Normaleiddio iaith
Mae'r normaleiddio iaith neu normaleiddio ieithyddol yn derm sosioieithyddol am y broses bwriadus lle bydd iaith yn cael ei defnyddio (neu ei defnyddio o'r newydd) ym mhob pau ieithyddol y mae iaith arall wedi'i feddiannu. Yng nghyd-destun y Gymraeg, neu iaith leiafrifiedig arall, gwyrdroi y sefyllfa lle nad yw'r Gymraeg yn iaith 'normal' difeddwl o bob rhan o ddyweder addysg, gweithgareddau hamdden, a phob haen o gymdeithas. Defnyddiwyd y term yn wreiddiol gan ymgyrchwyr a sosioieithyddwyr yn Quebec gyda'r term aménagement linguistique; a gan bleidwyr y Gatalaneg gyda'r term: normalització lingüística a gyfieithwyd, maes o law, er mwyn bathu'r term Cymraeg.
Y broses o normaleiddio ieithyddol
golyguMae normaleiddio ieithyddol yn broses o wrthdroi amnewidiad ieithyddol sy'n ceisio annog yr iaith sydd wedi mynd trwy broses o leiafrifo (iaith leiafrifol), neu nad yw wedi datblygu ei holl botensial, i adennill statws "iaith lawn" neu "iaith arferol", hynny yw, "iaith normal" yn ôl canfyddiad boblogaidd, ac ymgorffori elfennau sy'n caniatáu iddo gyfansoddi ei hun fel offeryn cyfathrebu a diwylliant. Rhoddodd Lluís V. Aracil[1] ffurf newydd i'r term hwn ar ddiwedd y chwedegau, gan ddisodli'r term "cynllunio ieithyddol", a ddefnyddiwyd yn fwy. Yng ngeiriau'r awdur:
"Yn ystod fy ngwasanaeth milwrol (1964-65) […] lluniais syniadau y byddwn yn eu cyflwyno i Nancy yn fuan o dan y teitl Conflit linguistique et normalization linguistique dans l’Europe nouvelle […] Rhan o hynny (yn dal i fod yn elfennol) oedd syniad o “normaleiddio ieithyddol” wedi'i ysbrydoli gan amrywiol ffynonellau - megis codeiddio cyfreithiol, cynllunio economaidd, ac ati. Mewn gwirionedd, roedd yn ymgais i synthesis a oedd â llawer mwy i'w wneud â chymdeithaseg a hanes nag ag unrhyw fath o ramadeg."[2]
Felly, nid agweddau ieithyddol yn unig y mae normaleiddio ieithyddol yn eu cwmpasu. Rhaid iddo hefyd ystyried ffactorau cymdeithasol a gwleidyddol. O ran ffactorau gwleidyddol, mae darostwng gwleidyddol i gymuned arall sy'n gosod iaith ddominyddol yn achosi sefyllfa lle mae'r broses normaleiddio yn wynebu pharamedrau unigryw, gan ystyried nad oes ganddi ei gwladwriaeth gwleidyddol ei hun a bod gwrthdaro ieithyddol. Dyma'r sefyllfa yng Nghatalwnia, Gwlad y Basg, a Quebec.
Diffiniad
golyguMae angen ystyried bod yr holl normaleiddio ieithyddol yn cynnwys ymhelaethu a lledaenu normau defnydd ieithyddol ac mae hyn yn awgrymu mai'r nod yw'r ffaith, o safbwynt cymdeithasol, bod agwedd ffafriol tuag at yr iaith a gobaith ar gyfer y dyfodol. Mae Aracil, ac yn ddiweddarach Toni Mollà ac Amadeu Viana,[3] yn mynnu bod y broses o normaleiddio ieithyddol yn arfaethedig mewn ymateb i wrthdaro ieithyddol; felly, mae'n ddeinamig ac yn rhagweledol.
