Nordic Noir

genre ffilmiau, dramau a llenyddiaeth ffuglen ar themâu stori drosedd neu lofruddiaeth a leolir yng ngwledydd Llychlyn a Sgandinafia

Math o llenyddiaeth, drama a ffilm dditectif Sgandinafaidd Scandinavian Noir, a elwir hefyd yn Nordic Noir neu Scandi Noir (Sgandi Noir mewn orgraff Gymraeg), yn genre llenyddol sy'n cwmpasu llenyddiaeth dditectif a ysgrifennwyd yn Llychlyn gyda nodweddion cyffredin penodol, fel arfer gydag arddull realistig gyda gwythïen dywyll a moesol gymhleth. Yn ôl y beirniad Barry Forshaw, "Mae llenyddiaeth dditectif Nordig yn cario gyda hi argraffnod mwy parchus... o ffuglen o genre tebyg a gynhyrchwyd ym Mhrydain Fawr neu Unol Daleithiau America".[1] Mae iaith, arwyr a lleoliadau yn 3 elfen gyffredin o'r genre, sy'n cael ei nodweddu gan arddull ysgrifennu syml ac uniongyrchol heb drosiadau.[2]

Nordic Noir
Enghraifft o'r canlynolmath o ffuglen Edit this on Wikidata
Mathffuglen drosedd Edit this on Wikidata
Jo Nesbø, awdur a gysylltir yn aml gyda'r steil Nordic Noir
Silff Nordic Noir mewn llyfrgell yn Helsinki, Y Ffindir

Mae'r nofelau'n aml o'r is-ddyfodiad ditectif gweithdrefnol, gan ganolbwyntio ar waith undonog yr heddlu ddydd ar ôl dydd, fodd bynnag, nid bob amser yn ymwneud ag ymchwiliad ar y pryd i sawl trosedd.[3] Mae enghreifftiau'n cynnwys trioleg Mileniwm Stieg Larsson,[4] a chyfres Henning Mankell sy'n canolbwyntio ar y ditectif Kurt Wallander.[5] Mae'n cyferbynu gyda genre llofrudd 'ysgafnach' whodunit y palas Seisnig.

Mae'r term Noric neu Scandi Noir yn chwarae ar y genre ffilm, Ffilm Noir o'r term Ffrangeg noir ("du"), er, bod "film dywyll" efallai'n agosach at yr ystyr. Mae'n cyfeirio at ffilmiau a dramâu ditectif, yn aml rhai ceiniog a dimau, o ganol yr 20g, oedd wedi eu ffilmio mewn du a gwyn, yn aml gydag elfen mwy realistig gymdeithasol na ffilmiau mwy lliwgar Hollywood a'i hysbrydoli'n rhannol o ran arddul gan ffilmiau fynegiadol Almaenig cyn yr Ail Ryfel Byd.

Nodweddion cyffredin

golygu

Mae rhai beirniaid The Economist yn priodoli llwyddiant y genre i arddull unigryw a deniadol, "realistig, syml a manwl gywir... a noeth o eiriau diangen."[2] Mae eu protagonyddion fel arfer yn dditectifs wedi'u gwisgo allan ac yn bell o fod yn arwrol yn syml.[2]

Mae'r lleiniau hefyd yn cael eu dylanwadu gan system economaidd a chymdeithasol Sgandinafia lle mae cydraddoldeb ymddangosiadol, cyfiawnder cymdeithasol a rhyddfrydiaeth y model Nordig yn cwmpasu cyfrinachau tywyll a chasineb cudd. Mae trioleg Mileniwm Stieg Larsson, er enghraifft, yn delio â misogyny, treisio a thrais yn erbyn menywod, tra bod nofel Henning Mankell, Faceless Murderer, yn canolbwyntio ar fethiant Sweden i integreiddio'r boblogaeth fewnfudwyr.[2][6]

Awduron

golygu

Awduron megis Henning Mankell, Mari Jungstedt, Kjell Eriksson, Kerstin Ekman, Håkan Nesser, Åke Edwardson, Helene Tursten, Maj Sjöwall a Per Wahlöö, Åsa Larsson, Göran Lundin, Liza Marklund, Stieg Larsson, Leif GW Persson, Camilla Läckberg, Majgull Axelsson, P. C. Jersild, Annika Bryn, Mons Kallentoft , LiseLotte Divelli, Robert Karjel, Karin Alvtegen, Arne Dahl (pob Swedeg), Pernille Rygg, Anne Holt, Karin Fossum, Jo Nesbø, Hans Olav Lahlum, Gunnar Staalesen (pob Norwyeg), Jussi Adler-Olsen, Michael Larsen, Leif Davidsen a Peter Høeg (Daneg) wedi cyfrannu at greu a sefydlu'r genre.

