Edward Thomas John

Roedd Edward Thomas John (14 Mawrth 1857 – 16 Chwefror 1931), a adnabyddir hefyd fel E.T. John yn wleidydd radicalaidd o'r Blaid Ryddfrydol Gymreig a ymunodd â'r Blaid Lafur yn ddiweddarach. Roedd yn ymgyrchydd dygn dros Senedd i Gymru cyn y Rhyfel Byd Cyntaf ac wedi hynny gan cynnig mesur ar ymreolaeth yn 1914 yn y misoedd cyn y Rhyfel. Roedd hefyd yn ddiwydiannwr llwyddiannus.

Edward Thomas John
Ganwyd	14 Mawrth 1857, 1857  Pontypridd
Bu farw	16 Chwefror 1931, 1931  Caint
Dinasyddiaeth	Cymru
Galwedigaeth	gwleidydd
Swydd	Aelod o 30ain Senedd y Deyrnas Unedig
Plaid Wleidyddol	Plaid Ryddfrydol

Cefndir

Ganed ef ym Mhontypridd ar 14 Mawrth 1857, yn fab i John John a Margaret Morgan. Priododd yn 1881 â Margaret Rees, Caerwiga Pendeulwyn, Bro Morgannwg. Bu iddynt dri mab a dwy ferch.

Bwriodd ei gyfnod diwydiannol yn Middlesbrough, yn aelod o gwmni Bolckow, Vaughan, a Williams, gwneuthurwyr haearn - menter a sefydlwyd gan John Vaughan (1799? - 1868), Cymro a fu'n gweithio yn ei ieuenctid fel 'roll-turner' yng ngwaith haearn Clydach ym mhlwy Llanelli yn sir Frycheiniog (ar y pryd, Sir Fynwy bellach), ac a atynodd lawer iawn o Gymry i Middlesbrough ar un cyfnod. Y mae delw ohono yn Middlesbrough.

Prynodd John, a gŵr o'r enw Torbock, y 'Dinsdale Iron-works' yn ddiweddarach; wedyn, ymunodd y rhain â gwaith Bolckow Vaughan yn Linthorpe, i ffurfio'r Linthorpe-Dinsdale Smelting Co..

Gyrfa Wleidyddol

Roedd yn Genedlaetholwr Cymreig ac yn Heddychol. Gwasanaethodd fel Aelod Seneddol Rhyddfrydol Dwyrain Sir Ddinbych o 1910-18. Ei genedlaetholdeb Cymreig oedd yn flaenllaw yn ei broffil cynnar yn y senedd ac ysgrifennodd nifer o gyhoeddiadau; Wales, its notable Sons and Daughters; St. David's Day Addresses Delivered Before the Cleveland and Durham Welsh National Society, 1905–1910 [1911], Home Rule for Wales; Addresses to "young Wales" [1912], Cymru a'r Gymraeg [1916]; a Wales, its Politics and Economics. Gwnaeth gyfraniadau i gylchgronnau a chyfnodolion Cymreig; y Beirniad, Y Genedl, Wales, a'r Welsh Outlook.

Ym 1914 daeth ei heddychiaeth i'r amlwg wrth iddo wrthwynebu mynediad Prydain i'r Rhyfel Byd Cyntaf. Ynghyd â nifer o ASau Rhyddfrydol a Llafur heddychlon eraill ymunodd â grŵp pwyso yr Union of Democratic Control ym 1914. Diflannodd ei sedd yn Nwyrain Sir Ddinbych ar gyfer Etholiad Cyffredinol 1918 gan uno i sedd newydd yn Sir Ddinbych. Penderfynodd ymladd y sedd newydd ond o dan liwiau plaid newydd. Roedd wedi ymuno â'r Blaid Lafur a chael eu cefnogaeth ond ni chafodd gymeradwyaeth gan y Llywodraeth Glymblaid a chafodd ei drechu gan Ryddfrydwr a wnaeth;

Etholiad cyffredinol 1918 Nifer y pleidleiswyr 30,448
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydol	David Sanders Davies	14,773	83.3
	Llafur	Edward Thomas John	2,958	16.7
Mwyafrif			11,815	66.6
Y nifer a bleidleisiodd				58.2

