John Morris, Arglwydd Morris o Aberafan

Gwleidydd o Gymro oedd John Morris, Yr Arglwydd Morris o Aberafan (5 Tachwedd 1931 – 5 Mehefin 2023) a oedd yn Ysgrifennydd Gwladol Cymru o 5 Mawrth 1974 tan 5 Mai 1979. Ganwyd a magwyd yn Gymro Cymraeg yng Nghapel Bangor, Aberystwyth, Ceredigion. Cynrychiolodd Aberafan yn Senedd San Steffan rhwng 1959 a 2001.

Y Gwir Anrhydeddus Yr Arglwydd Morris o Aberafan KG PC QC
Yr Arglwydd Morris o Aberafon, 19 Mehefin 2006, Castell Windsor
Twrnai Cyffredinol Lloegr a Chymru Twrnai Cyffredinol Gogledd Iwerddon
Yn ei swydd 2 Mai 1997 – 29 Gorffennaf 1999
Prif Weinidog	Tony Blair
Rhagflaenwyd gan	Nicholas Lyell
Dilynwyd gan	Yr Arglwydd Williams o Fostyn
Twrnai Gwladol Cysgodol
Yn ei swydd 9 June 1983 – 2 May 1997
Arweinydd	Michael Foot Neil Kinnock John Smith Margaret Beckett (dros dro) Tony Blair
Rhagflaenwyd gan	Arthur Davidson
Dilynwyd gan	Nicholas Lyell
Yn ei swydd 14 Gorffennaf 1979 – 24 Tachwedd 1981
Arweinydd	James Callaghan Michael Foot
Rhagflaenwyd gan	Samuel Silkin
Dilynwyd gan	Peter Archer
Ysgrifennydd Gwladol Cysgodol Cymru
Yn ei swydd 4 Mai 1979 – 14 Gorffennaf 1979
Prif Weinidog	James Callaghan
Rhagflaenwyd gan	Nicholas Edwards
Dilynwyd gan	Alec Jones
Ysgrifennydd Gwladol Cymru
Yn ei swydd 5 Mawrth 1974 – 4 Mai 1979
Prif Weinidog	Harold Wilson James Callaghan
Rhagflaenwyd gan	Peter Thomas
Dilynwyd gan	Nicholas Edwards
Gweinidog Amddiffyn dros Offer
Yn ei swydd 16 Ebrill 1968 – 19 Mehefin 1970
Prif Weinidog	Harold Wilson
Rhagflaenwyd gan	Roy Mason
Dilynwyd gan	Robert Lindsay
Ysgrifennydd Seneddol i'r Gweinidog Trafnidiaeth
Yn ei swydd 10 Ionawr 1966 – 16 Ebrill 1968
Prif Weinidog	Harold Wilson
Rhagflaenwyd gan	George Lindgren
Dilynwyd gan	Robert Brown
Aelod Seneddol dros Aberafan
Yn ei swydd 8 Hydref 1959 – 7 Mehefin 2001
Rhagflaenwyd gan	William Cove
Dilynwyd gan	Hywel Francis
Manylion personol
Ganwyd	(1931-11-05) 5 Tachwedd 1931 Capel Bangor
Bu farw	Mehefin 2023
Plaid wleidyddol	Llafur
Alma mater	Prifysgol Aberystwyth Coleg Gonville a Caius, Caergrawnt

Teulu

Rhieni'r Arglwydd Morris oedd D. W. Morris, Penywern, Talybont, Ceredigion a Mary Olwen Ann Morris, ei wraig. Ym 1959 priododd Margaret ferch Edward Lewis, OBE, YH, Llandysul; bu iddynt tair merch.

Addysg

O Ysgol Ramadeg Ardwyn, Aberystwyth aeth yn ei flaen i brifysgol y dref honno cyn troi ei lwybr tuag at Goleg Gonville a Caius, Caergrawnt.

Gyrfa

Cyflawnodd ei Wasanaeth Cenedlaethol (cyfnod o wasanaeth milwrol gorfodol) fel swyddog yn y Ffiwsilwyr Brenhinol Cymreig a’r Gatrawd Gymreig. Fe’i galwyd i'r Bar, yn Gray's Inn ym 1954. Daeth yn Gwnsler y Frenhines ym 1973 ac yn Feinciwr ym 1985. Bu’n gweithio fel Ysgrifennydd Cyffredinol ac Ymgynghorydd Cyfreithiol Undeb Amaethwyr Cymru rhwng 1956 a 1958.

Gyrfa wleidyddol

Cynrychiolodd Etholaeth Aberafan fel Aelod Seneddol dros y Blaid Lafur rhwng 1959 hyd at 2001, sef y cyfnod hiraf, ar y pryd, i unrhyw Aelod Seneddol yng Nghymru.

Bu'n Ysgrifennydd Seneddol yn yr Adran Ynni ac yn yr Adran Cludiant. Bu hefyd yn Ysgrifennydd dros Amddiffyn, yn Ysgrifennydd Gwladol Cymru, yn Dwrnai Cyffredinol dros Gymru a Lloegr, a'r un swydd wedyn yng Ngogledd Iwerddon rhwng 1997 a 1999. Llond dwrn yn unig o Aelodau Seneddol Llafur a ddaliodd swydd dan Harold Wilson, James Callaghan a Tony Blair. Bu hefyd yn gyfrifol am Gyngor yr Iaith Gymraeg a sefydlwyd yn 1973.

Roedd yn Ysgrifennydd Gwladol Cymru rhwng 1974 a 1979, a daeth yn amlwg iawn yn yr ymgyrch ddatganoli. Er y collwyd refferendwm 1979, gosodwyd y seiliau ar gyfer yr ail refferendwm. Defnyddwyd y gwaith a wnaed gan John Morris yn yr 1970au hwyr fel sylfaen i ddeddf 1997 a'r ail refferendwm ar ddatganoli. Yn dilyn ei farwolaeth, dywedodd Dafydd Elis-Thomas fod ei gyfraniad at ddatganoli yn 'gwbl unigryw'.

Bywyd personol

Roedd yn briod a Margaret, ac roedd ganddynt tair merch. Bu farw yn 91 mlwydd oed ym Mehefin 2023.