Ieithoedd Sbaen

Ieithoedd Sbaen (Sbaeneg: lenguas de España), neu ieithoedd Sbaenaidd (Sbaeneg: lenguas españolas), yw'r ieithoedd a siaredir neu siaradwyd yn Sbaen. Mae'r mwyafrif o ieithoedd a siaredir yn Sbaen yn perthyn i'r teulu ieithoedd Románwns, a Sbaeneg yw'r unig iaith sydd â statws swyddogol i'r wlad gyfan. Mae gan amryw o ieithoedd eraill statws cyd-swyddogol neu gydnabyddedig mewn tiriogaethau penodol, a siaredir nifer o ieithoedd a thafodieithoedd answyddogol mewn rhai ardaloedd.

Canran o siaradwyr ieithoedd cyd-swyddogol a chydnabyddedig yn Sbaen.

O ran nifer y siaradwyr, Sbaeneg (neu Castileg) yw'r amlycaf o ieithoedd Sbaen, a siaredir gan oddeutu 99% o Sbaenwyr fel iaith gyntaf neu ail iaith. Mae Catalaneg (neu Falenseg) yn cael ei siarad gan 19%, Galisieg gan 5%, a Basgeg gan 2% o'r boblogaeth.

Yr ieithoedd cyd-swyddogol rhanbarthol yn Sbaen:

• Mae Araneg, amrywiaeth o Ocsitaneg, yn gyd-swyddogol yng Nghatalwnia. Fe'i siaredir yng Ngwm Aran (Val d'Aran), yng ngogledd-orllewin Catalonia. Mae'n amrywiaeth o Gwasgwyneg, tafodiaith dde-orllewinol yr iaith Ocsitanaidd.
• Mae Basgeg yn gyd-swyddogol yng Ngwlad y Basg a gogledd Navarra. Basgeg yw'r unig iaith nad yw'n Romáwns, na hefyd yn iaith nad yw'n Indo-Ewropeaidd, sydd â statws swyddogol ar dir mawr Sbaen.
• Mae Catalaneg yn gyd-swyddogol yng Nghatalwnia ac yn yr Ynysoedd Balearig. Mae'n cael ei gydnabod, ond nid yn swyddogol, yn ardal La Franja yn Aragón.
• Mae Falenseg (amrywiaeth o Gatalaneg) yn gyd-swyddogol yn y Gymuned Valencia. Fodd bynnag, yn hanesyddol nid yw pob ardal o'r Gymuned Faleniaidd yn siarad Falenseg, yn enwedig yr ochr orllewinol. Fe'i siaredir hefyd heb gydnabyddiaeth swyddogol yn ardal Carche ym Murcia.
• Mae Galisieg yn gyd-swyddogol yn Galisia ac yn gydnabyddedig, ond nid yn swyddogol, yn rhannau gorllewinol cyfagos Asturias (lle elwir yn Galisieg-Astwriaidd) ac Castilla y León.

Map yn dangos y newidiadau hanesyddol ym maint daearyddol prif ieithoedd penrhyn Iberia rhwng y flwyddyn 1000 a 2000.

Mae Sbaeneg yn swyddogol ledled y wlad; mae gan weddill yr ieithoedd hyn statws cyfreithiol a chyd-swyddogol yn eu cymunedau priodol, ac (ac eithrio Araneg) maent yn a ddigon o siaradwyr i gael papurau newydd dyddiol, i gyhoeddi llyfrau, ac i gael presenoldeb sylweddol yng nghyfryngau yn y cymunedau hynny. Yn achosion Catalaneg a Galisieg, nhw yw'r prif ieithoedd a ddefnyddir gan lywodraethau rhanbarthol Catalwnia a Galisia a'u gweinyddiaethau lleol. Mae nifer o ddinasyddion yn yr ardaloedd hyn yn ystyried eu hiaith ranbarthol fel eu prif iaith a Sbaeneg eu hail iaith.

Yn ogystal â'r rhain, mae yna nifer o ieithoedd lleiafrifol a chydnabyddedig sydd mewn peryg:

• Mae Aragoneg yn gydnabyddedig, ond nid swyddogol, yn Aragón.
• Mae Astwrieg yn gydnabyddedig, ond nid swyddogol, yn Asturias.
• Mae Leoneg yn gydnabyddedig, ond nid swyddogol, yn Castilla y León. Caiff ei siarad yn nhaleithiau León a Zamora.

Mae gan Sbaeneg ei hun dafodieithoedd gwahanol ledled y wlad; er enghraifft, y tafodieithoedd Andalucía neu'r Ynysoedd Dedwydd, ac mae gan bob un o'r rhain eu his-amrywieithau eu hunain. Mae rhai o rain yn agosach at Sbaen yr Amerig, a chafodd ei dylanwadu'n drwm gan y rhain, oherwydd prosesau ymfudo o wahanol ranbarthau ar wahanol gyfnodau.

Ac eithrio Basgeg, sy'n ymddangos fel iaith arunig, mae'r holl ieithoedd sy'n bresennol ar dir mawr Sbaen yn ieithoedd Indo-Ewropeaidd, yn benodol ieithoedd Romáwns. Siaradir ieithoedd Affro-Asiatig, fel Arabeg (gan gynnwys Darija Ceuta) a Berber (Riffian yn bennaf), gan y boblogaeth Fwslimaidd Ceuta a Melilla a gan fewnfudwyr mewn mannau eraill.

Mae pobl leol yn dal i siarad Portiwgaleg mewn tair ardal ar y ffin:

• Tref La Alamedilla, yn nhalaith Salamanca.
• Yr ardal a elwir y corn Cedillo, sy'n cynnwys Cedillo (Cedilho yn Bortiwgaleg) a Herrera de Alcántara (Ferreira de Alcântara yn Bortiwgaleg).
• Tref Olivenza (Olivença yn Bortiwgaleg), yn nhalaith Badajoz, a'r diriogaeth o'i chwmpas, a arferai fod yn Bortiwgeaidd tan y 19eg ganrif, ac mae Portiwgal dal i'w hawlio.