Cumann na mBan
Mae Cumann na mBan (ynganiad Gwyddeleg: [ˈkʊmˠən̪ˠ n̪ˠə ˈmˠanˠ]; yn llythrennol "Cyngor y Merched" ond a elwir yn Saesneg yn The Irishwomen's Council, [1] a dalfyrir i C na mB,[2] yn sefydliad parafilwrol gweriniaethol Gwyddelig a ffurfiwyd yn Nulyn ar 2 Ebrill 1914, gan uno a diddymu Inghinidhe na hÉireann, ac yn 1916, daeth yn gynorthwywr i'r Gwirfoddolwyr Gwyddelig ('Irish Volunteers').[3] Er ei fod fel arall yn fudiad annibynnol, roedd ei weithrediaeth yn eilradd i un Gwirfoddolwyr Iwerddon, ac yn ddiweddarach, yr Irish Republican Army (IRA).
 | |
 | |
| Enghraifft o'r canlynol | sefydliad parafilwrol  |
|---|---|
| Idioleg | Irish republicanism, Cenedlaetholdeb Gwyddelig |
| Dechrau/Sefydlu | 2 Ebrill 1914 |
| Pencadlys | Gweriniaeth Iwerddon |
.jpg)
Roedd Cumann na mBan yn weithgar yn Rhyfel Annibyniaeth Iwerddon a chymerodd yr ochr gwrth-Gytundeb yn Rhyfel Cartref Iwerddon. Cyhoeddwyd Cumann na mBan yn fudiad anghyfreithlon gan lywodraeth Gwladwriaeth Rydd Iwerddon yn 1923. Cafodd hyn ei wrthdroi pan ddaeth Fianna Fáil i rym yn 1932.
Yn ystod yr holltau yn y mudiad gweriniaethol ar ddiwedd yr 20g, cefnogodd Fianna Éireann a Cumann na mBan Sinn Féin Dros Dro yn 1969 a Sinn Féin Gweriniaethol ym 1986.
Sefydlu
golyguYn 1913 penderfynodd rhai merched gyfarfod yng Ngwesty'r Wynn yn Nulyn , i drafod y posibilrwydd o ffurfio mudiad merched a allai weithredu ar y cyd â'r IVs. Ar 4 Ebrill 1914, cysegrwyd y gynghrair gan gyfarfod yn Mansion House yn Nulyn, a'i harweinydd cyntaf oedd Kathleen Lane-O'Kelley.
Amcanion
golyguYng nghyfansoddiad y Gynghrair, nodir y defnydd o rym treisgar fel modd o ddymchwel grymoedd coron Prydain os oes angen. Prif amcan y gynghrair oedd "hyrwyddo achos rhyddid Gwyddelig, i gyfarwyddo ei haelodau mewn cymorth cyntaf, ymarfer milwrol, signalau, ac ymarfer reiffl i gynorthwyo gwŷr Iwerddon" a "chyfansoddi cronfa i'r dibenion hynny, a fyddai'n cael ei alw'n 'Gronfa Amddiffyn Iwerddon'.
Y Gynghrair a'r mudiad gweriniaethol
golyguRoedd gan Gymdeithas na mBan swyddi caled fel arfer yn y frwydr yn erbyn llywodraeth y goron ar yr ynys o'i sefydlu hyd heddiw. Cafwyd enghraifft dda ym Medi 1914, pan ymrannodd arweinyddiaeth Gwirfoddolwyr Iwerddon ar fater apêl AS Tŷ'r Cyffredin John Redmond i aelodau Gwirfoddol ymrestru yn y Fyddin Brydeinig.
Cydsyniodd y rhan fwyaf o wirfoddolwyr i'r alwad , ond gwrthododd lleiafrif o 2,000-3,000 i ymrestru o blaid ymdrech y Cynghreiriaid, a gadawyd y gynghrair ar yr ochr hon. Ar ôl y rhaniad yn IV, cadwodd y garfan gwrth-ymrestriad yr enw gwreiddiol.