Safodd eto fel ymgeisydd Llafur i'r senedd yn Etholiad Cyffredinol 1922 ond y tro hwn ym Mrycheiniog a Maesyfed;

Etholiad cyffredinol 1922 Nifer y pleidleiswyr 38,815
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Rhyddfrydwr y Glymblaid	William Albert Jenkins	20,405	67.4
	Llafur	Edward Thomas John	9,850	32.6
Mwyafrif			10,555	34.8
Y nifer a bleidleisiodd				77.9
	Rhyddfrydwr y Glymblaid yn cadw		Gogwydd

Ni safodd yn Etholiad Cyffredinol 1923 pan ddychwelwyd Jenkins yn ddiwrthwynebiad, ond safodd yn Etholiad Cyffredinol 1924 gan orffen yn drydydd;

Etholiad cyffredinol 1924 Nifer y pleidleiswyr 39,943
Plaid		Ymgeisydd	Pleidleisiau	%	±%
	Unoliaethwr	Walter D'Arcy Hall	12,834	38.4
	Rhyddfrydol	William Albert Jenkins	10,374	31.1
	Llafur	Edward Thomas John	10,167	30.5
Mwyafrif			2,460	7.3
Y nifer a bleidleisiodd
	Unoliaethwr yn disodli Rhyddfrydol		Gogwydd

Ni safodd i'r senedd eto. Bu'n Llywydd Undeb Cenedlaethol y Cymdeithasau Cymreig, 1916–26, Llywydd y Gyngres Geltaidd, 1918–27 a Llywydd y Gymdeithas Heddwch, 1924–27. Yr oedd yn aelod o Anrhydeddus Gymdeithas y Cymmrodorion, Cymdeithas Hynafiaethau Cymru, Cymdeithas Hanes Gorllewin Cymru a Chymdeithas Hynafiaethol Môn. Gwasanaethodd fel Ynad Heddwch dros Fwrdeistref Middlesbrough.

Senedd i Gymru

E.T. John oedd prif ladmerydd yr ymgyrch dros Senedd i Gymru ar ddechrau'r 20g a chyn y Rhyfel Byd Cyntaf. Yn 1914, yn y misoedd cyn cychwyn y Rhyfel Mawr, bu iddo gynnig Mesur dros Senedd i Gymru ger bron Tŷ'r Cyffredin. Cafodd y mesur ddarlleniad ond ni basiwyd y Ddeddf. Yn dilyn y Rhyfel Mawr cyhoeddodd ei waith ymchwil a lladmeru dros ennill Senedd i Gymru ar ffurf erthglau yn y Welsh Outlook rhwng Ionawr 1918 a Mawrth 1919 gan gyfuno rheini wedyn yn un llyfr, a gyhoeddu gan wasg, Wales: its politics and economics : with the text of the government of Wales Bill (1914).

Rhai cyhoeddiadau ar Ymreolaeth i Gymru

Roedd ET John yn awdur cyson dros senedd i Gymru gan gwneud gwaith dygn yn tyrchu drwy ffeithiau economaidd a diwydiannol, yn aml lle nad oedd ffeithiau penodol ar gyfer Cymru fel gwlad neu diriogaeth ystadegol. Cyhoeddodd yn y Gymraeg a'r Saesneg. Dyma restr o rai o'i gyhoeddiadau fwyaf nodedig:

• John, E. T. National self-government: how Wales stands to gain by it [1910?]

• John, E. T. Ymreolaeth gyfunol: safle a hawliau Cymru: manteision Senedd Gymreig [1910?]

• John, E. T. Wales and self-government [1910?]

• John, E. T. Senedd Gymreig: ei neges a'i gwaith 1911.

• John, E. T. Cymru a'r Gymraeg [1916]

• John, E. T. Ymreolaeth gyfunol: safle a hawliau Cymru: manteision Senedd Gymreig [1919]

• John, E. T. Wales: its politics and economics: with the text of the Government of Wales Bill 1914 [1919]

Dolenni allanol

• Cyfraniadau mewn dadleuon yn Hansard
• Edward Thomas John yn y Bywgraffiadur Cymreig
• Who Was Who; http://www.ukwhoswho.com