Wicipedia

Mosg Enfawr Gaza

Mosg Mawr Gaza (Arabeg: جامع غزة الكبير‎, trawslythreniad: Jāma' Ghazza al-Kabir) a elwir hefyd yn y Mosg Mawr Omari (Arabeg: المسجد العمري الكبير‎, Jāmaʿ al-ʿUmarī al-Kabīr ) yw'r mosg mwyaf a'r hynaf yn Llain Gaza; fe'i lleolir yn hen ddinas Gaza. Mae'r mosg yn dal i fod ar agor, ac yn ganolfan sy'n darparu cymorth ar gyfer galar, iechyd meddwl a chorfforol i drigolion Gaza, ac yn symbol o falchder Palesteinaidd.[1]

Mosg Enfawr Gaza
Mathmosg Edit this on Wikidata
Sefydlwyd
  • 5 g Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
LleoliadAl-Daraj Edit this on Wikidata
SirDinas Gaza Edit this on Wikidata
GwladBaner Palesteina Palesteina
Arwynebedd1,800 m² Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau31.504°N 34.4644°E Edit this on Wikidata
Map
Arddull pensaernïolpensaernïaeth Islamaidd, Mamluk architecture, pensaernïaeth Normanaidd Edit this on Wikidata
Crefydd/EnwadIslam Edit this on Wikidata
Deunyddkurkar Edit this on Wikidata
[golygwch ar Wicidata]

Credir fod y mosg yn sefyll ar safle teml Philistaidd hynafol; defnyddiwyd y safle gan y Bysantaidd i godi eglwys yn y 5g, ond ar ôl y goncwest Fwslimaidd yn y 7g, cafodd ei thrawsnewid yn fosg. Disgrifiwyd yr adeilad yn "hardd" gan ddaearyddwr Arabaidd o'r 10g, cafodd minaret y Mosg Mawr ei ddymchwel mewn daeargryn yn 1033.

Yn 1149, adeiladodd y Croesgadwyr eglwys fawr, ond fe'i dinistriwyd yn bennaf gan yr Ayyubids ym 1187, ac yna ei hailadeiladu fel mosg gan y Mamluks ar ddechrau'r 13g. Fe'i dinistriwyd gan y Mongols ym 1260, yna cafodd ei adfer yn fuan dim ond iddo gael ei ddinistrio drachefn gan ddaeargryn ar ddiwedd y ganrif. Cafodd y Mosg Mawr ei adfer eto gan yr Otomaniaid tua 300 mlynedd yn ddiweddarach.

Wedi'i ddifrodi'n ddifrifol ar ôl cael ei beledu gan gannonau Lloegr yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf, adferwyd y mosg ym 1925 gan y Cyngor Mwslimaidd Goruchaf.

Lleoliad golygu

Lleolir y Mosg Mawr yn Chwarter Daraj yr Hen Ddinas yn Downtown Gaza ym mhen dwyreiniol Stryd Omar Mukhtar, i'r de-ddwyrain o Sgwâr Palesteina.[2] Mae Marchnad Aur Gaza wedi'i lleoli ar draws y ffordd, ar yr ochr ddeheuol, ac i'r gogledd-ddwyrain mae Mosg Katib al-Wilaya ac i'r dwyrain, ar Stryd Wehda , ceir ysgol i ferched.[3]

Hanes golygu

Gwreiddiau Philistiaid golygu

 
Ysgythriad Menorah, 1873 [4]

Yn ôl y traddodiad, saif y mosg ar safle teml y Philistiaid sydd wedi'i gysegru i Dagon - duw ffrwythlondeb - a ddymchwelwyd gan Samson yn Llyfr y Barnwyr . Yn ddiweddarach, codwyd teml wedi'i chysegru i Marnas —god glaw a grawn y Ffilistiaid.[5][6] Dywed chwedl leol, gyfoes bod Samson wedi’i gladdu o dan y mosg presennol.[7]

Eglwys Fysantaidd golygu

Codwyd yr adeilad yn 406 OC fel eglwys Fysantaidd fawr gan yr Ymerodres Aelia Eudocia,[6][8] er ei bod hefyd yn bosibl i'r eglwys gael ei hadeiladu gan yr Ymerawdwr Marcian.  Ymddangosodd yr eglwys ar Fap Madaba o'r Wlad Sanctaidd a wnaed yn 6g.[8]

Mosg Mwslimaidd cynnar golygu

 
Cwrt, arcedau a minaret y mosg, diwedd y 19g
 
Mae ffasâd gorllewinol y Mosg Mawr yn adlewyrchu arddull bensaernïol y Croesgadwyr. Llun wedi'i dynnu ar ôl bomio gan RAF Lloegr ym 1917

