Wicipedia

Nablus

dinas, Palesteina

Mae Nablus neu, gellir sillafu fel Nablws yn yr orgraff Gymraeg (Arabeg: نابلس, Nablus næːblʊs; Hebraeg: שכם?, Šəḫem), Shechem), yn un o ddinasoedd fwyaf y Lan Orllewinol ym Mhalesteina, gyda phoblogaeth o 135,000 o drigolion (2006). Dyma brifddinas sir o'r un enw, sy'n cynnwys 56 o bentrefi ar gyfer poblogaeth gyfan o 336,380 o drigolion (yn ôl ystadegau 2006). Cafodd y ddinas ei meddiannu gan fyddin Israel yn ystod y Rhyfel Chwe Diwrnod yn 1967. Ers 1995 daeth y ddinas o dan reolaeth llywodraeth hunanlywodraethol Awdurod Cenedlaethol Palastieina yn dilyn Cytundeb Oslo II.[1]

Nablus
Mathdinas Edit this on Wikidata
ArNablus.ogg Edit this on Wikidata
Poblogaeth156,906 Edit this on Wikidata
Pennaeth llywodraethGhassan Shakaa, Sameeh Tbeileh Edit this on Wikidata
Cylchfa amserUTC+2, UTC+03:00 Edit this on Wikidata
Gefeilldref/i
Poznań, Dundee, Lille, Napoli, Stavanger, Fflorens, Khasavyurt, Como, Toscana, Rabat, Fès Edit this on Wikidata
Iaith/Ieithoedd
  swyddogol		Arabeg Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
SirLlywodraethiaeth Nablus Edit this on Wikidata
GwladGwladwriaeth Palesteina Edit this on Wikidata
Arwynebedd29 ±1 km² Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau32.2161°N 35.2661°E Edit this on Wikidata
Pennaeth y LlywodraethGhassan Shakaa, Sameeh Tbeileh Edit this on Wikidata
Map
Statws treftadaethTentative World Heritage Site Edit this on Wikidata
Manylion
[golygwch ar Wicidata]

Lleoliad golygu

 
Rheolfa Huwwara gyda Palesteiniaid yn disgwyl teithio i'r de, 2006

Lleolir Nablws tua 60 cilomedr i'r gogledd o Jerwsalem rhwng Mynydd Ebal a'r Garizim. Mae'r boblogaeth yn Arabaidd. Yn hanesyddol roedd y ddinas yn adnabyddus am gynhyrchu o wlân, olew a sebonau. Hon oedd canolfan fasnachol bwysicaf Samaria.[2].

Yn 1995, yn dilyn yr Cytuneb Oslo, fe'i rhoddwyd y ddinas o dan awdurdodaeth Awdurdod Cenedlaethol Palesteina. Ers hynny, yn raddol mae wedi dod yn brifddinas economaidd Palesteina. Mae hefyd yn gartref i Brifysgol Genedlaethol An-Najah.

 
Panorama o ddinas Nablws

Hanes golygu

Y Shechem hynafol golygu

 
Nablus yn 1898
 
Nablus in 1918

Yn yr Hen Destament ymddangosodd Duw i Abraham mewn lle o'r enw "Sichem" (Aramaeg: Sicar) (Genesis 12, 6-7). Nodir hefyd y galwodd Joshua ar i ddeuddeg llwyth Israel ymgasglu yno i gadarnhau'r Cyfamod rhwng Duw a'i bobl (GS 24). Yn y ddinas honno hefyd safodd ffynnon Jacob lle cyfarfu Iesu â'r wraig Samariaid (Jn 4:23). Ymddengys fod y Shechem yma rhai cilomedrau o'r ddinas Rufeinig, "Flavia Neapolis".

Y Flavia Neapolis Rhufeinig golygu

Sefydlwyd y ddinas yma gan y Rhufeiniaid yn 72OC ac fe'i galwyd yn Flavia Neapolis ("dinas newydd [yr Ymerawdwr] Flavio"). Ar ôl y goresgyniad Arabaidd yn 636OC, addaswyd yr enw i نابلس (Nāblws), yn rannol oherwydd nad yw'r lythyren 'p' yn yr iaith Arabeg. Galwyd y dref yn "Neples" gan y Croesgadwyr a bu'n un o brif ddinasoedd Teyrnas Jerwsalem. Yn 1202 cafodd ei dinistrio gan y Croesgadwyr eu hunain. Ailadeiladwyd yn ddiweddarach gan yr Arabiaid.

