Leni (drama lwyfan)
Drama lwyfan gan Dewi Wyn Williams yw Leni a lwyfanwyd am y tro cyntaf gan Gwmni Theatr Gwynedd ym 1990/91. Flwyddyn yn ddiweddarach, addaswyd y cynhyrchiad ar gyfer S4C, a'i darlledu fel drama deledu o dan yr un enw. Mae'r ddrama'n dilyn hanes Leni Lewis, digrifwr clybiau nos, sy'n mwynhau bywyd er iddo fod yn hynod sinigaidd tuag at y cyfan. John Ogwen fu'n portreadu'r digrifwr ar lwyfan ac yn yr addasiad teledu.
 | |
| Awdur | Dewi Wyn Williams |
|---|---|
| Cyhoeddwr | Gwasg Carreg Gwalch |
| Gwlad | Cymru |
| Iaith | Cymraeg |
| Dyddiad cyhoeddi | 24 Medi 2003 |
| Argaeledd | allan o brint |
| ISBN | 978-0863813115 |
| Genre | Dramâu Cymraeg |
| Cyfres | I'r Golau |
Disgrifiad byr
golygu"Mae thema'r ddrama hon [...] wedi ei gweithio allan ar ei gorau yn nrama enwog John Osborne, The Entertainer. Mae Gwenlyn Parry yntau wedi trafod yr un syniad canolog yn ei ddrama Panto. [...] Stori Leni'r doniolwr a'r gweithiwr clybiau-nos sy'n gorfod ymddangos yn ddoniol-anweddus a phowld o flaen cynulleidfaoedd wyneb-galed er bod ei fywyd preifat yn gyforiog o boen siomedigaeth ac anobaith."[1]
Mae Leni yn cael ei daro oddi ar ei echel ynghanol dathliadau'r Nadolig, wrth iddo ganfod bod ei wraig Alis yn anffyddlon iddo gyda'i ffrind gorau, Marc. Mae'r datgelu yn cyd-fynd â datgeliad arall gan ei feddyg, bod Canser yr ysgyfaint arno, ac nad oes ganddo lawer o amser ar ôl yn y fuchedd hon. Mae hyn yn peri i'w emosiynau droi'n un bwrlwm berw wrth iddo geisio ymdopi efo'r newyddion.
Cefndir
golyguBerwi Wy oedd teitl wreiddiol y ddrama, gan i Dewi Wyn Williams ei hanfon i gystadleuaeth Tlws y Ddrama yn Eisteddfod Genedlaethol Cymru Dyffryn Conwy 1989.
Er nad oedd teilyngdod yn y gystadleuaeth, teimlai dau o'r tri beirniad - John Ogwen, Bob Roberts ac Wyn Bowen Harris, bod dwy ddrama allan o'r deg yn codi uwch law y gweddill "siomedig iawn".[1] Teimlai John Ogwen mai dim ond un ddrama oedd yn addawol, sef Berwi Wy.
Rhan o'r wobr y flwyddyn honno [1989] oedd i lwyfannu'r ddrama fuddugol gan gwmni theatr Hwyl a Fflag. Ond methwyd â chytuno ar yr enillydd.
"Mae dau ohonom, sef Wyn Bowen Harries a Bob Roberts, yn credu bod dwy ddrama, sef Janine [gan Cefin Roberts] a Berwi Wy yn haeddu ystyriaeth bellach. Mae John Ogwen o'r farn mai Berwi Wy yn unig sydd yn haeddu ei hystyried ymhellach [...] Mae dau ohonom, sef John Ogwen a Bob Roberts, o'r farn nad oes yr un o'r dramâu a dderbyniwyd yn haeddu eu hanrhydeddu gyda Thlws y Ddrama. Dyfarniad terfynol John Ogwen yw nad yw'r un o'r dramâu yn haeddu'r wobr. Mae Bob Roberts yn credu, er gwaethaf y diffygion [...], fod awdur Berwi Wy yn haeddu canpunt or wobr ariannol fel cydnabyddiaeth o'r addewid sydd yn ei sgript. Mae Wyn Bowen Harries, ar y llaw arall, yn teimlo bod yna fwy o addewid yn Janine nag yn Berwi Wy a'i bod yn fwy addas i'w chyflwyno fel drama newydd yn rhaglen Ddrama'r Eisteddfod eleni. Mae ef, felly, yn argymell ei gwobrwyo. Gan mai Cwmni Hwyl a Fflag, o dan gyfarwyddyd Wyn Bowen Harries, sydd â'r cyfrifoldeb o lwyfannu'r ddrama fuddugol yn y gystadleuaeth hon, ac oherwydd ystyriaethau technegol ac ymarferol, cytunwyd bod ei sefyllfa ef fel Cyfarwyddwr yn cyfiawnhau rhoi'r llais terfynol iddo ef gan mai ganddo ef a'i gwmni y mae'r cyfrifoldeb o droi'r sgript yn darn o theatr. Ei ddewis ef yw cyflwyno'r ddrama Janine."[1]
Glynodd John Ogwen wrth y ddrama, gan wahodd Dewi Wyn Williams i'w hail weithio gyda Chwmni Theatr Gwynedd. Nodwyd gwendidau'r ddrama wreiddiol yn y Cyfansoddiadau:
