Melin lanw
Mae melin lanw[1] neu, ceir hefyd melin fôr yn felin sy'n defnyddio pŵer y llanw i yrru ei fecanwaith i falu deunydd neu i gynhyrchu ynni er enghraifft trydan.
 | |
| Math | melin  |
|---|---|
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Mae melinau llanw fel arfer wedi'u lleoli mewn aberoedd, wedi'u hamddiffyn yn ddigonol rhag ymosodiad tonnau, ond ar yr un pryd yn agos at y môr, i dderbyn digon o rym gan y llanw. Mae melinau môr wedi bod yn boblogaidd yn Ewrop ers yr Oesoedd Canol, hyd yn oed ers cyfnod y Rhufeiniaid. Yr enghraifft mwyaf nodweddiadol hanesyddol yng Nghymru yw Melin Lanw Caeriw yn Sir Benfro.
Nodweddion
golyguMae angen cronfa ddŵr ar felin lane wedi'i chau gan arglawdd neu storm ew?? Ar lanw uchel, mae'r osina wedi'i lenwi â dŵr. Ar drai, pan fydd falfiau neu bibellau'r felin yn agor, mae'r dŵr yn disgyn oddi uchod, gan effeithio ar y tyrbin a thrwy hynny symud mecanwaith y felin. Rhaid i faint melin forol fod rhwng dau ddimensiwn uchafbwynt arferol y llan uchel ac isafbwynt y llanw isel ar drai.
Oherwydd bod angen trai yr afon neu'r môr i effeithio ar ei fecanwaith, dim ond am ychydig oriau y gall y felin lanw weithio. Gan gymryd i ystyriaeth fod gan y llanw yng Nghymru gylchred oddeutu 12.30 awr, gall melin fôr weithio am tua phedair awr allan o bob 12 awr. Heb anghofio'r cyfyngiad hwn, fodd bynnag, yn wahanol i felinau dŵr sy'n gysylltiedig â llif dŵr nentydd neu afonydd, nid yw melin y môr yn ofni blinder yr haf.
Lleoliadau
golygu
Nid tasg hawdd oedd dewis lle addas i adeiladu'r melinau. Ar y naill law, hyd yn oed os nad yw ar yr arfordir, mae angen iddo fod yn ddigon pell o'r môr os yw am amsugno grym y llanw. Yn ail, rhaid ei amddiffyn rhag ymosodiadau tonnau môr a stormydd. Yn olaf, mae angen safle addas ar yr osina ar gyfer adeiladu, sy'n is na'r llanw uchel ar gyfartaledd, fel y gellir ei lenwi yn ystod y penllanw; ond ymhell uwchlaw'r llanw isel, oherwydd bod angen uchder digonol ar y rhaeadr sy'n cael ei storio yn yr osine, i effeithio ar yr azelina gyda digon o rym.
Hanes
golygu
Roedd y felin fôr gyntaf y gwyddys amdani yn Llundain, a adeiladwyd ar lannau Afon Fflyd yn y cyfnod Rhufeinig.[2]
Ers eu hadeiladu yn y cyfnod Rhufeinig, darganfuwyd nifer o felinau môr ar hyd arfordir Iwerddon, yn ogystal ag yn Lloegr bresennol.
Yn ystod yr Oesoedd Canol, lledaenodd melinau môr ar hyd arfordir Ewrop, ym mhob rhanbarth a oedd yn cynnig lle addas iddi: yn yr Alban, Cymru, Lloegr, yr Iseldiroedd, Gwlad Belg, Ffrainc, Llydaw (yn enwedig ar lan yr Afon Renk yn Llydaw), Galicia, Andalusia neu Bortiwgal .
Yn y 19g, cofrestrwyd 76 o felinau môr yn Llundain, dwy ohonynt ym Mhont Llundain ei hun. Bryd hynny, roedd tua 750 o felinau môr ar arfordir yr Iwerydd, ac roedd tua 300 ohonynt yn yr Unol Daleithiau,[3] tua 200 yn y Deyrnas Unedig[4] a thua 100 yn Ffrainc.[5]
Yn ystod degawdau cyntaf yr 20g, roedd melinau môr yn mynd i ddirywiad amlwg ledled Ewrop. Er enghraifft, datgelodd astudiaeth a gynhaliwyd ym 1938 mai dim ond 10 o'r 23 o felinau môr a oedd yn weddill yn Lloegr a oedd yn cael eu defnyddio.
