Rhestr o ddogfennau hanesyddol Cymreig
Dyma restr o ddogfennau hanesyddol Cymreig pwysig sy'n gysylltiedig â Chymru a/neu'r iaith Gymraeg. Mae'r rhestr yn dechrau o'r cyfnod canoloesol cynnar.
Rhestr
golygu| Teitl | Dyddiad | Iaith | Cyfieithiad | Cynnwys | Awdur/Cyfieithydd |
|---|---|---|---|---|---|
| Yr Oesoedd Canol Cynnar | |||||
| Historia Brittonum | Tua 828 | Lladin | Hanes Prydain | Yn cynnwys chwedlau Arthuraidd | Nennius |
| Yr Oesoedd Canol Uchel | |||||
| Historia Regum Britanniae | 1136 | Lladin | Hanes Brenhinol Prydain | Hanes ffug-hanesyddol o Brydain a brenhinoedd o sefydlu'r Prydain Geltaidd hyd at 682AD.[1] [2] | Sieffre o Fynwy |
| Llyfr Du Gaerfyrddin | Cyn 1250 | Cymraeg Canol | Llyfr Du Caerfyrddin | Barddoniaeth 9g-12g | |
| Annales Cambriae | 12g | Lladin | Hanesion Cymru | Llinell amser hanes Cymru o 447AD i 954AD[3] | |
| Yr Oesoedd Canol Diweddar | |||||
| Brut y Tywysogion | 1330 | Cyfieithiad Cymraeg Canol o waith Lladin coll | Cronicl y Tywysogion | Yn parhau â hanes Cymru o ddiwedd Historia Regum Britanniae gan ddechrau gyda marwolaeth Cadwaladr Fendigaid yn 682. Daw i ben gydag ychwanegiad diweddarach o'r cyfnod 1282-1332.[2] | Cymro anhysbys[2] |
| Cyfraith Hywel | 1350 | Cymraeg | Cyfreithiau Hywel | Cyfreithiau Brenin Deheubarth, Hywel Dda a basiwyd yn ystod teyrnasiad 942–948 yn ôl pob tebyg, er bod y testun hwn yn cynnwys cyfreithiau diweddarach y 12fed a’r 13eg ganrif.[4] | |
| Leges Hywel Dda | Canol y 13g | Lladin | Cyfreithiau Hywel | Fersiwn Lladin o Gyfreithiau Hywel Dda. [5] | |
| Llyfr Du y Waun | Canol y 13eg ganrif | Cymraeg | Llyfr Du y Waun | Cofnod cyntaf o ddeddfau Cymreig Hywel Dda | Llywelyn ap Gruffudd |
| Llyfr Aneirin | 2il hanner y 13g | Cymraeg Hen/Canol | Llyfr Aneurin | Barddoniaeth | Aneirin |
| Cronicon de Wallia | Diwedd y 13g | Lladin | Cronicl Cymru | Hanes Cymru yn y cyfnod 1190–1266. O Eglwys Gadeiriol Caerwysg.[6] | |
| Llyfr Coch Hergest | Yn fuan wedi 1382 | Cymraeg | Llyfr Coch Hergest | Llawysgrif Vellum: Mabinogion; barddoniaeth y Gogynfeirdd | |
| Llythr Pennal | 1406 | Lladin | Llythyr Pennal | Gweledigaeth o Gymru annibynnol | Owain Glyndŵr |
| Llyfr Taliesin | Hanner cyntaf y 14g | Cymraeg Hen/Canol | Llyfr Taliesin | Barddoniaeth ganoloesol gynnar | Taliesin |
| Llyfr Gwynedd Rhydderch | Canol y 14g | Cymraeg | Llyfr Gwyn Rhydderch | Pedair cainc o'r mabinogi. | |
| Dadeni | |||||
| Yny lhyvyr hwnn | 1546 | Cymraeg | Yn y llyfr hwn | Y llyfr cyntaf a argraffwyd yn Etifeddiaeth Lenyddol Cymru | John Price |
| Y Beibl cyssegr-lan | 1588 | Cymraeg | Y Beibl | Testamentau hen a newydd y Bibl. | William Morgan |
Cyfeiriadau
golygu- ↑ Dalton, Paul (October 2005). "The Topical Concerns of Geoffrey of Monmouth's Historia Regum Britannie: History, Prophecy, Peacemaking, and English Identity in the Twelfth Century" (yn en). Journal of British Studies 44 (4): 688–712. doi:10.1086/431937. ISSN 1545-6986. https://www.cambridge.org/core/journals/journal-of-british-studies/article/abs/topical-concerns-of-geoffrey-of-monmouths-historia-regum-britannie-history-prophecy-peacemaking-and-english-identity-in-the-twelfth-century/090702D4D9B8F45767C0AED0381B3283.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 "Chronicle of the Princes | The National Library of Wales". www.library.wales. Cyrchwyd 2022-02-15.
- ↑ "Internet History Sourcebooks". sourcebooks.fordham.edu. Cyrchwyd 2022-02-15.
- ↑ "A Welsh text of the Laws of Hywel Dda | The National Library of Wales". www.library.wales. Cyrchwyd 2022-02-15.
- ↑ "Laws of Hywel Dda | The National Library of Wales". www.library.wales. Cyrchwyd 2022-02-15.
- ↑ "Cronicon de Wallia | Welsh Chronicles | Bangor University". croniclau.bangor.ac.uk. Cyrchwyd 2022-02-15.