Talybolion

Cwmwd yng ngogledd-orllewin Môn oedd cwmwd Talybolion (amrywiad : Talebolion). Roedd yn un o ddau gwmwd cantref Cemais, yn gorwedd i'r gorllewin i'r cwmwd arall, Twrcelyn.

Roedd y cwmwd yn cynnwys rhan ogleddol Ynys Gybi (gyda Chaergybi yn ganolfan). Ar dir mawr Môn ffiniai â chwmwd Llifon yng nghantref Aberffraw, i'r de, ac â chwmwd Twrcelyn i'r dwyrain. Maenor Cemais (Porth Wygyr ger Cemaes heddiw, efallai) oedd safle llys y cwmwd, a oedd yn ogystal yn brif lys i'r cantref.

Hanes

Cysylltir Talybolion â Pabo Post Prydain, sant o'r 5fed ganrif ac aelod o deulu brenhinol teyrnas Gwynedd. Codwyd eglwys iddo yn Llanbabo yn y 12g, yn ystod teyrnasiad Owain Gwynedd.

Plwyfi

Eglwys Llanbadrig ar ymyl y môr

• Llanbadrig - lleoliad Cemais, maenor y cwmwd
• Llanfechell
• Llanrhwydrys
• Llanfair
• Llanrhuddlad
• Llanbabo
• Llanddeusant
• Llanfaethlu
• Llanfwrog
• Llanfachraeth

Gweler hefyd

• Cantrefi a chymydau Cymru

Darllen pellach

• A. D. Carr, Medieval Anglesey (Llangefni, 1982). Cefndir.