Trawsnewidiwyd yr eglwys Fysantaidd yn fosg yn y 7g gan gadfridogion Omar ibn al-Khattab[1][2] ym mlynyddoedd cynnar rheol Rashidun.[8] Mae'r mosg yn dal i gael ei enwi fel "al-Omari", er anrhydedd i Omar ibn al-Khattab a oedd yn galiph yn ystod concwest Fwslimaidd Palestina.[2][9]

Eglwys y Croesgadwyr golygu

Yn 1149 adeiladodd y Croesgadwyr, a oedd wedi goresgyn Gaza ym 1100, eglwys fawr ar ben adfeilion yr eglwys ar orchymun Baldwin III o Jerwsalem (teulu o Ffrainc yn wreiddiol).[10] Fodd bynnag, yn nisgrifiadau William of Tire o eglwysi mawreddog y Crusader, ni chrybwyllir hon.[8] O dair ystlys y Mosg Mawr, credir bod rhannau o ddwy ohonyn nhw yno yng nghyfnod y Croesgadwyr.[10]

Mosg Mamluk golygu

Ail-luniodd y Mamluks y mosg yn y 13g, ond ym 1260, dinistriwyd hi gan Ymerodraeth y Mongol ef.[11] Cafodd ei ailadeiladu wedi hynny, ond ym 1294, achosodd daeargryn iddo gwympo.[7] Gwnaed gwaith adnewyddu helaeth gan lywodraethwr Sunqur al-Ala'i yn ystod swltanad Husam ad-Din Lajin rhwng 1297-99.[12]

Comisiynodd llywodraethwr y ddinas, Sanjar al-Jawli, adfer y Mosg Mawr rywbryd rhwng 1311 a 1319.[8] Ailadeiladodd y Mamluks y mosg yn llwyr ym 1340.[13] Yn 1355 nododd y daearyddwr Mwslimaidd Ibn Battuta fodolaeth y mosg yn flaenorol fel "mosg dydd Gwener braf," ond dywed hefyd fod mosg al-Jawli wedi'i "adeiladu'n dda." [14] Mae arysgrifau ar y mosg yn dwyn llofnodion swltaniaid y Mamluk: al-Nasir Muhammad (dyddiedig 1340), Qaitbay (Mai 1498), Qansuh al-Ghawri (1516), a'r Abbasid caliph al-Musta'in Billah (1412) .[15]

Cyfnod Otomanaidd golygu

Yn yr 16g adferwyd y mosg ar ôl difrod yn y ganrif flaenorol; comisiynodd yr Otomaniaid y gwaith a hefyd fe godon nhw chwe mosg arall yn y ddinas. Roeddent wedi bod yn rheoli Palesteina ers 1517.[7] Ceir arysgrif ar y tu mewn: enw llywodraethwr Otomanaidd Gaza, sef Musa Pasha, brawd Husayn Pasha, sy'n dyddio o 1663.[1]

Rhyfel Byd Cyntaf golygu

Adroddodd rhai o deithwyr y Gorllewin ar ddiwedd y 19g mai'r Mosg Mawr oedd yr unig strwythur yn Gaza a oedd yn hanesyddol neu bensaernïol bwysig.[16][17] Er hyn, difrodwyd y Mosg Mawr yn ddifrifol gan Loegr a'u cynghreiriaid wrth ymosod ar safleoedd yr Otomaniaid yn Gaza yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf. Honnodd y Prydeinwyr fod arfau rhyfel Otomanaidd yn cael eu storio yn y mosg ac achoswyd ei ddinistrio pan daniwyd y arfau rhyfel gan y bomio.

Mandad Prydain golygu

O dan oruchwyliaeth cyn-faer Gaza, Said al-Shawa, cafodd ei adfer gan y Cyngor Mwslimaidd Goruchaf ym 1926-27.[18]

 
Y mosg yn y 1950au neu'r 1960au.

Honnir bod yr arysgrifau hynafol Iddewig wedi'u torri i ffwrdd yn fwriadol gyda chyn, ar ryw adeg rhwng 1987 a 1993.[19] Mae'r mosg yn dal i fod ar agor, ac yn ganolfan sy'n darparu cymorth ar gyfer galar, iechyd meddwl a chorfforol i drigolion Gaza, ac yn symbol o falchder Palesteinaidd.[1]

Pensaernïaeth golygu

 
Corff canolog y mosg, wrth edrych tua'r gorllewin, ar ôl bomio gan luoedd arfog Lloegr ym 1917

Mae gan y Mosg Mawr arwynebedd o 4,100 metr sgwar (44,000 tr sg).[1] Adeiladwyd y rhan fwyaf o'r strwythur cyffredinol o dywodfaen morol lleol o'r enw kurkar.[20] Mae'r mosg yn ffurfio sahn mawr (cwrt neu fuarth) wedi'i amgylchynu gan fwâu crwn. Roedd gan y Mamluks, ac yn ddiweddarach yr Otomaniaid, ymestyniadau ar yr ochrau deheuol a de-ddwyreiniol yr adeilad.[3]