Enghreifftiau modern
golygu- Gwybodaeth bellach: Egni llanw
Mae mathau mwy newydd o ynni'r llanw yn aml yn cynnig adeiladu argae ar draws aber afon fawr. Er bod pŵer trydan dŵr yn ffynhonnell ynni adnewyddadwy, mae pob cynnig yn dueddol o ddod o dan wrthwynebiad lleol oherwydd ei effaith andwyol debygol ar gynefinoedd arfordirol. Un cynnig, a ddatblygwyd ym 1966, yw morglawdd yr Afon Renk yn Llydaw, sy’n cynhyrchu 250MW. Yn wahanol i felinau llanw hanesyddol, a allai weithredu ar drai yn unig, gall morglawdd Rank gynhyrchu trydan ar ddau lif y llanw, neu gellir ei ddefnyddio ar gyfer storfa bwmpio, yn dibynnu ar y galw. Dyluniad llai ymwthiol yw tyrbin annibynnol 1MW, a adeiladwyd yn 2007 yn Loch Cuan (Strangford Lough) Narrows yng ngogledd Iwerddon; mae'r safle hwn yn agos at felin lanw hanesyddol.
Melinau llanw Cymru
golygu
Er gwaethaf llanw syfrdanol o uchel ac isel Môr Hafren - amrediad llanw'r aber yw'r ail fwyaf yn y byd - gyda'r gwahaniaeth rhwng trai a llanw cymaint â 10.5 metr ar ei uchaf a Môr Iwerddon, mae'n syndod nad oes mwy o enghreifftiau hanesyddol neu cyfredol o felinau llanw gan Gymru.
Melin Lanw Caeriw
golyguYr enghraifft enwocaf a mwyaf hanesyddol o felin lanw sy'n bodoli o hyd yng Nghymru yw Melin Lanw Caeriw yn Sir Benfro. Er hynny, dim ond y pyllau melin sy'n weithredol.
Morglawdd Abertawe
golyguCynllun i harneisio ynni carbon isel ym Mae Abertawe yw Morlyn Llanw Abertawe, a fydd y mwyaf o'i fath drwy'r byd ar ôl ei gwbwlhau.[6] Saif Bae Abertawe o fewn aber afon Hafren ac amrediad llanw'r aber yw'r ail fwyaf yn y byd - gyda'r gwahaniaeth rhwng trai a llanw cymaint â 10.5 metr ar ei uchaf.[7] Lleolir y morlyn, a'i forglawdd, byddai'n gweithredu fel melin lanw i'r de o Ddoc y Frenhines - rhwng Afon Tawe ac Afon Nedd. Disgwylir y bydd y prosiect yn cynhyrchu 250MW o drydan
Oriel
golyguMelinau llanw ar draws Ewrop
-
-
"Three Mills", melin a thŷ melinydd, Llundain -
Melin lanw Isla Cristina, Andalucia. -
Olwyn Melin lanw An Arzh, Llydaw. -
Y tu mewn Melin Lanw Caeriw
.jpg)
Gweler hefyd
golyguCyfeiriadau
golygu- ↑ "tide mill". Termau Cymru. Cyrchwyd 6 Chwefror 2024.
- ↑ "Spain, Rob: "A possible Roman Tide Mill", Paper submitted to the Kent Archaeological Society" (PDF). Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 2011-05-17. Cyrchwyd 2024-02-06.
- ↑ Peveril Meigs: «Historical geography of tide mills on the Atlantic coast», American Philosophical Society Yearbook 1970 (Philadelphia, Pennsylvania: American Philosophical Society, 1971), 462-464 or.
- ↑ Skelton, C.P.: British Windmills and Watermills, Collins, 1947
- ↑ Minchinton, W. E.: «Early Tide Mills: Some Problems», Technology and Culture, Vol. 20, No. 4 (1979ko urria), 777-786 or.
- ↑ www.tidallagoonswanseabay.com; adalwyd 18 Mehefin 2015
- ↑ Tidal Lagoon Swansea Bay
Dolenni allanol
golygu
- Tide Mills in England and Wales - catalog o felinau llanw sir wrth sir
- Tide Mills of Western Europe (Spanish)
- Tide Mill Institute
- Cymdeithas Melinau Cymru