Hawliau plant
Mae hawliau plant yn hawl dynol, gyda sylw arbennig i hawliau amddiffyn a'r gofal a roddir i blant dan oed. Set arall, gwahanol o hawliau yw hawliau ieuenctid. Mae Confensiwn 1989 ar Hawliau’r Plentyn (CRC) yn diffinio plentyn fel “unrhyw fod dynol o dan ddeunaw oed, oni bai ei fod, o dan y gyfraith sy’n berthnasol i’r plentyn, yn cael ei gyfri'n oedolyn cyn ei ddeunaw oed.”[1]
| Math | hawliau dynol  |
|---|---|
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Mae hawliau plant yn cynnwys eu hawl i gysylltu â’r ddau riant, eu hawl i hunaniaeth ddynol yn ogystal â’r hawl i gael eu hanghenion corfforol: bwyd, addysg gan y wladwriaeth, gofal iechyd, a chyfreithiau troseddol sy’n briodol ar gyfer oedran a datblygiad y plentyn, hawliau sifil y plentyn, a rhyddid rhag gwahaniaethu ar sail hil, rhyw, cyfeiriadedd rhywiol, hunaniaeth rhywedd, tarddiad cenedlaethol, crefydd, anabledd, lliw, ethnigrwydd, neu nodweddion eraill y plentyn. Ceir cryn amrywiaeth o hawliau plant - o ganiatáu plant i weithredu'n annibynnol i orfodi plant i fod yn rhydd yn gorfforol, yn feddyliol ac yn emosiynol rhag camdriniaeth, er bod yr hyn sy'n gyfystyr â "cham-drin" yn destun dadl. Mae diffiniadau eraill yn cynnwys yr hawliau i ofal a magwraeth maethlon.[2] Nid oes unrhyw ddiffiniadau o dermau eraill a ddefnyddir i ddisgrifio pobl ifanc megis "glasoed", "arddegwyr", neu "ieuenctid" mewn cyfraith ryngwladol,[3] ond ystyrir y mudiad hawliau plant yn wahanol i'r mudiad hawliau ieuenctid. Mae maes hawliau plant yn rhychwantu meysydd y gyfraith, gwleidyddiaeth, crefydd a moesoldeb .
Cyfiawnhad golygu
Fel plant dan oed yn ôl y gyfraith, nid oes gan blant yr hawl i wneud penderfyniadau drostynt eu hunain, yn unman yn y byd. Yn lle hynny, mae eu gofalwyr sy'n oedolion, gan gynnwys rhieni, gweithwyr cymdeithasol, athrawon, gweithwyr ieuenctid, ac eraill, wedi'u breinio i wneud penderfyniadau drostyn nhw, yn ol yr amgylchiadau.[4] Mae rhai yn credu bod y sefyllfa hon yn rhoi rheolaeth annigonol i blant dros eu bywydau eu hunain ac yn eu peryglu.[5] Mae Louis Althusser wedi mynd mor bell â disgrifio'r peirianwaith cyfreithiol hwn fel "repressive state apparatuses". [6]
Mae strwythurau fel polisi’r llywodraeth yn cael eu gweld gan rai sylwebwyr yn cuddio’r ffyrdd y mae oedolion yn cam-drin ac yn cymryd mantais ar blant, gan arwain at dlodi, diffyg cyfleoedd addysgol, ac yn gorfodi plant i weithio.[7]
Diffiniadau hanesyddol o hawliau plant golygu
Cydnabu Syr William Blackstone (1765-9) dair dyletswydd rhiant i'r plentyn: cynnal, amddiffyn ac addysg.[8] Mae felly'n nodi fod gan y plentyn hawl i dderbyn y rhain gan y rhiant.
Mabwysiadodd Cynghrair y Cenhedloedd <i id="mwWg">Ddatganiad Genefa ar Hawliau'r Plentyn</i> (1924), a oedd yn datgan hawl y plentyn i dderbyn y gofynion ar gyfer datblygiad arferol, hawl y plentyn newynog i gael ei fwydo, hawl y plentyn sâl i gael iechyd. gofal, hawl y plentyn araf ei wthio ymlaen (yn addysgol), hawl plant amddifad i gael eu diogelu a'u hamddiffyn rhag cael eu hecsbloitio.[9]
Roedd Datganiad Cyffredinol y Cenhedloedd Unedig o Hawliau Dynol (1948) yn Erthygl 25(2) yn cydnabod bod angen "amddiffyniad a chymorth arbennig" i famolau a phlentyndod a hawl pob plentyn i "gael ei amddiffyn gan gymdeithas".[10]
Mabwysiadodd Cynulliad Cyffredinol y Cenhedloedd Unedig Ddatganiad y Cenhedloedd Unedig o Hawliau’r Plentyn (1959), a oedd yn datgan deg egwyddor ar gyfer amddiffyn hawliau plant, gan gynnwys cyffredinolrwydd yr hawliau hyn, yr hawl i amddiffyniad arbennig, a’r hawl i amddiffyniad heb wahaniaethu, ymhlith hawliau eraill.[11]
Mae consensws ar ddiffinio hawliau plant wedi dod yn gliriach yn yr hanner can mlynedd diwethaf.[12] Nododd llyfryn a gyhoeddwyd yn 1973 gan Hillary Clinton (oedd yn dwrnai ar y pryd) fod hawliau plant yn “slogan sydd angen diffiniad”.[13] Yn ôl rhai ymchwilwyr, nid yw'r syniad o hawliau plant wedi'i ddiffinio'n heddiw (2022), gydag o leiaf un yn cynnig nad oes un diffiniad nag un theori a dderbynnir yn fydeang, o'r hawliau sydd gan blant.[14]
Cyfraith hawliau dynol rhyngwladol golygu
Mae’r Datganiad Cyffredinol o Hawliau Dynol yn cael ei weld fel sail i’r holl safonau cyfreithiol rhyngwladol ar gyfer hawliau plant heddiw. Ceir sawl confensiwn a chyfreithaith sy'n mynd i'r afael â hawliau plant ledled y byd. Mae nifer o ddogfennau cyfredol a hanesyddol yn effeithio ar yr hawliau hynny, gan gynnwys y Datganiad o Hawliau'r Plentyn,[9] a ddrafftiwyd gan Eglantyne Jebb yn 1923, ac a fabwysiadwyd gan Gynghrair y Cenhedloedd yn 1924 ac a ailddatganwyd ym 1934. Mabwysiadwyd hefyd fersiwn ychydig ehangach gan y Cenhedloedd Unedig ym 1946, ac yna fersiwn llawer ehangach a fabwysiadwyd gan y Cynulliad Cyffredinol ym 1959. Yn ddiweddarach bu'n sail i'r Confensiwn ar Hawliau'r Plentyn.
