Biopsi

Prawf meddygol diagnostig lle gymerir sampl o feinwe o'r corff i'w harchwilio yw biopsi. Gall y sampl ddod o unrhyw le yn y corff bron, ac mae'r ffordd y gwneir yn dibynnu ar y lleoliad. Mae meddyg yn edrych ar y sampl o dan ficrosgop i weld y celloedd unigol ac yn profi'r celloedd trwy weld eu hadwaith i gemegau amrywiol. Defnyddir biopsïau gan feddygon i wneud diagnosis ar gyfer ystod eang o gyflyrau neu i fesur difrifoldeb cyflwr y claf, ac mae'r math o brawf neu archwiliad yn dibynnu ar ba cyflwr neu arwyddion y mae'r meddyg yn chwilio amdanynt.

Biopsi

Math o gyfrwng	math o brawf meddygol
Math	invasive test, sampling
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Biopsi o'r ymennydd

Weithiau gwneir biopsïau yng nghanol llawdriniaeth fel y gall llawfeddyg gael y canlyniadau o fewn munudau a gwneud penderfyniad yn y fan a'r lle ynglŷn â'r ffordd orau o drin. Gall yr amser mae'n ei gymryd i gael canlyniadau ar fiopsïau arferol ddibynnu ar yr ysbyty a difrifoldeb cyflwr y claf; gall canlyniadau prawf taeniad serfigol rheolaidd cymryd hyd at 6 wythnos, tra bo profion i gadarnhau diagnosis o gyflwr difrifol megis canser yn aml yn cymryd llai nag wythnos. Weithiau ni fydd canlyniadau'r biopsi yn derfynol felly efallai y bydd y claf yn cael y biopsi eto neu gael profion pellach, gwahanol i wirio'r diagnosis.

Gwneir y rhan fwyaf o fiopsïau yn ystod apwyntiad fel claf allanol, felly nid yw'r claf yn aros yn yr ysbyty dros nos. Ond os rhoddir anesthetig cyffredinol yn ystod y weithdrefn, er enghraifft yn ystod biopsi ar organ mewnol, mae'n bosib y cedwir y claf yn yr ysbyty dros nos er mwyn gorffwys a sicrhau nad oes unrhyw waedu mewnol. Mae'n bosib y bydd angen nifer fach o bwythau neu orchudd ar glwyf os gwneir endoriad yn ystod y biopsi.

Mathau

Biopsi crafu

Mewn rhai achosion mae'n bosib i grafu haen allanol celloedd i ddarparu sampl ddigonol i'w harchwilio, er enghraifft mewn prawf taeniad serfigol, lle ddefnyddir sbatwla i grafu sampl o gelloedd yn ysgafn o geg y groth i chwilio am arwyddion o ganser. Gall y math hwn o fiopsi crafu fod yn anghyfforddus ond nid yn boenus, felly ni ddefnyddir unrhyw anesthetig.

Biopsi tyllu

Defnyddir biopsi tyllu i gael sampl o wyneb y croen, trwy wneud twll bach yn y croen a chymryd sampl o'r haenau uchaf o feinwe gan ddefnyddio offeryn biopsi tyllu. Gall hefyd defnyddio cyllell llawfeddyg i dorri sampl o wyneb y croen ac yna pwytho'r clwyf yn ôl at ei gilydd. Fel arfer rhoddir anesthetig lleol i fferru'r rhan berthnasol o'r croen fel nad yw'r claf yn teimlo unrhyw boen nac anghysur. Defnyddir y sampl o wyneb y croen i wneud diagnosis ar gyfer cyflyrau'r croen, megis man geni a dybir y gall fod yn ganseraidd.

Biopsi nodwydd

Defnyddir biopsi nodwydd i gael sampl o feinwe sydd o dan wyneb y croen, trwy wthio nodwydd drwyddo i'r rhan y mae angen ei harchwilio, yn aml gyda sgan uwchsain neu belydr-x i dywys y llawfeddyg i sicrháu ei fod yn gosod y nodwydd yn yr union fan cywir. Fel arfer rhoddir anesthetig lleol fel nad yw'r claf yn teimlo unrhyw boen, neu dawelydd ar gyfer rhai biopsïau megis sampl mêr asgwrn.

