Nordic Noir

Math o llenyddiaeth, drama a ffilm dditectif Sgandinafaidd Scandinavian Noir, a elwir hefyd yn Nordic Noir neu Scandi Noir (Sgandi Noir mewn orgraff Gymraeg), yn genre llenyddol sy'n cwmpasu llenyddiaeth dditectif a ysgrifennwyd yn Llychlyn gyda nodweddion cyffredin penodol, fel arfer gydag arddull realistig gyda gwythïen dywyll a moesol gymhleth. Yn ôl y beirniad Barry Forshaw, "Mae llenyddiaeth dditectif Nordig yn cario gyda hi argraffnod mwy parchus... o ffuglen o genre tebyg a gynhyrchwyd ym Mhrydain Fawr neu Unol Daleithiau America". Mae iaith, arwyr a lleoliadau yn 3 elfen gyffredin o'r genre, sy'n cael ei nodweddu gan arddull ysgrifennu syml ac uniongyrchol heb drosiadau.

Nordic Noir

Enghraifft o'r canlynol	math o ffuglen
Math	ffuglen drosedd

Jo Nesbø, awdur a gysylltir yn aml gyda'r steil Nordic Noir

Silff Nordic Noir mewn llyfrgell yn Helsinki, Y Ffindir

Mae'r nofelau'n aml o'r is-ddyfodiad ditectif gweithdrefnol, gan ganolbwyntio ar waith undonog yr heddlu ddydd ar ôl dydd, fodd bynnag, nid bob amser yn ymwneud ag ymchwiliad ar y pryd i sawl trosedd. Mae enghreifftiau'n cynnwys trioleg Mileniwm Stieg Larsson, a chyfres Henning Mankell sy'n canolbwyntio ar y ditectif Kurt Wallander. Mae'n cyferbynu gyda genre llofrudd 'ysgafnach' whodunit y palas Seisnig.

Term

Mae'r term Noric neu Scandi Noir yn chwarae ar y genre ffilm, Ffilm Noir o'r term Ffrangeg noir ("du"), er, bod "film dywyll" efallai'n agosach at yr ystyr. Mae'n cyfeirio at ffilmiau a dramâu ditectif, yn aml rhai ceiniog a dimau, o ganol yr 20g, oedd wedi eu ffilmio mewn du a gwyn, yn aml gydag elfen mwy realistig gymdeithasol na ffilmiau mwy lliwgar Hollywood a'i hysbrydoli'n rhannol o ran arddul gan ffilmiau fynegiadol Almaenig cyn yr Ail Ryfel Byd.

Nodweddion cyffredin

Mae rhai beirniaid The Economist yn priodoli llwyddiant y genre i arddull unigryw a deniadol, "realistig, syml a manwl gywir... a noeth o eiriau diangen." Mae eu protagonyddion fel arfer yn dditectifs wedi'u gwisgo allan ac yn bell o fod yn arwrol yn syml.

Mae'r lleiniau hefyd yn cael eu dylanwadu gan system economaidd a chymdeithasol Sgandinafia lle mae cydraddoldeb ymddangosiadol, cyfiawnder cymdeithasol a rhyddfrydiaeth y model Nordig yn cwmpasu cyfrinachau tywyll a chasineb cudd. Mae trioleg Mileniwm Stieg Larsson, er enghraifft, yn delio â misogyny, treisio a thrais yn erbyn menywod, tra bod nofel Henning Mankell, Faceless Murderer, yn canolbwyntio ar fethiant Sweden i integreiddio'r boblogaeth fewnfudwyr.

Awduron

Awduron megis Henning Mankell, Mari Jungstedt, Kjell Eriksson, Kerstin Ekman, Håkan Nesser, Åke Edwardson, Helene Tursten, Maj Sjöwall a Per Wahlöö, Åsa Larsson, Göran Lundin, Liza Marklund, Stieg Larsson, Leif GW Persson, Camilla Läckberg, Majgull Axelsson, P. C. Jersild, Annika Bryn, Mons Kallentoft , LiseLotte Divelli, Robert Karjel, Karin Alvtegen, Arne Dahl (pob Swedeg), Pernille Rygg, Anne Holt, Karin Fossum, Jo Nesbø, Hans Olav Lahlum, Gunnar Staalesen (pob Norwyeg), Jussi Adler-Olsen, Michael Larsen, Leif Davidsen a Peter Høeg (Daneg) wedi cyfrannu at greu a sefydlu'r genre.