Nid oes diffiniad diamwys o'r cysyniad hwn. Mae'n broses sydd â nodweddion unigryw ym mhob cyd-destun sosioieithyddol. Felly, gall normaleiddio effeithio ar y cod ieithyddol, ei ddefnyddwyr, a threfniadaeth ieithyddol diriogaethol, a fyddai yr un peth â dweud bod normaleiddio ieithyddol yn cynnwys dwy broses gyfochrog: un gymdeithasol ac un ieithyddol. Hefyd, defnyddiwyd gwahanol dermau sy'n gysylltiedig â'r cysyniad hwn: codeiddio neu normaleiddio a safoni, wedi'u cysylltu'n agosach ag agweddau ieithyddol, a chynllunio a pholisi iaith, sy'n gysylltiedig â'r agwedd gymdeithasol a gwleidyddol. Byddai normaleiddio yn disgyn i'r ardal olaf.
Mewn achosion lle mae proses o'r natur hon wedi'i chynnal mewn tiriogaethau a brofodd wrthdaro ieithyddol a gynhyrchwyd gan gydlynu gwleidyddol a diwylliannol, fel yn achos Catalwnia, gellir nodi cyfnodau i normaleiddio fwy neu lai yn rheolaidd:
- Y cynnydd yn nifer defnyddwyr yr iaith ac amlder ei defnyddio.
- Ymddangosiad yr iaith yn y broses o normaleiddio yn yr ardaloedd hyd yma lle mae'r llall, fel arfer y cylchoedd cyhoeddus a ffurfiol.
Catalaneg
golyguMae'r Catalaneg wedi dod yn lingua franca y Weinyddiaeth, ac mae'n nodi Deddf Polisi Iaith 1998, er gwaethaf dyfalbarhad pocedi fel cwrt golff lle mae'r safbwyntiau mewn cyfarwyddiadau llafar ac achosion cyhoeddi golygiadau, dedfrydau a dogfennau eraill, Sbaeneg yn a ddefnyddir yn helaeth.[4]
Mae gweithredoedd polisïau adfer iaith ym meysydd addysg a'r cyfryngau wedi bod yn llwyddiannus iawn. Catalaneg yw iaith addysg ar lefel heblaw prifysgol ac, i raddau llai, mae ei phresenoldeb hefyd yn arwyddocaol mewn addysg brifysgol.
Ym 1983, crëwyd Corfforaeth Radio a Theledu Catalwnia, diolch i unrhyw unieithrwydd gael ei dorri yn y cyfryngau ac roedd yn bosibl cyrraedd tiriogaethau eraill sy'n siarad Catalaneg lle roedd deddfau polisi iaith yn cymryd llwybrau gwahanol iawn. yn y Dywysogaeth, fel y Wlad Falenaidd a'r Ynysoedd Balearaidd, gan ystyried bod yr iaith yng ngogledd Catalwnia eisoes yn gadarnle lleiafrifol iawn mewn cyfnod o ddirywiad.
Y trydydd maes y cyfeiriwyd polisïau normaleiddio iaith ato yn gryf yw byd diwylliant. Mae cynnig theatrig helaeth a nifer fawr o gwmnïau theatr, cantorion a grwpiau cerddorol wedi cynyddu yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Yn yr un modd, mae llenyddiaeth yng Nghatalaneg hefyd mewn eiliad o ysblander a'r llyfr yng Nghatalaneg, gydag ysgogiad cymorthdaliadau sefydliadol
Achos y Gymraeg
golygu
Daeth y term "normaleiddio iaith" i'r cyd-destun Gymraeg o Gatalwnia. Efallai mai'r defnydd boblogaidd gyhoeddus gyntaf o'r term yn y Gymraeg oedd ym 1999 gan Heini Gruffudd yn ei bamffled, Cyfres y Cynulliad: 7. Awdurdod Iaith i Gymru a argraffwyd gan Y Lolfa a golygwyd gan Simon Brooks.[5]
Dechreuwyd defnyddio'r term yn fwy cyffredin yng nghanol yr 2010au:
