Coleg Hyfforddi Morgannwg
Roedd Coleg Hyfforddi Morgannwg (hefyd Coleg Addysg Morgannwg a Coleg Hyfforddi y Barri[1]) yn goleg ar gyfer hyfforddi athrawon benywaidd a leolwyd yn Y Barri. Ar lafar galwyd y lle yn Goleg y Barri, ond ni ddylid drysu hyn gyda Choleg y Barri gyfredol sy'n goleg addysg bellach.
| Daearyddiaeth | |
|---|---|
| Lleoliad | y Barri  |
| Sir | Bro Morgannwg |
| Gwlad |  Cymru |
| Corff gweithredol | coleg hyfforddi athrawon |
Hanes golygu
Bu ymgyrchu dros goleg hyffordd i ferched gan bobl fel Elizabeth Phillips Hughes, oedd yn wreiddiol o Gaerfyrddin a daeth yn Bennaeth Coleg Hyfforddi Caergrawnt, (lle enwyd Hughes Hall ar ei hôl).[2]
Sefydlwyd Coleg Hyfforddi Morgannwg gan Gyngor Sir Morgannwg ym 1914 i hyfforddi athrawon benywaidd o Sir Forgannwg a Sir Fynwy (Gwent gyfoes). Estynnwyd y dalgylch yn 1947 i gynnwys y Deyrnas Unedig yn gyfan, ac o 1962 derbyniwyd dynion.
Ym 1965 newidiwyd ei enw i Goleg Addysg Morgannwg; ddeng mlynedd yn ddiweddarach, ar ôl ad-drefnu llywodraeth leol, cafodd ei uno â Pholytechnig Morgannwg (a ddaeth, maes o law, yn Brifysgol De Cymru yn Nhrefforest, Pontypridd. Caeodd y safle ar ddiwedd tymor yr haf yn 1981.
Dechreuodd cysylltiad y coleg â Phrifysgol Cymru yn 1924 ac fe'i ffurfiolwyd pan sefydlwyd Bwrdd Colegau Hyfforddi'r Brifysgol ym 1929. Ym 1949 disodlwyd y Bwrdd gan yr ysgol addysg a'i chorff llywodraethu oedd Bwrdd Addysg y Brifysgol. Roedd Cyfadran Addysg y Brifysgol yn cynnwys cynrychiolwyr o staff addysgu'r colegau a oedd yn cymryd rhan, ac roedd hefyd gyfadran golegol ar gyfer y colegau hynny a oedd yn gysylltiedig â Choleg y Brifysgol, Caerdydd. Daeth y cysylltiad i ben pan ddaeth y coleg yn rhan o Goleg Polytechnig Morgannwg.[3]
Prifathrawon y coleg golygu
- Miss Hilda M Raw 1914-1923
- Miss Ellen Evans 1923-1953
- Miss Olive R Powell 1953-1962
- Dr E D Lewis 1963-1973
- Mr Clement Roberts 1973-1975
Chwaer Sefydliad golygu
Chwaer sefydliad Coleg Hyfforddi Morgannwg (oedd ar gyfer menywod yn wreiddiol) oedd Coleg Hyfforddi Sir Fynwy oedd ar gyfer hyfforddi athrawon gwrywaidd, a agorodd, fel coleg y Barri, ym 1914. Ym 1962 derbyniodd y ddau goleg myfyrwyr o'r ddau ryw. Daeth Coleg Hyfforddi Caerllion, maes o law, yn rhan o Brifysgol De Cymru.[4]
Penaethiaid golygu
Pennaeth gyntaf y Coleg oedd Miss Raw. Daeth hi i drafferth yn lleol ar ôl dweud wrth ei myfyrwyr i beidio mynychu gwasanaethau crefyddol yn Noc y Barri na cherdded ar hyd Buttrills Rd, y Barri, wedi iddi dywyllu oherwydd bod "undesirable characters" yno.[5]
Ellen Evans golygu
Roedd Ellen Evans yn Bennaeth o bwys a nodwedd arbennig. Yn siaradwr Cymraeg o'r Gelli, yn y Rhondda gyda chefndir yng Ngheredigion, roedd Evans yn daer dros addysg cyfrwng Cymraeg ac aeth ati i greu ethos Gymreig ymysg y coleg gan hyd yn oed cyflwyno elfen o ddysgu Cymraeg i fyfyrwyr di-Gymraeg ddod yn gyfarwydd gyda'r iaith, "Baby Welsh" fel y'i gelwid gan y myfyrwyr.[6] Bu iddi ysbrydoli cenhadon adnabyddus a sylweddol eraill dros addysg cyfrwng Cymraeg gan gynnwys Norah Isaac. Roedd Evans yn un o gefnogwyr sefydlu Undeb Cenedlaethol Athrawon Cymru yn 1940 ynghyd â phobl eraill megis Gwyn M. Daniel, er iddi ddanfon ei ymddiheuriad am fethu mynychu'r cyfarfod sefydlu ffurfiol ar 14 Rhagfyr 1940. yn Nhŷ'r Cymry, Caerdydd.[7]