Mae rhai hawliau cyffredinol sy’n berthnasol i blant yn cynnwys:
- yr hawl i fywyd
- yr hawl i ddiogelwch person
- yr hawl i ryddid rhag artaith
- yr hawl i ryddid rhag triniaeth neu gosb greulon, annynol neu ddiraddiol
- yr hawl i gael eu gwahanu oddi wrth oedolion pan gânt eu cyhuddo o drosedd, yr hawl i ddyfarniad cyflym, a’r hawl i gael triniaeth sy’n briodol i’w hoedran.[15]
Cyfeiriadau golygu
- ↑ Convention on the Rights of the Child, G.A. res. 44/25, annex, 44 U.N. GAOR Supp. (No. 49) at 167, U.N. Doc. A/44/49 (1989), entered into force Sept. 2 1990.
- ↑ Bandman, B. (1999) Children's Right to Freedom, Care, and Enlightenment. Routledge. p 67.
- ↑ "Children and youth", Human Rights Education Association. Retrieved 2/23/08.
- ↑ Lansdown, G. "Children's welfare and children's rights," in Hendrick, H. (2005) Child Welfare And Social Policy: An Essential Reader. The Policy Press. p. 117
- ↑ Lansdown, G. (1994). "Children's rights," in B. Mayall (ed.) Children's childhood: Observed and experienced. London: The Falmer Press. p 33.
- ↑ Jenks, C. (1996) "Conceptual limitations," Childhood. New York: Routledge. p 43.
- ↑ Thorne, B (1987). "Re-Visioning Women and Social Change: Where Are the Children?". Gender & Society 1 (1): 85–109. doi:10.1177/089124387001001005. https://archive.org/details/sim_gender-society_1987-03_1_1/page/85.
- ↑ Blackstone's Commentaries on the Laws of England, Book One, Chapter Sixteen. (1765-1769).
- ↑ 9.0 9.1 Geneva Declaration of the Rights of the Child of 1924, adopted Sept. 26, 1924, League of Nations O.J. Spec. Supp. 21, at 43 (1924).
- ↑ "Universal Declaration of Human Rights" (PDF). 10 December 1948. Cyrchwyd 16 October 2015.
- ↑ Declaration of the Rights of the Child, G.A. res. 1386 (XIV), 14 U.N. GAOR Supp. (No. 16) at 19, U.N. Doc. A/4354 (1959).
- ↑ Franklin, B. (2001) The new handbook of children's rights: comparative policy and practice. Routledge. p 19.
- ↑ Rodham, H (1973). "Children Under the Law". Harvard Educational Review 43 (4): 487–514. doi:10.17763/haer.43.4.e14676283875773k. http://hepg.org/her-home/issues/harvard-educational-review-volume-43,-issue-4/herarticle/_991. Adalwyd 2022-11-11.
- ↑ Mangold, S.V. (2002) "Transgressing the Border Between Protection and Empowerment for Domestic Violence Victims and Older Children: Empowerment as Protection in the Foster Care System," New England School of Law. Retrieved 4/3/08.
- ↑ "International Covenant on Civil and Political Rights" (PDF). 16 December 1966. Cyrchwyd 16 October 2015.
Llyfryddiaeth golygu
- "Byddin Sri Lanka yn Rhybuddio y Gall Plant fod yn Dargedau" .
- Gweithredu Hawliau Atgenhedlu Pobl Ifanc Trwy'r Confensiwn ar Hawliau'r Plentyn" . Canolfan Hawliau Atgenhedlu .
- "Gwersi mewn Terfysgaeth: Ymosodiadau ar Addysg yn Afghanistan" . Gwarchod Hawliau Dynol.
- "Burundi: Cyn-filwyr sy'n Blant Yn Dioddef yn y Ddalfa" . Gwarchod Hawliau Dynol.
- "Saudi Arabia: Dilynwch Alwad y Cenhedloedd Unedig i Derfynu Cosb Marwolaeth Ieuenctid" . Gwarchod Hawliau Dynol.
- "Unol Daleithiau: Miloedd o Blant yn cael eu Dedfrydu i Fywyd Heb Barôl" . Gwarchod Hawliau Dynol.
- "Beth Dyfodol: Plant Stryd yng Ngweriniaeth Ddemocrataidd y Congo" . Gwarchod Hawliau Dynol.
Dolenni allanol golygu
- Child Rights Information Network
- International Bureau of Children's Rights
- Smile Foundation India
- "everychild.ca" hawliau'r plentyn 'Campaign of British Columbia, Canada'.