Uwch ben y prif ddrws, ceir arysgrif sy'n cynnwys enw'r swltan Mamluk, sef Qalawun, ac mae arysgrifau hefyd sy'n cynnwys enwau'r swltaniaid Lajin a Barquq.[21]

Tu mewn golygu

Pan drawsnewidiwyd yr adeilad o eglwys i fosg, disodlwyd y rhan fwyaf o adeiladwaith blaenorol y Croesgadwyr yn llwyr, ond mae ffasâd y mosg gyda'i fynedfa orllewinol fwaog yn ddarn nodweddiadol o bensaernïaeth eglwysig[22] ac mae colofnau o fewn y mosg yn dal i fodoli lle cedwir at y steil Gothig Eidalaidd. Mae rhai o'r colofnau wedi'u nodi fel elfennau o synagog hynafol, wedi'u hailddefnyddio fel deunydd adeiladu yn ddiweddarach, ac yn dal i fod yn rhan o'r mosg.[23] Yn fewnol, mae wynebau'r waliau wedi'u plastro a'u paentio. Defnyddir marmor ar gyfer y drws gorllewinol ac ocwlws y ffasâd gorllewinol. Mae'r lloriau wedi'u gorchuddio â theils gwydrog; marmor hefyd yw'r colofnau, a'r rheiny mewn arddull blodeuogCorinthian.[20]

Minarét golygu

Mae'r mosg yn adnabyddus am ei Minarét, sydd â siâp sgwâr yn ei hanner isaf ac wythochrog octagonal yn ei hanner uchaf, sy'n nodweddiadol o arddull bensaernïol Mamluk. Mae'r minaret wedi'i adeiladu o gerrig o'r gwaelod i'r balconi crog uchaf, gan gynnwys yr hanner uchaf pedair haen. Codwyd y pinacl yn bennaf o waith coed a theils, ac mae'n cael ei adnewyddu'n aml. Ceircwpanola syml sy'n tarddu o'r drwm carreg wythochrog ac mae o wneuthuriad ysgafn tebyg i'r mwyafrif o fosgiau yn y Lefant.[24] Saif y minaret ar ddiwedd bae dwyreiniol eglwys y Croesgadwyr. Trawsnewidiwyd ei dri cromfan hanner cylch i waelod y minaret.[25]

Llyfryddiaeth golygu

Gweler hefyd golygu

  • Mosg al-Hashim Sayed

Cyfeiriadau golygu

  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 Palestinians pray in the Great Omari Mosque in Gaza Archifwyd 2013-10-20 yn y Peiriant Wayback.. Ma'an News Agency. 2009-08-27.
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 Gaza- Ghazza Palestinian Economic Council for Development and Reconstruction.
  3. ↑ 3.0 3.1 Winter, 2000, p.429.
  4. ↑ (1896): Archaeological Researches in Palestine 1873-1874, [ARP], translated from the French by J. McFarlane, Palestine Exploration Fund, London. Volume 2, Page 392.
  5. ↑ Daniel Jacobs, Israel and the Palestinian territories, Rough Guides, 1998, p.454.
  6. ↑ 6.0 6.1 Dowling, 1913, p.79.
  7. ↑ 7.0 7.1 7.2 Ring and Salkin, 1994, p.290.
  8. ↑ 8.0 8.1 8.2 8.3 8.4 Pringle, 1993, pp. 208-209.
  9. ↑ Elnashai, 2004, p.23.
  10. ↑ 10.0 10.1 Briggs, 1918, p.255.
  11. ↑ Ring and Salkin, 1994, p.289.
  12. ↑ Sharon, 2009, p. 76.
  13. ↑ Gaza at the crossroads of civilisations: Gaza timeline Musée d'Art et Histoire, Geneva. 2007-11-07.
  14. ↑ Ibn Battuta quoted in le Strange, 1890, p.442.
  15. ↑ Sharon, 2009, p.33.
  16. ↑ Porter and Murray, 1868, p.250.
  17. ↑ Porter, 1884, p.208.
  18. ↑ Kupferschmidt, 1987, p.134.
  19. ↑ Shanks, Hershel. "Peace, Politics and Archaeology". Biblical Archaeology Society.
  20. ↑ 20.0 20.1 Pringle, 1993, p.211.
  21. ↑ Meyer, 1907, tud.111.
  22. ↑ Winter, 2000, p.428.
  23. ↑ Shanks, Hershel. "Peace, Politics and Archaeology". Biblical Archaeology Society
  24. ↑ Sturgis, 1909, pp.197-198.
  25. ↑ Pringle, 1993, p.210.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Mosg_Enfawr_Gaza&oldid=11627094"