Roedd yn aelod o'r Orsedd, a'i henw barddol oedd 'Elen'. Yn ystod ei gyrfa hir a phwysig, ac yn ogystal â bod yn Bennaeth Coleg Hyfforddi Morgannwg, cyfrannodd at ddatblygiad ysgolion meithrin a’r defnydd o’r Gymraeg mewn addysg. Roedd hi hefyd yn weithgar dros achos heddwch rhyngwladol, addysg grefyddol a mudiadau’r ifanc ac yn frwd o blaid diwylliant Cymru a’r Eisteddfod. Bu’n aelod o fyrddau a phwyllgorau di-rif, yn genedlaethol ac yn lleol, gan gynnwys Coleg Harlech, Urdd Gobaith Cymru, Llysoedd Colegau Prifysgol Caerdydd ac Aberystwyth ac UNESCO.[8][9]
Neuaddau Preswyl golygu
Sefydlwyd Coleg Hyfforddi Morgannwg fel coleg ar gyfer darpar athrawesau, ond erbyn 1969 roedd yn goleg cymysg gyda myfyrwyr gwrywaidd yn ogystal â benywaidd. Erbyn hynny roedd y menywod yn preswylio yn Neuadd Gwent a'r dynion yn Neuadd Morgannwg. Caed hefyd bloc modern o'r enw Hafren.[10] Roedd hefyd Neuadd Eurgain oddi ar y campws.
Cyn-fyfyrwyr golygu
- Norah Isaac - prifathrawes yr ysgol Gymraeg gyntaf (Ysgol Gymraeg Aberystwyth) a Brif Ddarlithydd Drama a'r Gymraeg yng Ngholeg y Drindod Caerfyrddin
Lleoliad Cyfres Deledu Coleg, S4C golygu
Defnyddiwyd adeilad Coleg Hyfforddi Morgannwg fel set ar gyfer cyfres ddrama Coleg a ddarlledwyd ar S4C yn yr 1980au. Enw'r brifysgol yn y gyfres oedd Prifysgol Glannau Hafren.[11]
Cyfeiriadau golygu
- ↑ "Catalogue description Glamorgan College of Education (formerly Barry Training College)". National Archives UK. Cyrchwyd 2022-02-14.
- ↑ (Saesneg) Le May, G. H. L. (2008). "Hughes, Elizabeth Phillips (1851–1925), college head and promoter of education in Wales". Oxford Dictionary of National Biography (arg. online). Gwasg Prifysgol Rhydychen. doi:10.1093/ref:odnb/37579.CS1 maint: ref=harv (link) (mae angen tanysgrifiad neu aelodaeth o lyfrgell gyhoeddus i ddarllen yr erthygl)
- ↑ "Glamorgan Training College/Glamorgan College of Education Records". Archifau Morgannwg. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2021-12-02. Cyrchwyd 2022-02-14.
- ↑ "Ein Hanes". Gwefan Prifysgol De Cymru. Cyrchwyd 2022-02-14.
- ↑ "From the Archive: a controversial headmistress". Barry and District News. 2019-03-23.
- ↑ "Rediscovering Ellen Evans (1891–1953),Principal of Glamorgan Training College, Barry" (PDF). Y Cymmrodorion. 2013.
- ↑ "Amdanom ni Amcanion a hanes". Gwefan UCAC.
- ↑ "Taith Gerdded Treftadaeth Menywod: Y Barri". Archif Menywod Cymru. Cite journal requires
|journal=(help) - ↑ "EVANS, ELLEN (1891 - 1953), prifathrawes Coleg Hyfforddi Morgannwg, y Barri". Y Bywgraffiadur Cymreig. Cyrchwyd 2022-02-14.
- ↑ Newberry, Roger (2014-08-11). "10 reasons I like Barry…". Roger Newberry Blog.
- ↑ "Barry Training College". Casgliad y Werin.
Dolen allanol golygu
- Archifau Morgannwg Archifwyd 2021-12-02 yn y Peiriant Wayback. Cedwir archifau'r Coleg gan Archifau Morgannwg