Nofel Sgandinafaidd ar y teledu

Mae Scandinavian Noir, neu'r talfyriad mwy cyffredin, Scandi Noir (neu fel y cyfeirir ato'n amlach fel Nordic Noir) yn is-ddyfodiad o ffuglen trosedd teledu ac yn duedd ddiweddar mewn cyfresi teledu trosedd cyfoes. Ganwyd y duedd hon yn rhanbarth Sgandinafia a datblygodd o 2005 gyda rhyddhau'r gyfres deledu Swedaidd, Wallander, gan atgyfnerthu yn y blynyddoedd canlynol gyda'r gyfres Danaidd The Killing a'r cyd-gynhyrchiad Danaidd-Swedaidd The Bridge. Lledaenodd y Scandi Noir o fewn y gyfres deledu Sgandinafaidd, ac nid yn unig, mae'n ganlyniad i synergedd rhwng cynhyrchu (diwydiannau llenyddol, ffilm a theledu) a'r cyhoedd. Yn ôl rhai ysgolheigion, mae'r cyhoedd yn cael eu denu gan yr anghydffurfiaeth sy'n cael ei greu yn y stori rhwng bywyd bob dydd y gymdeithas a gynrychiolir a thrais y ddeddf droseddol.

Mae Nordic Noir a'i strategaethau esthetig-naratif penodol yn profi'n ffenomen trawswladol ar unwaith, a adeiladwyd ar resymeg glocaleiddio. Mae cynrychiolaeth o fanylion cymdeithasol a diwylliannol gwledydd Llychlyn a'u hunaniaethau lleol, hynny yw, yn elfen sylfaenol o boblogrwydd rhyngwladol cynyddol y cyfresi teledu hyn. Mae dylanwad Nordic Noir yn mynd ymhell y tu hwnt i ardal Sgandinafia ac yn adlewyrchu effeithiau globaleiddio, mudo a chynyddu integreiddio Ewropeaidd ac an-Ewropeaidd. Mae sawl cyfres deledu Ewropeaidd a Gogledd America mewn gwirionedd wedi amsugno nodweddion arddulliadol Nordic Noir, ond wedi gwneud newidiadau a mewnosod nodweddion nodweddiadol eraill o wahanol genres. Un enghraifft yw ailenedigaeth naturiolaeth o blaid ychwanegu elfennau goruwchnaturiol a gwyddonias (Stranger Things, Dark).

Nodweddir Nordic Noir gan ailadrodd rhai elfennau:

Elfennau arddull

• Nodweddir y lleoliad gan olygfeydd a saethwyd mewn mannau naturiolaidd a desolate;
• Mae'r ffotograffiaeth yn dywyll, dirlawn, gyda thonau cromatig yn tueddu i lwyd neu las;
• Defnyddir llawer o esgidiau camera hir a rhai sy'n arnofio;
• Mae gan y gerddoriaeth achosion melodig, a grëwyd i roi ymdeimlad o fod yn aflonydd;

Elfennau naratif

• Mae cyflymder y narration yn araf, gyda deialogau byr yn newid gydag eiliadau o fyfyrio;
• Ceir pâr o gymeriadau protagonaidd, a nodweddir yn aml gan bersonoliaeth gref, a chymeriadau cyflenwol (megis y cyplau ditectif yn The Bridge a Broadchurch);
• Ymhlith y themâu cyson rydym yn dod o hyd i rai'r meirw / plentyn coll / merch sy'n dechrau'r plot (The Killing and Pantano);
• Y ffurf naratif a ddefnyddir yw cyfresi ffurf hir sy'n cael ei ddefnyddio i gadw diddordeb y cyhoedd yn uchel ac i ddatblygu naratif cymhleth;

Elfennau thematig

• Mae'r naratif wedi'i strwythuro yn y fath fodd fel bod, ochr yn ochr ag edefyn naratif sy'n dilyn cwrs yr ymchwiliadau, edafedd naratif eraill yn cael eu plethu yn hytrach na materion beirniadaeth gymdeithasol ("Double Storytelling") sy'n arwain at wrthdaro rhwng cymdeithas / teulu a throsedd;
• Mae'r cymeriadau, yn enwedig y ditectifs protagonaidd, er iddyn nhw gael eu marcio gan amryw o broblemau personol yn cydweithio er lles pawb;
• Disgrifir teimladau'r cymeriadau a'r amgylcheddau y maent yn cael eu mewnosod ynddynt gyda realaeth i dynnu sylw at thema beirniadaeth gymdeithasol;
• Fodd bynnag, mae cymdeithas broblematig (troseddau trefnedig, terfysgaeth), mae wastad ymdeimlad o obaith, sydd fel arfer yn cymryd ffurf bendant yn y diweddglo.