"Nid ydym fel beirniaid yn unfryd ar lwyddiant y ddrama hon [Berwi Wy] 'chwaith. Mae John Ogwen yn ystyried mai hon yw'r ddrama orau yn y gystadleuaeth ond bod angen tocio ac ail ysgrifennu sylweddol arni. Ei gwendid pennaf, yn ei farn ef, yw fod gormod o'r cymeriadau'n gwisgo mantell y comedïwr ac y mae hynny'n gwanhau cyfraniad Leni fel y prif gyflenwr jôcs cyhoeddus. [...] Mae Wyn Bowen Harries yntau'n ystyried y ddrama'n ddiddorol ac yn addawol ond bod afradlonedd yr hiwmor yn gwanhau'r gwrthgyferbyniad sydd rhwng doniolwch arwynebol y Leni cyhoeddus a thristwch arffwysol ei fywyd preifat. Mae'n edmygu'r [...] 'one-liners' [...] ond mae'n cytuno bod digon o addewid yn y sgript ac y gallai dod yn fyw dan law cyfarwyddwr a chwmni proffesiynol. Mae Bob Roberts hefyd yn teimlo bod yna lawer o addewid yn y ddrama hon a'i bod, mewn termau theatrig, y fwyaf llwyddiannus o'r dramâu a ddaeth i law."[1]
"Drama yw Leni am ddyn sy'n gorfod wynebu dau beth - Angau, a'i anallu i gynnal perthynas â'r ferch mae o'n ei charu", meddai'r dramodydd, yn Rhaglen y cynhyrchiad ym 1990. "Nid yw'n fwriad gennyf bregethu, moesoli nac athronyddu. Credaf mai yn y pulpud y perthyn y bregeth, nid ar y llwyfan. Ond os ydych yn gweld rhyw arwyddocâd pellach i'r ddrama, gorau oll. Y peth pwysicaf yw eich bod yn mwynhau eich hunain."[2]
"Mewn gwirionedd drama drist iawn yw hon, nid am fod yma berson sy'n mynd i farw, ond oherwydd y modd y bydd cymdeithas yn dygymod â sefyllfaoedd o'r math", dywed Lisa Lewis mewn adolygiad o'r ddrama yn Barn.[3] "Dangosir pawb yn ymddwyn fel unigolion mewn byd lle nad yw moesoldeb yn rhan ohono, lle mae'r hunan yn ganolbwynt i bopeth. Drwy jôcs Leni eu hadrodd gerbron cynulleidfa, ynghyd â jôcs 'preifat' ei fywyd beunyddiol ei hun daw ei sefyllfa'n echrydus o real i ni; yn eironig, po fwyaf y chwarddai'r gynulleidfa y mwyaf o boen a gyfathrebid dwy gyfrwng y weithred honno".[3]
Cyhoeddwyd y ddrama gan Wasg Carreg Gwalch yn 2003 fel rhan o'r gyfres I'r Golau. Yn 2017 roedd y gyfrol allan o brint.[4]
Cymeriadau
golygu- Leni Lewis - digrifwr mewn clybiau nos
- Alis - ei wraig
- Marc - cariad Alis
- Marj - gwraig Marc
- Ellis - meddyg
- Kev - rheolwr y Clwb Nos
Cynyrchiadau nodedig
golygu
Cwmni Theatr Gwynedd oedd y cwmni cyntaf i lwyfanu'r ddrama, a hynny ym 1990. Roedd poster o'r cynhyrchiad, o waith yr arlunydd Jac Jones, mor drawiadol fel y bu'n rhaid i'r cwmni werthu copïau ohono yn ystod y daith gan gyfranu'r arian at elusen lleol. Cyfarwyddwr y cynhyrchiad oedd Graham Laker; cynllunydd John Jenkins; cynllunydd goleuo Tony Bailey Hughes; cynllunydd sain Siôn Havard Gregory; cast:
- Leni Lewis - John Ogwen
- Alis - Judith Humphreys
- Marc - Phil Reid
- Marj - Mair Tomos Ifans
- Ellis - Grey Evans
- Kev - Dewi Rhys
"Cafwyd set effeithiol gyda'r llwyfan troellog yn newid y lleoliad o un sefyllfa i'r llall' ebe Lisa Lewis, "er bod hyn yn achosi ychydig o flerwch o bryd i'w gilydd gydag actorion yn camu o un gofod i'r llall. Ar y cyfan cyflwyniad difyr iawn oedd hwn ac fe'i mwynheais, ond ni allwn lai na chredu bod yma hadau canfyddiad mwy sy'n haeddu mynegiant llawnach, mewn techneg gyfangwbl wahanol. Rwy'n teimlo mai'r sgript gyffrous barodd y mwynhad, ond hoffwn weld y gwirionedd oedd yn llechu o dan y wyneb yn cael ymdriniaeth drylwyrach. Teimlaf mai arddull y ddrama sy'n cadw hyn yn ôl. Petrusaf cyn dweud yn bendant mai mwynhau'r ddrama yn union fel y byddwn yn mwynhau opera sebon a wnes i."[3]