Yn ninas Nablus mae yna lawer o henebion, gan gynnwys naw mosg (pedair eglwys Fysantaidd wedi'u trawsnewid yn fosgiau a phum mosg a adeiladwyd ar ôl y goresgyniad Arabaidd), beddrod yn dyddio'n ôl i gyfnod Ayyubid ac eglwys o'r 17g. Adeiladwyd y rhan fwyaf o'r adeiladau yn yr Hen Ddinas yn ystod cyfnod yr Ymerodraeth Otomanaidd. Mae 10 baddon Twrcaidd a 30 o ffatrïoedd sebon (ابانة), gyda dim ond cwpl yn goroesi. Mae 2,850 o adeiladau hanesyddol (tai a bythynnod), 18 o henebion Islamaidd a 17 stryd.

Mae gweddillion yr oes Rufeinig i'w gweld ar ymylon yr hen ddinas. Mae rhai o henebion yr hen ddinas yn dyddio'n ôl i'r oes Fysantaidd ac i'r Croesgadau. Mae'r rhwydwaith dŵr yfed o'r cyfnod Rhufeinig ac mae wedi'i leoli o dan rai ardaloedd yn yr hen ddinas. Mae rhan o'r henebion hyn wedi cael eu hadnewyddu a'u hagor i ymwelwyr.

Yn 2000, yn ystod yr Intiffada gwrthryfel Palesteinaidd yn erbyn Israel, dinistriodd fyddin Israel 149 o gerddi ac mae wedi difrodi adeiladau tua 2000.[3]

Atyniadau Nablws golygu

 
Ffynnon Jacob, 1912

Mae hynafiaeth Nablws fel tref cyn hanes ac yna oes y Rhufeiniaid, gwladychu Arabaidd, Croesgadau, Ymerodraeth Fysantaidd, Ymerodraeth yr Otomaniaid a Palesteina dan reolaeth Mandad Prydain wedi'r 1920 yn rhoi hanes cyfoethog ac amrywiol iawn i'r ddinas.

  • Ffynnon Jacob
  • Bedd Joseff
  • Torre Manara (a adeiladwyd yn 1906)
  • Palas Abd al-Hadi (19g)
  • Carafanserai (15g)
  • Mosg Fawr Nablus (12g)
  • Mosg Hanbali (16g)
  • Mosg Al-Khadra (13g)
  • Mosg An-Nasr

Y Ddinas golygu

Blwyddyn Poblogaeth
1596 4,300[4]
1849 20,000[5]
1860 15,000[6]
1922 15,947[7]
1931 17,181[8]
1945 23,250[9][10]
1961 45,768[11]
1987 93,000[12]
1997 100,034[13]
2007 126,132[14]
2014 146,493

Mae'r ddinas yn cynnwys y brifysgol genedlaethol "al-Najāh",[15] y brifysgol fwyaf ym Mhalesteina, sy'n gartref i swyddfa ranbarthol yr Unimed.[15] Ar hyn o bryd mae ganddo dri champws, gyda mwy na 16,500 o fyfyrwyr a 300 o athrawon. O gyfadrannau'r brifysgol, mae saith o natur ddynoliaethol a naw natur wyddonol.[16] Mae'n gartref i Lyfrgell Gyhoeddus Nablus. Mae hefyd yn gartref i farchnad stoc Palesteina a chanolfannau cwmnïau telathrebu Palesteinaidd.

Mae Nablus yn ganolfan amaethyddol ac economaidd bwysig ac mae'r ddinas yn enwog am ei sebon olew olewydd, compownd sy'n seiliedig ar sodiwm a dŵr pur,[17] yn debyg iawn i sebon Aleppo. Mae hefyd yn enwog am olew olewydd a chrefftwaith. Mae'r ddinas hefyd yn cynhyrchu dodrefn a theils, mae'n ganolfan weithgaredd yn y sectorau tecstilau a lledr, yn ogystal â chanolfan ar gyfer gwerthu da byw byw, yn enwedig gwartheg.

O amgylch y ddinas mae yna nifer o wersylloedd ffoaduriaid Palestinaidd, fel Ayn Bayt al-Mā (Ffynhonnell y Water House), Balata, Askar Vecchio a Askar Nuovo, lle mae tua 34,000 o bobl yn byw.

