Ffrainc Rydd
Sefydliad gwleidyddol-filwrol oedd mudiad France Libre a Forces françaises libres neu Ffrainc Rydd a oedd yn weithredol yn ystod yr Ail Ryfel Byd yn Ffrainc a'i threfedigaethau a ddaeth hefyd yn fath o drefn llywodraeth yn yr ardaloedd rhydd.[1]
| Free France La France Libre |
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
| Anthem: "La Marseillaise" (official) |
||||||
 |
||||||
| Prifddinas | Brazzaville (1940–1943) Algiers (1943–1944) Llundain (Sedd Pwyllgor Genedlaethol Ffrainc) | |||||
| Llywodraeth | Llywodraeth Alltud | |||||
_Cross_of_Lorraine.svg)
Ar ôl meddiannaeth yr Almaenwyr a sefydlu Llywodraeth Vichy, galwodd y cadfridog Ffrengig, Charles de Gaulle, ar ymladdwyr a oedd yn deyrngar i'r achos gwrth-Natsïaidd i ymladd yn erbyn y goresgynwyr gan ddefnyddio eu lluoedd arfog eu hunain.
Ffurfiwyd y mudiad, a drefnwyd gan General de Gaulle, gan filwyr a gwleidyddion o Ffrainc a oedd yn benderfynol o wrthod heddwch ar wahân gyda’r Drydedd Reich a pharhau i ymladd ochr yn ochr â Phrydain, yn Llundain ar 18 Mehefin 1940, bedwar diwrnod cyn ail gadoediad Compiègne.
Cyd-destun
golygu
Roedd y Cadfridog Charles de Gaulle, ym 1940, yn un o uwch-swyddogion y fyddin yn ystod brwydr Ffrainc. Tra bod lluoedd yr Almaen yn dangos eu rhagoriaeth ar feysydd y gad a'r Eidal hefyd yn datgan rhyfel, bu'n rhaid i lywodraeth Ffrainc drafod cadoediad gyda'r goresgynwyr.
Roedd y Cadfridog de Gaulle, ynghyd â grŵp bach o wleidyddion, yn gwrthwynebu'n chwyrn y syniad o ildio i luoedd yr Almaen. Ar 16 Mehefin, aeth o Lundain lle bu'n cynnal trafodaethau gydag arweinwyr Prydain, gan lanio yn Bordeaux am 9.30 yr hwyr. Dysgodd y cadfridog am ymddiswyddiad Prif Weinidog Ffrainc, Paul Reynaud, a phenderfynodd adael ar unwaith am y Deyrnas Unedig. Am 09.20 ar 17 Mehefin gadawodd de Gaulle Ffrainc ar fwrdd awyren am Brydain; yng ngeiriau'r Cadfridog, "digwyddodd yr ymadawiad heb ramantiaeth a heb anhawster".[2]
Ar 16 Mehefin cynhaliodd Prif Weinidog newydd Ffrainc, Philippe Pétain, y cyfarfodydd cyntaf gyda chynrychiolwyr yr Echel, i ddiffinio manylion yr ildio a sefydlu’r llywodraeth newydd o blaid yr Almaen.
Ar 18 Mehefin, siaradodd de Gaulle â'r Ffrancwyr trwy feicroffonau'r BBC, gan ofyn i filwyr, morwyr ac awyrenwyr adael y fyddin swyddogol ac ymuno i ymladd yn erbyn goresgynnwr y Natsïaid. Cyhoeddodd:
"Nid yw Ffrainc ar ei phen ei hun! Nid yw hi ar ei phen ei hun! Mae ganddi ymerodraeth wych y tu ôl iddi! Ynghyd â'r Ymerodraeth Brydeinig, gall ffurfio bloc sy'n rheoli'r moroedd a pharhau â'r frwydr. Efallai y bydd hi, fel Lloegr, yn tynnu'n ddiderfyn ar adnoddau diwydiannol yr Unol Daleithiau"[3]
Nid oedd gan yr hyn a elwir yn "Apêl 18 Mehefin" (Appel du 18 juin) lawer o wrandawiad, ond roedd cryn dipyn o atseinio i'r areithiau canlynol gan de Gaulle.[4] Ceisiodd rhai cynrychiolwyr Cabinet Prydain atal cyhoeddiadau’r Cadfridog, ond ymyrrodd y Prif Weinidog Winston Churchill yn ei amddiffyniad ac i gefnogi Ffrainc Rydd. Mae apêl De Gaulle yn dal i fod yn un o'r areithiau enwocaf a phwysig yn hanes Ffrainc.
