Seiclo yng Nghymru

Gellir olrhain hanes seiclo yng Nghymru yn ôl i ail hanner y 19eg ganrif. Wrth i feiciau ddod yn fwy cyffredin fel ffurf o drafnidiaeth o'r 1870au ymlaen, dechreuodd seiclo hefyd ddatblygu fel chwaraeon.

Geraint Thomas, y Cymro cyntaf i ennill y Tour de France (llun: 2017)

Bu cyflwyno’r ‘Beic Diogelwch’ (Saesneg: Safety Bicycle) yn y 1880au yn gam mawr tuag at boblogeiddio seiclo, a gwelwyd cynnydd enfawr yn y defnydd o feiciau yng Nghymru y 1890au a’r 1900au, fel yng ngweddill gwledydd Ewrop. Gwelwyd traciau rasio cynnar mewn parciau ac ystadau fel Gerddi Sophia yng Nghaerdydd, Parc Penydarren ym Merthyr Tudful, Sain Helen yn Abertawe a Pharc Wynnstay yn Wrecsam.

Sefydlwyd clybiau seiclo ledled Cymru hefyd, fel yng ngwledydd eraill Ynysoedd Prydain, a byddai rheini yn cynnal cystadlaethau ar gyfer eu haelodau. Roedd un clwb yng Nghaerdydd, er enghraifft, yn herio beicwyr i seiclo o Gaerdydd i Lanfair-ym-Muallt ac yn ôl. Byddai gan glybiau eu pencadlys ac yn aml fathodyn penodol. Roedd gogledd Cymru hefyd yn prysur ddatblygu yn lleoliad poblogaidd ar gyfer seiclwyr, gyda rhai yn dod o bell ac agos i fwynhau’r golygfeydd yn ogystal â phrofi eu ffitrwydd. Hybwyd seiclo o’r math hwn gan y Cyclists’ Touring Club (CTC) a sefydlwyd yn wreiddiol fel y Bicycle Touring Club yn Lloegr yn 1878. Sefydlwyd cangen ym Morgannwg yn 1900, ac estynnwyd honno i dde Cymru yn 1920, ac yng ngogledd Cymru yn 1929. Byddai aelodau yn cael prydau am brisiau gostyngiedig, llety a gofal o’u beiciau mewn mannau penodol trwy’r wlad. Defnyddiwyd arwyddlun y Clwb, sef olwyn ag adennydd, i ddangos pa leoliadau oedd yn cynnig y gwasanaethau hynny.

Vélodrome Caerfyrddin. 1908

Agorwyd trac seiclo concrid yng Nghaerfyrddin - y vélodrome cyntaf o’i fath yng Nghymru - ar ddydd Llun y Pasg 1900. Ystyriwyd Parc Caerfyrddin yn drac safonol, ac er i draciau seiclo eraill ymddangos mewn sawl rhan arall o Gymru yn ystod y blynyddoedd hynny, ni chafwyd yr un a allai gymharu â hwnnw agorwyd Canolfan Maendy, Caerdydd, ym Mai 1951. Datblygodd seiclo yn faes hynod gystadleuol, gyda rasys yn cael eu cynnal mewn trefi a phentrefi, a phobl yn ymgynnull i wylio’r cyffro. Rhoddid gwobrau hael i enillwyr y rasys, i’r fath raddau â bod yr Undeb Seiclo Cenedlaethol wedi dod i’w hystyried yn broblem gan ei bod yn groes i’r ysbryd amatur yr oedd yn ceisio ei hyrwyddo.

Gyda chynnydd mawr yn y nifer a oedd yn seiclo ar ddiwedd y 19eg ganrif, daeth rhai unigolion yn dra adnabyddus fel pencampwyr yn y maes. Yr enwocaf oedd Jimmy Michael a’r brodyr Linton - Arthur, Samuel a Thomas. Daeth Arthur Linton o Aberaman, ger Aberdar, a Jimmy Michael yn bencampwyr byd - y naill yn 1894 a’r llall yn 1895. Buont yn rasio ar draciau yn Ffrainc, crud seiclo fel chwaraeon, ynghyd â gwledydd eraill ar draws y byd, a byddai’r hanes am eu llwyddiannau yn cael ei rannu â’u cefnogwyr adref ar dudalennau’r papurau newydd.

Y seiclwr Arthur Linton o Aberaman, Pencampwr y Byd 1894

Ganrif yn ddiweddarach roedd cyfnod euraidd arall ar wawrio i seiclo yng Nghymru. Un garreg filltir i’r chwaraeon, a chanlyniad buddsoddiad ariannol yn ei ddatblygiad, oedd agor y vélodrome yng Nghasnewydd yn 2003. Fe’i defnyddiwyd gan seiclwyr i baratoi ar gyfer Gemau Olympaidd 2008, a Gemau Olympaidd yr Haf yn 2012 a 2016.

Cafwyd llwyddiant mawr i Gymry ar y trac seiclo yn y blynyddoedd ers hynny. Yng Ngemau Olympaidd Beijing yn 2008, enillodd Nicole Cooke fedal aur yn y Ras Ffordd i Ferched a rhoi i Gymru ei medal aur gyntaf yn y gemau ers 36 mlynedd. Cafodd Geraint Thomas hefyd lwyddiant yn yr un flwyddyn, yn ennill y fedal aur yn y Ras Ymlid i dimau - camp a lwyddodd i’w chyflawni eto yng Ngemau Olympaidd Llundain 2012. Aeth ymlaen wedi hynny i ennill y fedal aur yn Ras Lôn Gemau'r Gymanwlad 2014. Mae Elinor Barker hefyd wedi cael llwyddiant ar y trac seiclo gan ennill Pencampwriaeth Ras Ymlid y Byd ddwywaith yn ogystal â medal aur yn yr un gamp yng Ngemau Olympaidd yr Haf yn Rio de Janeiro yn 2016. Roedd Owain Doull hefyd yn y Gemau hynny a llwyddodd yntau i ennill y fedal aur a thorri record y byd yn y rownd derfynol.

Yn Tour de France 2017, daeth Geraint Thomas yn y Cymro cyntaf erioed i wisgo'r siwmper felen wedi iddo ennill y cymal cyntaf. Llwyddodd i’w chadw tan y pumed cymal, a daeth ei gyfraniad i'r ras i ben pan gafodd ddamwain ar Gymal 9 gan dorri pont ei ysgwydd.

Ar 29 Gorffennaf 2018, daeth Geraint Thomas yn y Cymro cyntaf i ennill y Tour de France, gorchest sy’n cael ei hystyried yn un o uchafbwyntiau hanes chwaraeon yng Nghymru.