Evan Jones (Ieuan Gwynedd)

Bardd, awdur ysgrifau a newyddiadurwr Cymreig oedd Evan Jones (5 Medi 1820 – 23 Chwefror 1852), sy'n fwy adnabyddus wrth ei enw barddol Ieuan Gwynedd.

Evan Jones
Ffugenw	Ieuan Gwynedd
Ganwyd	5 Medi 1820  Dolgellau
Bu farw	23 Chwefror 1852  Caerdydd
Dinasyddiaeth	Cymru
Alma mater	Coleg Annibynwyr Aberhonddu
Galwedigaeth	bardd, newyddiadurwr, gweinidog yr Efengyl, ysgrifennwr
Cyflogwr	Capel Saron yr Annibynwyr John Cassell The Principality Y Gymraes
Mam	Catherine Jones

Y Gymraes; 1850-1852

Bywgraffiad

Ganed Ieuan Gwynedd yn nhyddyn Bryntynoriad ar ochr y Garneddwen yn Rhydymain, ger Dolgellau, Meirionnydd (de Gwynedd) yn 1820. Yn y Tŷ Croes ychydig yn is i lawr i gyfeiriad Dolgellau, y treuliodd ei febyd. Yn 1837 aeth oddi cartref i gawd ysgol yn Aberhonddu a bu'n weinidog gyda'r Annibynwyr yn Nhredegar, yn yr hen Sir Fynwy am gyfnod. Priododd Catherine Sankey, o Swydd Amwythig, tra yn Nhredegar, ond bu farw hithau a'u plentyn yn ifanc. Gadawodd ei eglwys ac ymroddodd i lenyddiaeth a newyddiaduriaeth. Gweithiodd fel golygydd papurau newydd radicalaidd yn Llundain (The Standard of Freedom) a de Cymru (Y Gymraes, Yr Adolygydd). Priododd am yr ail dro a Rachel Lewis o Dredwstan. Ond dirywiodd ei iechyd yntau trwy ormod llafur a bu farw yn 31 oed ar fore Chwefror 23, 1852, yng Nghaerdydd. Chafodd ei gladdu yn fynwent Capel Methodistaidd Groeswen.Mae'r atgof eitha crand yn bodoli yn y fynwent heddiw.

• 

  Cofeb Tŷ Croes Isaf

• 

  Tŷ Croes

• 

  Bryntynoriad

• 

  Cofgolofn yn y Groeswen

Gwaith llenyddol

Mae ei waith llenyddol yn cynnwys nifer o ysgrifau ac erthyglau ar bynciau fel dirwest ac anghydffurfiaeth a bu'n un o'r rhai a ymatebodd yn chwyrn i'r "enllib" ar foes y Cymry a defnyddioldeb yr iaith Gymraeg a geir yn y Llyfrau Gleision (1847). Saesneg oedd iaith nifer o'r ysgrifau am eu bod wedi eu hanelu at y Saeson yn bennaf, i amddiffyn anrhydedd Cymru a'r Gymraeg.

Cyfansoddodd nifer o gerddi ar y mesurau caeth a rhydd hefyd, yn cynnwys yr awdl 'Adgyfodiad' a fu'n fuddugol yn yr Eisteddfod.

Bu'n olygydd y papur Yr Adolygydd a'r Gymraes.

Dylanwad a chof

Ar ddiwedd y 19g daeth yn un o arwyr gwladgar mudiad Cymru Fydd, diolch i waith Owen M. Edwards ac eraill yn dod a'i waith i sylw'r cyhoedd.

Mae'r ysgol gynradd yn Rhyd-y-main wedi ei henwi ar ei ôl, sef Ysgol Ieuan Gwynedd.

Llyfryddiaeth

• A Vindication of the Educational and Moral Conditions of Wales (1848)
• Bywyd Ieuan Gwynedd, ganddo ef ei hun (Cyfres y Fil, Caernarfon, 1900). Ysgrifau hunangofianol, detholiad o gerddi ac ysgrifau eraill, golygwyd gan O. M. Edwards.

Ceir casgliad o ysgrifau wedi eu golygu gan Brinley Rees (Cyfres Llyfrau Deunaw, 1957).

• E. Wyn James, ‘Ieuan Gwynedd: Arwr Cenedl’ (Darlith Goffa R. Tudur Jones a Pennar Davies am 2022, dan nawdd Undeb yr Annibynwyr Cymraeg): https://www.youtube.com/watch?v=UQ2Kdc4wX1