Ar 22 Mehefin, llofnododd Pétain, a freiniwyd â swydd Llywydd y Cyngor gan senedd Ffrainc a etholwyd yn rhydd, yr ildiad diamod. Profwyd De Gaulle yn absentia, a’i ddedfrydu i farwolaeth am deyrnfradwriaeth, gan iddo honni mai ef oedd aelod olaf llywodraeth Reynaud a oedd yn gallu arfer y gorchymyn ac felly i fod yn llywodraethwr cyfreithlon y genedl, gan gadarnhau’n gyhoeddus fod llywodraeth Pétain yn anghyfansoddiadol.
Ar 1 Gorffennaf 1940 awgrymodd capten y corvette, Thierry d'Argenlieu, y dylid mabwysiadu Croes Lorraine fel symbol o Ffrainc Rydd: eisoes yn symbol o Jeanne d'Arc, roedd yn dwyn i gof dyfalbarhad a chryfder yr arwres ac yn cynrychioli ymateb moesol i'r Swastika Natsïaidd.
Yn y drefn gyffredinol ar 2 a'r 3 Gorffennaf 1940, sefydlodd yr is-lyngesydd Émile Muselier, a benodwyd ddeuddydd yn unig cyn pennaeth lluoedd llynges Ffrainc Rydd, y faner a'r cocâd gyda lliwiau Ffrainc a'r groes yn swyddogol.
Er gwaethaf apeliadau dro ar ôl tro, ym mis Gorffennaf y flwyddyn honno dim ond 7,000 o bobl oedd wedi gwirfoddoli i ymladd â lluoedd Ffrainc Rydd yn Lloegr.[5][6] Gofynnodd tri chwarter o'r milwyr Ffrengig yng Ngwledydd Prydain cael dychwelyd i Ffrainc.[7] Gallai llynges y sefydliad gyfrif ar 50 o longau a thua 3,700 o ddynion yn cael eu postio i'r Llynges Frenhinol. Roedd hi'n anodd gan rai ddeall pam nad oedd rhagor o filwyr a phobl wedi ymuno gyda lluoedd Ffrainc Rydd, ond rhaid cofio i Ffrainc ei hun gael ei meddiannu mor syfrdanol o sydyn bod pobl yn credu nad oedd gobaith gan Brydain wrthsefyll y Natsïaid Ym Mehefin 1940, dywedodd Pétain a'i gadfridogion wrth Churchill, "mewn tair wythnos, bydd gwddw Lloegr wedi ei throi fel iâr".[8] O holl Ymerodraeth Ffrainc dim ond trefedigaethau Ffrainc ar ynys St Helena (yn llythrennol rhai aceri o dir) atebodd galwad de Gaulle i barhau i ymladd[9] a hefyd ynysoedd Heledd Newydd (New Hebrides) yn y Môr Tawel. Doedd hi ddim nes yn hwyr ym mis Awst y derbyniodd y Ffrancwyr Rhydd cefnogaeth o sylwedd yn Affrica Trofannol Ffrengig.[10]
Mae heneb Ffrengig ar ffurf croes Lorraine ar Lyle Hill yn Greenock wedi'i chysegru i'r Ffrancwyr sydd wedi cwympo: ymhlith y rhain mae dioddefwyr ffrwydrad y Maillé Brézé yn cael eu cofio, yn ogystal â dioddefwyr y llongau Ffrengig a adawodd borthladd y ddinas.