Yng Ngwrthryfel y Pasg
golyguPrif erthygl: Gwrthryfel y Pasg Ar 23 Ebrill 1916, cynghrair o filwriaethwyr gweriniaethol a oedd yn cynnwys y Frawdoliaeth Wyddelig Weriniaethol (IRB), Gwirfoddolwyr Gwyddelig (Irish Volunteers, IV), a Cumann na mBan, Byddin Dinasyddion Iwerddon (ICV), y Hibernian Rifles (HR), a Fianna Éireann (Milwyr Iwerddon), ffurfiasant "Army of the Irish Republic". Yr arweinwyr oedd Pádraig Pearse o'r IRB (comander cyffredinol) a James Connolly o'r ICV (comander Adran Dulyn).[3] Y diwrnod wedyn, ymosododd deugain o aelodau Cymdeithas na mBan y Swyddfa'r Post Gyffredinol ar O'Connell Street gyda milwriaethwyr gwrywaidd eraill. Yn y digwyddiadau a ddilynodd, gydag unedau gwrthryfelwyr yn cymryd pwyntiau rheoli strategol yn y ddinas, roedd milwriaethwyr benywaidd yn rhan o'r holl heddluoedd gan ddechrau gydag un, yr un a gymerodd Melin Boland, yr oedd Éamon de Valera yn ei hongian. Gwrthododd De Valera orchmynion gan Pearse a Connolly i ganiatáu milwyr arfog benywaidd trwy Boland's Mill.
Roedd mwyafrif y merched yn gweithio fel gweithwyr y Groes Goch, yn negeswyr neu'n caffael dognau i'r dynion. Casglodd yr aelodau hefyd wybodaeth am deithiau sgowtio, cludo nwyddau a throsglwyddo arfau o domennydd ar draws y ddinas i gadarnleoedd y gwrthryfelwyr.[4]
Roedd rhai aelodau o Gymdeithas na mBan hefyd yn aelodau o Fyddin Dinasyddion Iwerddon ac felly'n ymladdwyr yn y Gwrthryfel. Dywedir i Constance Markievicz saethu a lladd plismon yn St Stephen's Green yn ystod cyfnod agoriadol yr ymladd.[5][6][7][8]
Cyfeiriadau
golygu- ↑ Cumann na mBan and the Irish Revolution" Archifwyd 20 Rhagfyr 2016 yn y Peiriant Wayback Press release, Collins Press
- ↑ "Memorabilia from The 1916 Easter Rising, its Prelude and Aftermath: Cumann na mBan". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 17 June 2013. Cyrchwyd 8 August 2012.
- ↑ 3.0 3.1 Conlon, pp. 20–33
- ↑ McCallum, Christi (2005) And They'll March with Their Brothers to Freedom Archifwyd 4 Hydref 2008 yn y Peiriant Wayback- Cumann na mBan, Nationalism, and Women's Rights in Ireland, 1900–1923
- ↑ Matthews, Ann (2010). Renegades: Irish Republican Women 1900-1922. Mercier Press Ltd. tt. 129–30. ISBN 978-1856356848. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 25 September 2021. Cyrchwyd 22 March 2016.
- ↑ {{refn|group=n|This is disputed by some, including Markievicz's biographer Anne Haverty
- ↑ Haverty, Anne (1988). Constance Markievicz: Irish Revolutionary. London: Pandora. t. 148. ISBN 0-86358-161-7.
- ↑ McKenna, Joseph (2011). Guerrilla Warfare in the Irish War of Independence, 1919-1921. McFarland. t. 112. ISBN 978-0786485192. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 25 September 2021. Cyrchwyd 22 March 2016.
Dolenni allanol
golygu- The Irish Revolutionary Women of Cumann na mBan
- Gone But Not Forgotten
- Women of the IRA - Episode 1 of 6 - Roseleen Walsh | Cumann ná mBan Archif y 'Troubled Land'
- Cân Cumann na mBan - Derek Warfield & The Young Wolfe Tones