Cyfnewidfa Stoc Palesteina golygu

Yn 1996 sefydlwyd Cyfnewidfa Stoc Palesteina yn Nablus.[18] Yr enw Arabeg oedd "Suk al Meli al Falastini", (Cyfnewid Gwarantau Palesteinaidd) yn Saesneg Palestine Securities Exchange (PSE) , ac mae'n fenter breifat gan y Palesteiniad, Ahmad Aweidah. Cyfeirir at y mynegai stoc yn symbolaidd fel y Quds, yn yr iaith Arabeg "dinas sanctaidd" (hynny yw, Jeriwsalem). Yn 2012 daeth yn Farchnad Stoc llawn gyda 47 cwmni wedi eu rhestri a chyfalafiad ('Capitalisation') marchnad cyfunol o $2.9 biliwn.[19]

Gefeilldrefi golygu

Mae gan Nablws sawl berthynas gefeilldref tu hwnt i Balesteina:[20]

Stadt Land
Khasavyurt   Rwsia
Como   Yr Eidal
Dundee   Y Deyrnas Unedig
Fflorens   Yr Eidal
Lille   Ffrainc
Napoli   Yr Eidal
Poznań   Gwlad Pwyl
Rabat   Moroco
Stavanger   Norwy
Toscana   Yr Eidal
Nürnberg   Almaen[21]

Dolenni allanol golygu

Cyfeiriadau golygu

  1. ↑ "copi archif". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2013-07-29. Cyrchwyd 2019-03-26. Unknown parameter |lingua= ignored (help); Unknown parameter |dataarchivio= ignored (help); Unknown parameter |accesso= ignored (help); Unknown parameter |urlmorto= ignored (help); Unknown parameter |titolo= ignored (|title= suggested) (help); Unknown parameter |urlarchivio= ignored (help); Unknown parameter |editore= ignored (help)
  2. ↑ Voce "Nablus", nell'opera dal titolo l'Enciclopedia. La Biblioteca di Repubblica. Mawrth 2003. ISSN 1128-4455. Unknown parameter |editore= ignored (help)
  3. ↑ ICOMOS
  4. ↑ Hütteroth and Abdulfattah, 1977, p.5.
  5. ↑ Doumani, Beshara. Counts in Ottoman Palestine: Nablus, circa 1850 Cambridge University Press.
  6. ↑ Sabbagh, Karl. (2008) Palestine: History of a Lost Nation Grove Press.
  7. ↑ Barron, 1923, Table IX, Sub-district of Nablus, p. 24
  8. ↑ Mills, 1932, p. 63
  9. ↑ Government of Palestine, Department of Statistics, 1945, p. 19
  10. ↑ Government of Palestine, Department of Statistics. Village Statistics, April, 1945. Quoted in Hadawi, 1970, p. 60
  11. ↑ Government of Jordan, Department of Statistics, 1964, p. 13
  12. ↑ Census by Israel Central Bureau of Statistics
  13. ↑ name="PCBSCensus">"Summary of Final Results: Population, Housing and Establishment Census-1997". Palestinian Central Bureau of Statistics (PCBS). 1997. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2008-11-18. Cyrchwyd 2008-04-24. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
  14. ↑ Gwall cyfeirio: Tag <ref> annilys; ni roddwyd testun ar gyfer 'ref' o'r enw PCBS07
  15. ↑ 15.0 15.1 /www.najah.edu
  16. ↑ http://www2.najah.edu/nnu_portal/index.php?page=56&lang=en. Unknown parameter |titolo= ignored (|title= suggested) (help); Unknown parameter |urlarchivio= ignored (help); Unknown parameter |dataarchivio= ignored (help); Unknown parameter |editore= ignored (help); Unknown parameter |accesso= ignored (help); Unknown parameter |urlmorto= ignored (help); Missing or empty |title= (help)
  17. ↑ Si legga il seguente articolo descrittivo del sapone di Nablus: "copi archif". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2013-12-26. Cyrchwyd 2019-03-26. Unknown parameter |dataarchivio= ignored (help); Unknown parameter |accesso= ignored (help); Unknown parameter |urlmorto= ignored (help); Unknown parameter |titolo= ignored (|title= suggested) (help); Unknown parameter |urlarchivio= ignored (help)
  18. ↑ http://www.pex.ps/PSEWebSite/English/Default.aspx
  19. ↑ https://www.reuters.com/article/palestinian-exchange-ipo/palestinian-stock-exchange-makes-market-debut-idUSL6E8F45E120120404
  20. ↑ Nodyn:Internetquelle
  21. ↑ Nürnberg International - Informationen zu den Auslandsbeziehungen der Stadt Nürnberg
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Nablus&oldid=11627172"