Mers-el-Kébir a'r rhyfel yn yr anialwch
golygu.svg)
O dan reolaeth yr Almaenwyr a'r Eidalwyr, roedd llynges Ffrainc yn berygl mawr i weithrediadau Prydain. Er mwyn niwtraleiddio'r bygythiad gorchmynnodd Winston Churchill ildio'r llongau Ffrengig oedd yn weddill i'r Cynghreiriaid, naill ai i'w rhoi i'r lan mewn porthladd cyfeillgar neu fel arall byddent yn cael eu dinistrio.
Gyda cyrch "Catapult", ymosododd llynges Prydain ar borthladdoedd Mers-el-Kébir yn Algeria a Dakar (prifddinas Senegal gyfoes) ar 3 Gorffennaf 1940, gan effeithio'n ddifrifol ar longau'r fflyd Ffrengig a angorwyd yno. Achosodd yr ymosodiad hwn gryn gyffro yn Ffrainc a thaflu goleuni gwael ar fudiad de Gaulle, gan annog llawer o filwyr a morwyr i beidio ag ymateb i apêl y Cadfridog.
Methodd gweithrediadau cudd i argyhoeddi lluoedd Affrica Ffrainc i ymuno â'r mudiad annibyniaeth dro ar ôl tro, nes yn hydref 1940 bod y cytrefi Ffrengig yn Camerŵn ac Affrica Gyhydeddol wedi sicrhau eu bod ar gael i de Gaulle. Yn ddiweddarach ymunodd cytrefi Caledonia Newydd, Polynesia Ffrainc, Saint-Pierre a Miquelon ac Ynysoedd Heledd Newydd yn y Môr Tawel.[1]
Dim ond cytrefi Indochina Ffrainc, Guadeloupe a Martinique yn India'r Gorllewin a arhosodd o dan reolaeth Vichy.
Ym mis Medi 1941, creodd de Gaulle y Comité national français (CNF, Pwyllgor Cenedlaethol Ffrainc), llywodraeth Ffrainc Rydd yn alltud. Ar 24 Tachwedd, gwarantodd yr Unol Daleithiau gefnogaeth ariannol i'r fenter.
Cymerodd milwyr y mudiad ran gyda'r Cynghreiriaid yn yr ymgyrchoedd yng Ngogledd Affrica, Libya a'r Aifft. Ymladdodd y Cadfridog Marie Pierre Koenig a'i uned, Brigâd Ffrainc Rydd Gyntaf, yn erbyn Afrika Korps ym mrwydr Bir Hakeim ym mis Mehefin 1942, ond fe'u gorfodwyd i dynnu'n ôl.[1]
Yn y cyfamser, yn Chad, ymosododd y Cyrnol Philippe Leclerc ar luoedd yr Eidal i orchymyn bataliwn o 16,500 o filwyr trefedigaethol.
Yn ystod "Operation Torch", goresgyniad y Cynghreiriaid o drefedigaethau llywodraeth Vichy yng Ngogledd Affrica ym mis Tachwedd 1942, ildiodd nifer o unedau heb ymladd ac ymuno â Ffrainc Rydd. Cipiwyd amddiffynfeydd arfordirol Vichy gan symudiadau gwrthiant Ffrainc. Gadawodd y Cadfridog Henri Giraud y llywodraeth swyddogol i ymuno â'r Cynghreiriaid, ond nid oedd yn ffigwr digon awdurdodaidd i gipio rheolaeth mudiad Ffrainc Rydd, er iddo gael ei gefnogi gan yr Americanwyr: arhosodd de Gaulle yn rheoli.
Yn dilyn gweithrediad "Operation Torch", cwestiynodd y Natsïaid deyrngarwch llywodraeth Vichy a meddiannu Ffrainc ym mis Tachwedd 1942. Roedd y weithred hon yn sarhaus i luoedd Vichy a oedd wedi'u lleoli yn Affrica: ymunodd byddin Affrica, 60,000 o ddynion i'r cynghreiriaid ddod yn 19eg bataliwn Ffrainc, ac ymladd yn Nhiwnisia ochr yn ochr â Byddin 1af Prydain a 7fed Corfflu'r UD tan Ebrill 1943.