Nofel Sgandinafaidd ar y teledu

golygu

Mae Scandinavian Noir, neu'r talfyriad mwy cyffredin, Scandi Noir (neu fel y cyfeirir ato'n amlach fel Nordic Noir) yn is-ddyfodiad o ffuglen trosedd teledu ac yn duedd ddiweddar mewn cyfresi teledu trosedd cyfoes. Ganwyd y duedd hon yn rhanbarth Sgandinafia a datblygodd o 2005 gyda rhyddhau'r gyfres deledu Swedaidd, Wallander, gan atgyfnerthu yn y blynyddoedd canlynol gyda'r gyfres Danaidd The Killing a'r cyd-gynhyrchiad Danaidd-Swedaidd The Bridge. Lledaenodd y Scandi Noir o fewn y gyfres deledu Sgandinafaidd, ac nid yn unig, mae'n ganlyniad i synergedd rhwng cynhyrchu (diwydiannau llenyddol, ffilm a theledu) a'r cyhoedd.[7] Yn ôl rhai ysgolheigion,[7] mae'r cyhoedd yn cael eu denu gan yr anghydffurfiaeth sy'n cael ei greu yn y stori rhwng bywyd bob dydd y gymdeithas a gynrychiolir a thrais y ddeddf droseddol.

Mae Nordic Noir a'i strategaethau esthetig-naratif penodol yn profi'n ffenomen trawswladol ar unwaith, a adeiladwyd ar resymeg glocaleiddio. Mae cynrychiolaeth o fanylion cymdeithasol a diwylliannol gwledydd Llychlyn a'u hunaniaethau lleol, hynny yw, yn elfen sylfaenol o boblogrwydd rhyngwladol cynyddol y cyfresi teledu hyn.[8] Mae dylanwad Nordic Noir yn mynd ymhell y tu hwnt i ardal Sgandinafia ac yn adlewyrchu effeithiau globaleiddio, mudo a chynyddu integreiddio Ewropeaidd ac an-Ewropeaidd.[8] Mae sawl cyfres deledu Ewropeaidd a Gogledd America mewn gwirionedd wedi amsugno nodweddion arddulliadol Nordic Noir, ond wedi gwneud newidiadau a mewnosod nodweddion nodweddiadol eraill o wahanol genres. Un enghraifft yw ailenedigaeth naturiolaeth o blaid ychwanegu elfennau goruwchnaturiol a gwyddonias (Stranger Things, Dark).[9]

Nodweddir Nordic Noir gan ailadrodd rhai elfennau:

Elfennau arddull

golygu
  • Nodweddir y lleoliad gan olygfeydd a saethwyd mewn mannau naturiolaidd a desolate;
  • Mae'r ffotograffiaeth yn dywyll, dirlawn, gyda thonau cromatig yn tueddu i lwyd neu las;
  • Defnyddir llawer o esgidiau camera hir a rhai sy'n arnofio;
  • Mae gan y gerddoriaeth achosion melodig, a grëwyd i roi ymdeimlad o fod yn aflonydd;[10]

Elfennau naratif

golygu
  • Mae cyflymder y narration yn araf, gyda deialogau byr yn newid gydag eiliadau o fyfyrio;
  • Ceir pâr o gymeriadau protagonaidd, a nodweddir yn aml gan bersonoliaeth gref, a chymeriadau cyflenwol (megis y cyplau ditectif yn The Bridge a Broadchurch);
  • Ymhlith y themâu cyson rydym yn dod o hyd i rai'r meirw / plentyn coll / merch sy'n dechrau'r plot (The Killing and Pantano);[8]
  • Y ffurf naratif a ddefnyddir yw cyfresi ffurf hir sy'n cael ei ddefnyddio i gadw diddordeb y cyhoedd yn uchel ac i ddatblygu naratif cymhleth;

Elfennau thematig

golygu
  • Mae'r naratif wedi'i strwythuro yn y fath fodd fel bod, ochr yn ochr ag edefyn naratif sy'n dilyn cwrs yr ymchwiliadau, edafedd naratif eraill yn cael eu plethu yn hytrach na materion beirniadaeth gymdeithasol ("Double Storytelling") [10] sy'n arwain at wrthdaro rhwng cymdeithas / teulu a throsedd;
  • Mae'r cymeriadau, yn enwedig y ditectifs protagonaidd, er iddyn nhw gael eu marcio gan amryw o broblemau personol yn cydweithio er lles pawb;
  • Disgrifir teimladau'r cymeriadau a'r amgylcheddau y maent yn cael eu mewnosod ynddynt gyda realaeth i dynnu sylw at thema beirniadaeth gymdeithasol;
  • Fodd bynnag, mae cymdeithas broblematig (troseddau trefnedig, terfysgaeth), mae wastad ymdeimlad o obaith, sydd fel arfer yn cymryd ffurf bendant yn y diweddglo.[8]

Cymru Noir? - Scandi Noir Gymreig

golygu
 
Aneurin Hughes a ymddangosodd yn Y Gwyll

Yn sgil llwyddiant Scandi Noir ar deledu Brydeinig lle gwelwyd bod yn bosib gwerth cyfres ddrama dramor gydag is-deitlau mewn Saesneg, ceisiwyd creu, neu frandio, genre o ddramâu ditectif, dywyll ar hyd llinellau tebyg gan obeithio y byddai cynulleidfa tu hwnt i'r Cymry Cymraeg yn ei fwynhau. Cynhyrchwyd cyfresi drama megis Y Gwyll, Craith, yn fwyaf adnabyddus efallai. Bathwyd y term Cymru Noir.