Cymru Noir? - Scandi Noir Gymreig

Aneurin Hughes a ymddangosodd yn Y Gwyll

Yn sgil llwyddiant Scandi Noir ar deledu Brydeinig lle gwelwyd bod yn bosib gwerth cyfres ddrama dramor gydag is-deitlau mewn Saesneg, ceisiwyd creu, neu frandio, genre o ddramâu ditectif, dywyll ar hyd llinellau tebyg gan obeithio y byddai cynulleidfa tu hwnt i'r Cymry Cymraeg yn ei fwynhau. Cynhyrchwyd cyfresi drama megis Y Gwyll, Craith, yn fwyaf adnabyddus efallai. Bathwyd y term Cymru Noir.

Yn 2016 defnyddiodd y blogiwr At Home in the Hills y term Scandi Du a Cymru Noir wrth drafod y gyfres Y Gwyll oedd newydd ei rhyddhau ac wedi ei lleoli yn Aberystwyth a chefn gwlad llwm a glawiog cantref Penweddig. Erbyn 2022, a diau ymhell cyn hynny, roedd y cysyniad o Cymru Noir yn cael ei ddefnyddio'n gyffredin mewn datganiadau i'r wasg a'r cyfryngau gan gynnwys datganiad yn hyrwyddo cyfres newydd o'r Graith, 'Cymru noir yn nôl ar y sgrin gyda chyfres newydd o Craith'. Ymysg un o nodweddion Cymru Noir yw'r defnydd o'r dirwedd fel 'cymeriad' ychwanegol neu greiddiol i'r stori. Gwneir defnydd o naws llwm a glawiog i atgyfnerthu teimlad sinistr neu brawychus. Dywed datganiad i'r wast S4C, "Bydd y ddrama yn mynd a ni yn ôl i Eryri, i gysgod mynyddoedd llwm ardal y llechi. Unwaith eto, bydd popeth yn digwydd yn yr ardaloedd cyfagos i gartref Cadi a bydd y dirwedd yn ganolog i'r plot. Mae'r lleoliadau trawiadol yn cyfrannu at allu'r ddrama i afael ynddoch chi a gwneud i chi deimlo eich bod yng nghanol y cyfan. Mae'r golygfeydd prydferth ond garw yn nodweddiadol o 'Cymru noir' - genre o ddramâu trosedd sydd wedi'u gosod yn nhirwedd unigryw Cymru."

Ymysg dramâu a ffilmiau a gysyllti â Cymru Noir mae:

• Y Gwyll
• Y Golau
• Y Graith

Llyfryddiaeth

• Glen Creeber, "Killing Us Softly: Investigating the Aesthetics, Philosophy and Influence of Nordic Noir Television", Journal of Popular Television, Volume 3 Number 1, 2013.
• Kim Toft Hansen, From Nordic Noir to Euro Noir: Nordic Noir Influencing European Serial SVoD Drama, in Linda Badley , Andrew Nestingen, Jaakko Seppälä (a cura di), Nordic Noir, Adaptation, Appropriation,Palgrave Macmillan, Cham, 2020, pp. 275-294.
• Annette Hill, Sue Turnbull, "Nordic Noir", Oxford Research Encyclopedia of Criminology, Oxford University Press, 2017.
• (EN) Andrew Nestingen Paula Arvas, Scandinavian Crime Fiction, University of Wales Press, 2011, ISBN 9780708323304.

Dolenni allanol

• Why the World's Happiest Countries Make the Darkest Films Sianel Youtube Culture Trip
• Every Single Scandinavian Crime Drama Ffilmig ddychan ar Scandi Noir ar Youtube
• Cymru-Noir? Scandi-Du? erthygl ar Cymru Noir ar blog At Home in the Hills, 2016