Yn bennaf oherwydd yr offer hynafol, gadawodd byddin Ffrainc lawer o ddioddefwyr ar y cae, dros 16,000 o ddynion, mewn brwydr egnïol yn erbyn lluoedd yr Almaen oedd bellach mewn anobaith. Ymyrrodd lluoedd rhydd Ffrainc yn erbyn yr Eidalwyr yn Ethiopia ac Eritrea, ac ymladd yn erbyn cydwladwyr ffyddlon i Lywodraeth Vichy yn Syria a Libanus.
Erbyn Ionawr 1943 roedd lluoedd a phwysigrwydd y Ffrancwyr Rhydd cymaint fel i Henri Giraud a de Gaulle gymryd rhan yng Nghynhadledd Casablanca gyda Roosevelt a Churchill. Bu'n rhaid mynnu bod y ddau arweinydd Ffrengig ill dau yno, cymaint oedd drwgdybiaeth Giraud a de Gaulle o'i gilydd. Trafododd y Cynghreiriaid strategaeth gyffredinol, a chydnabod arweinyddiaeth ar y cyd rhwng de Gaulle a Giraud yng Ngogledd Affrica. Roedd Giraud a de Gaulle i ddod yn gyd-Llywyddoion Pwyllgor Rhyddid Cenedlaethol Ffrainc (Comité Français de Libération Nationale, CFLN), a unodd yr holl diriogaeth oedd o dan eu rheolaeth ac a sefydlwyd yn swyddogol ar 3 Mehefin 1943.
Ym mis Tachwedd 1943, derbyniodd lluoedd Ffrainc nifer o ddanfoniadau offer gan yr Americanwyr fel cymorth ar gyfer y Cytundeb Lend-Lease, ac roeddent yn gallu maes 8 adran a dychwelyd offer darfodedig a fenthycwyd gan y Prydeinwyr; unwyd lluoedd Ffrainc Rydd a chyn-reolwyr Vichy yn swyddogol.
Tyfodd ymwrthedd Ffrainc mewn cryfder a niferoedd. Cydlynodd Charles de Gaulle o dramor gynllun i ddod â sawl grŵp o dan ei reolaeth ynghyd â newid enw'r mudiad o Ffrainc Rydd i Forces françaises combattantes (lluoedd ymladd Ffrainc); anfonodd Jean Moulin i Ffrainc i ddod â'r wyth prif symudiad pleidiol at ei gilydd yn un grŵp: argyhoeddodd Moulin nhw i ffurfio Conseil Nationale de la Résistance (Cyngor Gwrthsafiad Cenedlaethol y "Restance").[1] Wedi hynny, cafodd Moulin ei gipio a'i arteithio i farwolaeth.
De Gaulle yn Cadarnhau Pŵer i'w hun
golyguArweiniodd y goresgyniad Eingl-Americanaidd llwyddiannus o ogledd-orllewin Affrica ym mis Tachwedd 1942 at ddiffygio'r mwyafrif o filwyr Vichy a oedd wedi'u lleoli yno i ochr y Ffrancwyr Rhydd. Yna aeth De Gaulle i frwydr pŵer gyda'r cadlywydd â chefnogaeth y Cynghreiriaid yn bennaeth lluoedd Ffrainc yng Ngogledd Affrica, y Cadfridog Henri Giraud. Ym mis Mehefin 1943 cyfansoddwyd Comité Français de Libération Nationale (Pwyllgor Rhyddhad Cenedlaethol Ffrainc) yn Algiers, gyda Giraud a de Gaulle yn gyd-lywyddion. Ond yn fuan fe wnaeth de Gaulle drechu Giraud, y gwnaeth ei ymddiswyddiad yng ngwanwyn 1944 adael de Gaulle yn rheolaeth oruchaf ar holl ymdrech ryfel Ffrainc y tu allan i Ffrainc Fetropolitan. Yn y cyfamser roedd mwy a mwy o grwpiau Résistance yn cydnabod arweinyddiaeth de Gaulle.[1]
Rhyddid
golygu
Yn ystod ymgyrch yr Eidal 1943, bu 100,000 o filwyr o Ffrainc Rydd yn ymladd ynghyd â'r Cynghreiriaid yn y Corps expéditionnaire français en Italie. Erbyn Glaniad Normandi, gallai'r lluoedd rhydd ddefnyddio mwy na 400,000 o ddynion. Cymerodd 2il Adran Arfog y Cadfridog Leclerc ran yn y glaniadau yn Normandi a symud ymlaen i Baris.
