Caerliwelydd

Dinas yn Cumbria, Gogledd-orllewin Lloegr, yw Caerliwelydd (Saesneg Carlisle, Lladin Luguvalium). Saif yng ngogledd-orllewin eithaf Lloegr, 16 km o'r ffin a'r Alban. Roedd gynt yn dref sirol hanesyddol Cumberland, ac yn awr mae'n gartref i bencadlys awdurdod unedol Cumberland.

Caerliwelydd

Math	dinas, tref sirol, ardal ddi-blwyf, plwyf sifil, city of United Kingdom
Ardal weinyddol	Dinas Caerliwelydd, Cumberland
Poblogaeth	75,399
Gefeilldref/i	Flensburg, Słupsk
Daearyddiaeth
Sir	Cumbria (Sir seremonïol)
Gwlad	Lloegr
Arwynebedd	18.9 km²
Uwch y môr	28 metr
Yn ffinio gyda	Lockerbie
Cyfesurynnau	54.8947°N 2.9364°W
Cod OS	NY395555
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Yng Nghyfrifiad 2021 roedd gan ardal adeiledig Caerliwelydd boblogaeth o 77,728.

Hanes

Mae Caerliwelydd yn sefyll ger pen gorllewinol Mur Hadrian. Sefydlodd y Rhufeiniaid gaer o adeiladwaith pren tua OC 72 neu 73. Codwyd caer newydd yn ei lle tua OC 105. Yn 165 codwyd caer gerrig yn ei lle. Mae rhai haneswyr yn awgrymu mai Caerliwelydd oedd prifddinas Valentia, talaith Rufeinig o fewn Britannia a sefydlwyd yn 369, ond ni ellir profi hynny.

Mae'r enw Rhufeinig Luguvalium yn dynodi "mur neu le Llug" a thybir mai enw duw brodorol yw Llug. Yr enw Cymraeg yw Caerliwelydd, Caer Lliwelydd, a cheir mwy nag un enghraifft o'r enw personol Lliwelydd mewn testunau Hen Gymraeg a Chymraeg Canol (e.e. Llwyddawg fab Lliwelydd yn Englynion y Beddau, Llyfr Du Caerfyrddin).

Adeiladau a chofadeiladau

• Amgueddfa Tŷ Tullie
• Castell Caerliwelydd
• Eglwys gadeiriol

Enwogion

• Margaret Forster (g. 1938), awdures
• Melvyn Bragg (g. 1939), cyflwynwr ac awdur
• Mike Figgis (g. 1948), cyfarwyddwr ffilm

Gweler hefyd

• Gorsaf reilffordd Caerliwelydd
• Rhestr enwau Cymraeg ar drefi a llefydd eraill yn Lloegr

Dolen allanol

• Gwefan swyddogol

Dinasoedd a threfi Cumbria

Dinas
Caerliwelydd
Trefi
Alston · Ambleside · Appleby-in-Westmorland · Aspatria · Barrow-in-Furness · Bowness-on-Windermere · Brampton · Broughton-in-Furness · Cleator Moor · Cockermouth · Dalton-in-Furness · Egremont · Grange-over-Sands · Harrington · Kendal · Keswick · Kirkby Lonsdale · Kirkby Stephen · Longtown · Maryport · Millom · Penrith · Sedbergh · Silloth · Ulverston · Whitehaven · Wigton · Windermere · Workington