Cymdeithas Dafydd ap Gwilym
Cymdeithas Dafydd ap Gwilym yw cymdeithas Gymraeg Prifysgol Rhydychen.
Cymdeithas Gymraeg yw hi, yn hytrach na Saesneg fel ei chwaer-gymdeithas, Cymdeithas y Mabinogi yng Nghaergrawnt.
Hanes golygu
Sefydlwyd y Gymdeithas yn 1886, sy’n ei gwneud y gymdeithas hynaf ym Mhrifysgol Rhydychen, ar wahân i gymdeithas yr Undeb. Adwaenir ar lafer i’w haelodau fel “Y Dafydd”. Yn y 1990au ymddangosodd sawl rhifyn o gylchgrawn y gymdeithas, Yr Aradr, sy'n cynnwys erthyglau a gwaith creadigol gan yr aelodau yn bennaf, ond hefyd gan rai o'r siaradwyr gwadd.
Ym mysg yr aelodau sylfaenol oedd O. M. Edwards a John Morris-Jones. Derbyniwyd merched yn aelodau yn ystod y flwyddyn academaidd 1966-1967. Cedwir y llyfrau cofnodion yn Llyfrgell Bodley.
Traddodiadau golygu
Enwyd y Gymdeithas ar ôl y bardd Dafydd ap Gwilym, a bu’n draddodiad i bob cyfarfod gychwyn gyda darlleniad o’i waith gan y Caplan, a thrafodaeth arno.
‘Roedd gan y Gymdeithas rhai defodau ffurfiol a swyddi gyda theitlau mawreddog, er mae y bwriadwyd y rhain i fod yn eironig. Erbyn heddiw cadwyd y teitl Caplan ar gyfer y cadeirydd, a chadwyd swydd mawreddog yr Archarogldarthydd.
Bu’n draddodiad ar un adeg i aelodau a chyn-aelodau’r gymdeithas gyfarfod yn flynyddol ar faes yr Eisteddfod Genedlaethol.
Rhes flaen (chwith i'r dde): G.O. Williams, T.I. Ellis, P. Macaulay Owen, Evan J. Jones, Hywel Davies, Jeremiah Williams, B.B. Thomas,J. Lloyd-Jones, T.J. Rowlands, G.A. Edwards, D. J. Lewis, C. Wynne Griffith, J. Williams-Hughes, Griffith Rees, T.J. Jones
Ail res (de i'r chwith): J. Edwards, R.H. Evans, D.J. Davies, J.H. Williams, R.I. Aaron, D. M. Jones, E. Pryce Jones, Dewi W. Powell, H.V. Morris-Jones, H. Williams, M. Elis-Williams, A. Tudno Williams, J.H. Griffith
Cefn (chwith i'r dde): Llewelyn Jones, D. J. Williams, T. Meurig Wynne, H. Winter Jones, D.J. Samuel, E. Goronwy Owen, M. Hughes-Thomas, J.E. Davies, H.D. Lewis, G.R. Evans, I. Oswy Davies
Llywyddion golygu
Dyma rai o gyn-Gymrodorion y Brifysgol sydd wedi gwasanaethu, neu sy'n gwasanaethau heddiw fel Llywydd anrhydeddus ar y Gymdeithas:
- Syr John Rhys (1886-1919)
- Goronwy Edwards (1919-1948)
- Syr Idris Foster (1948-1978)
- D. Ellis Evans (1930-2013)
- Syr Rees Davies (1938–2005)
- Robert Evans (g.1943)
- Rosalind Temple
- David Willis
Rhai cyn-aelodau golygu
- O. M. Edwards - llenor ac addysgwr
- Ifan ab Owen Edwards - sylfaenydd yr Urdd
- Gwynfor Evans - gwleidydd
- Bruce Griffiths - geiriadurwr
- W. J. Gruffydd - ysgolhaig a gwleidydd
- Guto Harri - darlledwr
- John Puleston Jones - diwynydd a llenor
- R. Tudur Jones - ysgolhaig
- D. Densil Morgan - diwynydd ac ysgolhaig
- Rhodri Morgan - gwleidydd
- John Morris-Jones - ysgolhaig
- Elan Clos Stephens y ferch gyntaf i fod yn aelod ac i fod yn Gaplan
- D. J. Williams - llenor a chenedlaetholwr
- Gwilym Owen Williams - archesgob
- Thomas Parry-Williams – bardd ac ysgolhaig
- J. E. Meredith - awdur a gweinidog Presbyteraidd
- Jeremy Miles - gwleidydd
- Elinor Wyn Reynolds - golygydd a llenor
- Angharad Price - llenor ac academydd
- Sioned Puw Rowlands - llenor
- Damian Walford Davies - darlithydd a llenor
- Gwern Gwynfil Evans - dyn busnes a gwleidydd
Llenyddiaeth golygu
- Cofio’r Dafydd: Cymdeithas Dafydd ap Gwilym 1886–1986, gol. D. Ellis Evans ac R. Brinley Jones (Abertawe: Tŷ John Penry, 1987)