeg hon hefyd y ffurfiwyd llechfaen Cymru.

Yn ystod y Cyfnod Silwraidd ffurfiwyd mynyddoedd yr Alban (Orogenesis). Yng Nghymru, roedd y ffrwydriadau folcanic yn parhau. Gwelir lafa a lludw folcanig o'r cyfnod hwn yn Sir Benfro.

Roedd gwrthdrawiad cyfandiroedd a'r gweithgarwch folcanig o achos symudiadau'r platiau yn parhau yn ystod y Cyfnod Defonaidd. Bu i lefel y moroedd newid lawer gwaith a thrwy hyn ymgasglodd gwaddodion, gan ffurfio yr Hen Dywodfaen Coch.

Yn ystod y Cyfnod Carbonifferaidd roedd Prydain ger y cyhydedd a'r môr yn gorchuddio'r tir. Ffurfiwyd calchfaen a glo. Roedd holl gyfandiroedd y ddaear yn un cyfandir mawr, Pangaea, tua'r Cyfnod Carbonifferaidd ac roedd Prydain yng nghanol Pangaea. Yn ystod hinsawdd sych y cyfnod ffurfiwyd y Dywodfaen Coch Newydd.

Yn ystod y Cyfnodau Permaidd a Thriasaidd symudodd ynys Prydain i'r gogledd a roedd y Môr Thetys yn gorchuddio'r tir. Yn ystod y Cyfnod Jwrasig holltwyd Pangea gan adael y Deyrnas Unedig ar Gyfandir Ewrasia.

Ni bu newid mawr iawn ym Mhrydain yn ystod Oes yr Iâ yn y Cyfnod Cwartaidd. Ffurfiwyd rhewlifau o amgylch y Môr Iwerddon a roedden nhw yn gorchuddio rhan fwyaf y tir.

 
Map o dirwedd daearegol Cymru a wnaed yn 2005.[1]

Gweler hefyd

golygu
  1. [British Geological Survey; 2005: Bedrock geology UK South, graddfa 1:625 000 (5ed. argraffiad), HarperCollins Publishers Ltd.