Yn 2016 defnyddiodd y blogiwr At Home in the Hills y term Scandi Du a Cymru Noir wrth drafod y gyfres Y Gwyll oedd newydd ei rhyddhau ac wedi ei lleoli yn Aberystwyth a chefn gwlad llwm a glawiog cantref Penweddig.[11] Erbyn 2022, a diau ymhell cyn hynny, roedd y cysyniad o Cymru Noir yn cael ei ddefnyddio'n gyffredin mewn datganiadau i'r wasg a'r cyfryngau gan gynnwys datganiad yn hyrwyddo cyfres newydd o'r Graith, 'Cymru noir yn nôl ar y sgrin gyda chyfres newydd o Craith'.[12] Ymysg un o nodweddion Cymru Noir yw'r defnydd o'r dirwedd fel 'cymeriad' ychwanegol neu greiddiol i'r stori. Gwneir defnydd o naws llwm a glawiog i atgyfnerthu teimlad sinistr neu brawychus. Dywed datganiad i'r wast S4C, "Bydd y ddrama yn mynd a ni yn ôl i Eryri, i gysgod mynyddoedd llwm ardal y llechi. Unwaith eto, bydd popeth yn digwydd yn yr ardaloedd cyfagos i gartref Cadi a bydd y dirwedd yn ganolog i'r plot. Mae'r lleoliadau trawiadol yn cyfrannu at allu'r ddrama i afael ynddoch chi a gwneud i chi deimlo eich bod yng nghanol y cyfan. Mae'r golygfeydd prydferth ond garw yn nodweddiadol o 'Cymru noir' - genre o ddramâu trosedd sydd wedi'u gosod yn nhirwedd unigryw Cymru."[12]

Ymysg dramâu a ffilmiau a gysyllti â Cymru Noir mae:

Llyfryddiaeth

golygu
  • Glen Creeber, "Killing Us Softly: Investigating the Aesthetics, Philosophy and Influence of Nordic Noir Television", Journal of Popular Television, Volume 3 Number 1, 2013.
  • Kim Toft Hansen, From Nordic Noir to Euro Noir: Nordic Noir Influencing European Serial SVoD Drama, in Linda Badley , Andrew Nestingen, Jaakko Seppälä (a cura di), Nordic Noir, Adaptation, Appropriation,Palgrave Macmillan, Cham, 2020, pp. 275-294.
  • Annette Hill, Sue Turnbull, "Nordic Noir", Oxford Research Encyclopedia of Criminology, Oxford University Press, 2017.
  • (EN) Andrew Nestingen Paula Arvas, Scandinavian Crime Fiction, University of Wales Press, 2011, ISBN 9780708323304.

Dolenni allanol

golygu

Cyfeiriadau

golygu
  1. https://www.independent.co.uk/arts-entertainment/books/features/new-stars-of-nordic-noir-norways-authors-discuss-their-countrys-crime-wave-2308559.html
  2. 2.0 2.1 2.2 2.3 https://www.economist.com/node/15660846
  3. https://www.wsj.com/articles/SB10001424052748703657604575004961184066300
  4. https://www.bbc.co.uk/programmes/b00wvcyj
  5. https://ideas.blogs.nytimes.com/2010/03/19/nordic-noir-and-the-welfare-state/
  6. Nodyn:Cita web
  7. 7.0 7.1 Annette Hill, Sue Turnbull, "Nordic Noir", Oxford Research Encyclopedia of Criminology, Oxford University Press, 2017
  8. 8.0 8.1 8.2 8.3 Nodyn:Cita libro
  9. Kim Toft Hansen, From Nordic Noir to Euro Noir: Nordic Noir Influencing European Serial SVoD Drama, in Linda Badley , Andrew Nestingen, Jaakko Seppälä (a cura di), Nordic Noir, Adaptation, Appropriation,Palgrave Macmillan, Cham, 2020, pp. 275-294.
  10. 10.0 10.1 Glen Creeber, "Killing Us Softly: Investigating the Aesthetics, Philosophy and Influence of Nordic Noir Television", Journal of Popular Television, Volume 3 Number 1, 2013
  11. "CYMRU-NOIR? SCANDI-DU?". At Home in the Hills. 15 Ionawr 2016.
  12. 12.0 12.1 "Cymru noir yn nôl ar y sgrin gyda chyfres newydd o Craith". S4C. 17 Medi 2021.