- Gwelwyd defnydd o'r term fel rhan o fodiwl gan Yr Athro Elin Haf Gruffudd Jones o'r enw, 'Iaith a Chyfryngau' yn 2016-17. Roedd y modiwl yn "... cynnig cyflwyniad i gysyniadau sydd yn llywio'r berthynas rhwng iaith a chyfryngau gan ystyried damcaniaethau ynglŷn â rol y cyfryngau wrth normaleiddio iaith, safoni ieithoedd, tafodieithoedd ac amrywiadadau ieithyddol eraill, rol cyfryngau mewn perthynas a hunaniaethau ieithyddol a chyfryngol. Astudir hyn mewn cyd-destunau hanesyddol a chymdeithasol amrywiol."[6]
- Defnyddiwyd y term gan Dr Siôn Aled Owen yn Hydref 2017 wedi ymchwilio i faint o Gymraeg sy'n cael ei siarad y tu allan i'r ysgol ac yn ei ôl ef cael cynllun normaleiddio'r iaith tebyg i Wlad y Basg yw'r unig ateb. Meddai, "Mae hanner holl ysgolion Gwlad y Basg yn gorfod creu cynlluniau normaleiddio iaith sef edrych yn fanwl ar yr iaith ymhob rhan o'r ysgol a'r gymuned. Maent yn gynlluniau manwl ac yn llawer mwy effeithiol na'r hyn 'dan ni'n ei wneud." [7]
- Cafwyd defnydd o'r term gan Meirion Prys Jones, cyn Gadeirydd Bwrdd yr Iaith Gymraeg a diddorol nodi bod hyn yn sgil, ac wrth gyfeirio at, bolisïau normaleiddio Basgeg yng Ngwlad y Basg yn Hydref 2018.[8]
- Caed cyfeiriad benodol i'r cysyniad gan Karen Wathan, Cydymaith yr Academi a Phennaeth Gweithredol Ffederasiwn Ysgolion Cynradd Catholig y Santes Fair a Sant Illtyd mewn erthygl yn dwyn y teitl, Iaith, Tirwedd, Diwylliant a Threftadaeth! Profiad y Basg ar flog Academi Genedlaethol ar gyfer Arweinyddiaeth Addysgol Cymru.[9]
- Defnyddiwyd y term hefyd ym maes hamdden gan Gymdeithas yr Iaith Gymraeg mewn llythyr agored i Weinidog Llywodraeth Cymru gyda chyfrifoldeb am y Gymraeg ar y pryd, Dafydd Elis Thomas yn 2018.[10]
Gweler hefyd
golygu- Diglosia - newid o'r naill iaith i'r llall yn ôl y sefyllfa
- Cywair (ieithyddiaeth)- defnyddio amrywiaethau iaith yn ôl y cyd-destunau
- Newid cod - defnyddio dwy iaith gyda'i gilydd yn yr un sgwrs
- Cymraeg Clir - prosiect Canolfan Bedwyr, Prifysgol Bangor
- Ieithyddiaeth disgrifiadol - disgrifio’n fanwl gywir sut mae iaith yn cael ei defnyddio
- Euskara Batua (Basgeg Unedig) - fersiwn o'r iaith Fasgeg, wedi'i greu i siaradwyr deall eu gilydd yn well
Cyfeiriadau
golygu- ↑ L. V. Aracil (1983). Dir la realitat, Barcelona: Ed. Països Catalans, p. 96.
- ↑ L. V. Aracil (1983). Dir la realitat. Barcelona: Ed. Països Catalans, p.96.
- ↑ T. Mollà i A. Viana (1989). Curs de sociolingüística. Alzira: Bromera, vol. 3.
- ↑ Ibid. p. 105.
- ↑ https://www.ylolfa.com/cynnyrch/9780862434779/awdurdod-iaith-i-gymru-(cynulliad-7)[dolen farw]
- ↑ https://www.aber.ac.uk/en/modules/2017/TC22620/
- ↑ https://www.bbc.co.uk/cymrufyw/41484163
- ↑ https://www.bbc.co.uk/cymrufyw/45827250?ns_mchannel=social&ns_source=twitter&ns_linkname=wales&ns_campaign=bbc_cymru
- ↑ https://nael.cymru/cy/news-blog/uncategorized/language-landscape-culture-and-heritage-the-basque-experience/
- ↑ "copi archif". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2021-10-30. Cyrchwyd 2021-10-31.
Dolenni allanol
golygu- Cyfres y Cynulliad: 7. Awdurdod Iaith i Gymru, Heini Gruffudd[dolen farw] Gol. Simon Brooks, Gwasg y Lolfa, 1999, ISBN: 9780862434779 (0862434777)