Cymerodd Byddin 1af y Cadfridog Jean de Lattre de Tassigny, ran yn "Operation Dragone" (goresgyniad de Ffrainc) a rhyddhau'r Vosges ac Alsace.
Rhag ofn y byddai'r Almaenwyr yn dinistrio Paris pe bai ymosodiad blaen, gorchmynnodd y Cadfridog Dwight Eisenhower i'w luoedd stopio: torrodd y Parisiaid allan mewn terfysg a gofynnodd de Gaulle, gandryll, yn mynnu i Eisenhower ymyrryd. O dan y bygythiad o gynnal ymosodiad diawdurdod, llwyddodd de Gaulle i gipio caniatâd cadfridog yr Unol Daleithiau i ymyrryd i gefnogi’r gwrthryfelwyr i’w hatal rhag cael eu cyflafan fel y digwyddodd yn Warsaw. Sefydlwyd y Forces Françaises de l’Intérieur ("Llu Cartref/Perfeddwlad Ffrainc") Aeth adrannau amrywiol yr 2il Adran Arfog o dan y Cadfridog Jacques-Philippe Leclerc ymlaen yn annibynnol tuag at Paris, a chyrhaeddodd rhai elfennau datblygedig faestrefi Paris yn gwrthdaro â gwrthiant gwan o ochr yr Almaen ac ymuno â'r cofrestrau. Ar 26 Awst gyrrodd De Gaulle a lluoedd Ffrainc Rydd i'r ddinas a rhyddhau'r brifddinas mewn buddugoliaeth.[1] Llofnododd y Cadfridog Von Choltitz, rheolwr milwrol y ddinas, yr ildiad yn ystafelloedd y Hotel Meurice.
Diwedd y rhyfel
golyguYm mis Medi 1944 roedd lluoedd rhydd Ffrainc yn gyfanswm o 560,000 o ddynion. Ychydig fisoedd yn ddiweddarach, ar ddiwedd y flwyddyn, roeddent yn gryf gyda miliwn o ymladdwyr ac yn ymladd yn Alsace, yr Alpau a Llydaw. Ym mis Mai 1945, roedd y mudiad yn gryf gyda 1,250,000 o ddynion, gan gynnwys 7 rhanbarth troedfilwyr a 3 rhanbarth arfog ar diriogaeth yr Almaen.
Dolenni
golyguCyfeiriadau
golygu- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 https://www.britannica.com/topic/Free-French
- ↑ W.L.Shirer, La caduta della Francia, pp. 995-997.
- ↑ "Appel du 18 Juin".
Car la France n'est pas seule ! Elle n'est pas seule ! Elle n'est pas seule ! Elle a un vaste Empire derrière elle. Elle peut faire bloc avec l'Empire britannique qui tient la mer et continue la lutte. Elle peut, comme l'Angleterre, utiliser sans limites l'immense industrie des États-Unis.
- ↑ de Gaulle, Charles (28 Ebrill 2007). "The flame of French resistance". The Guardian. London. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 31 Awst 2013. Cyrchwyd 27 Mawrth 2010.
- ↑ Pierre Goubert (20 November 1991). The Course of French History. Psychology Press. t. 298. ISBN 978-0-415-06671-6. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 27 May 2013. Cyrchwyd 6 March 2011.
- ↑ Axelrod & Kingston, p. 362.
- ↑ Hastings, Max, p.80
- ↑ Yapp, Peter, p. 235. The Travellers' Dictionary of Quotation. Retrieved October 2012
- ↑ "Le Domaine français de Sainte-Hélène" (yn Ffrangeg). Cyrchwyd 6 July 2019.
- ↑ Jennings, Eric T. Free French Africa in World War II. p. 66.