Defnyddir nodwydd wag drwchus i wneud biopsïau ar organau fel yr afu neu'r arennau. Gofynnir i'r claf anadlu i mewn a dal ei anadl tra caiff y nodwydd ei gwthio drwy'r abdomen i mewn i'r organ berthnasol a chymerir sampl o'r feinwe mewn rhai eiliadau. Fel arfer, rhoddir anesthetig lleol yn hytrach na chyffredinol i'r claf gan y bydd yn rhaid iddo fod ar ddihun i anadlu i mewn. Defnyddir nodwydd wag drwchus hefyd i gymryd samplau o fêr esgyrn, a gan amlaf cymerir sampl asgwrn o frig asgwrn y pelfis, ychydig islaw gwasg y claf. Caiff y nodwydd ei throi wrth gael ei gwthio i mewn i'r asgwrn i wthio sampl o'r mêr i ganol y nodwydd, er mwyn ei dynnu oddi yno.

Allsugnad nodwydd fain

Allsugnad nodwydd fain (FNA) yw'r enw ar y weithdrefn sy'n defnyddio nodwydd wag denau mewn biopsi, er enghraifft er mwyn archwilio lwmp ar y frest. Caiff y nodwydd ei gwthio i mewn i'r lwmp a chymerir sampl o feinwe'r lwmp i'w phrofi.

Endosgopi

Mewn endosgopi fe gysylltir offer llawdriniaethol bach i ficrosgop optig ffibr tenau hyblyg a fe'i ddefnyddir i weld y tu mewn i'r corff a chymryd sampl o feinwe. Mae goleuadau bychain ar ddiwedd y tiwbau i alluogi'r llawfeddyg edrych y tu mewn i'r corff a pherfformio'r weithdrefn. Gwthir y tiwbau gweld, a elwir yn endosgopau, i mewn trwy agorfeydd corfforol megis y gwddf neu'r anws neu drwy doriadau bychain a wneir yn bwrpasol gan lawfeddyg. Mae mynedfa'r endosgop yn dibynnu ar ba ran o gorff y claf a archwilir, er enghraifft y gwddf i archwilio'r ysgyfaint, neu'r wain a cheg y groth i archwilio'r groth.

Biopsi capsiwl

Dewis amgen i endosgopi pan fydd angen gwneud biopsi ar leinyn y coluddyn yw biopsi capsiwl. Llynca'r claf capsiwl sydd wedi'i gysylltu wrth diwbyn tenau, a chymerir pelydr-x i weld pa bryd y gyrhaeddir y pwynt cywir yn y perfeddyn. Creir pwysedd yn y tiwb i sugno sampl o leinin y coluddyn i mewn i'r capsiwl, ac yna gellir ei dynnu yn ôl allan o'r corff er mwyn archwilio'r sampl.

Trychiad llawdriniaethol

Mewn trychiad llawdriniaethol fe wneir llawdriniaeth, o bosib o dan anesthetig lleol neu gyffredinol, i dynnu'r feinwe gyfan sydd angen ei harchwilio, fel arfer lwmp. Os canfyddir lwmp yn ystod llawdriniaeth gellir rhewi sampl o feinwe a chymryd tafell o'r bloc rhewedig i'w gwirio ar unwaith, wrth i'r llawdriniaeth mynd yn ei blaen. Dadansoddir canlyniadau o'r darn rhewedig gan y llawfeddyg i benderfynu ar y driniaeth orau, ac os bydd y claf o dan anesthetig o hyd a'i fod wedi rhoi caniatâd, gellir gwneud hynny yn y fan a'r lle.

Diagnosteg

Canser

Defnyddir biopsïau i benderfynu os yw lwmp neu dyfiant ar gorff claf yn ganseraidd (malaen) neu'n anghanseraidd (anfalaen).

Ffibrosis systig

I wneud diagnosis ar gyfer ffibrosis systig gellir cynnal prawf cemegol ar sampl o gelloedd i weld os ydynt yn adweithio mewn ffordd benodol os canfyddir bod y genyn ar gyfer y clefyd yn bresennol. Gall y prawf hwn cael ei gynnal ar sampl o gelloedd o frych ffetws i helpu rhieni i ddewis a ddylid terfynu neu barháu â beichiogrwydd.

Sgîl-effeithiau

Gall cymryd samplau celloedd o'r system atgenhedlu fenywol (leinin y groth neu geg y groth) achosi ychydig o waedu ysgafn yn y wain, a gall claf gwrywaidd sydd wedi cael biopsi prostad cael ychydig o waed yn ei wrin.

Mae'r mwyafrif o fiopsïau yn weithdrefnau di-boen, ond efallai y caiff y claf boen fud neu anghysur ysgafn os cymerwyd y sampl o organ pwysig megis yr afu neu o fêr asgwrn. Gall meddyg cynghori claf ar ba poenliniarydd i gymryd i liniaru'r poen hwn.

Anaml iawn y ceir gwaedu difrifol o ganlyniad i fiopsi, ond yn yr achos honno mae'n bosib y bydd angen llawdriniaeth neu drallwysiad gwaed ar y claf.