Galisia

(Ailgyfeiriad o Galicia)

Un o gymunedau ymreolaethol Sbaen yw Galisia (Galisieg: Galicia; Galiza[1], Sbaeneg Galicia). Saif yng ngogledd-orllewin yr orynys Iberaidd. Mae nifer o ynysoedd megis y Cíes, Ons, Cortegada, Arousa, Sálvora a Vionta yn rhan o Galisia. Ystyrir Galisia yn genedl hanesyddol, fel Catalwnia ac Ewskadi (sef Gwlad y Basg).

Galisia
MathCymunedau ymreolaethol Sbaen Edit this on Wikidata
LL-Q7913 (ron)-KlaudiuMihaila-Galicia.wav Edit this on Wikidata
PrifddinasSantiago de Compostela Edit this on Wikidata
Poblogaeth2,695,645 Edit this on Wikidata
Sefydlwyd
  • 28 Ebrill 1981 Edit this on Wikidata
AnthemOs Pinos Edit this on Wikidata
Pennaeth llywodraethAlfonso Rueda Edit this on Wikidata
Cylchfa amserUTC+01:00, UTC+2 Edit this on Wikidata
Gefeilldref/iWakayama Edit this on Wikidata
Iaith/Ieithoedd
  swyddogol
Galiseg, Sbaeneg Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
GwladBaner Sbaen Sbaen
Arwynebedd29,574 km² Edit this on Wikidata
GerllawCefnfor yr Iwerydd, Môr Cantabria Edit this on Wikidata
Yn ffinio gydaAsturias, Castilla y León, Norte Region Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau42.8°N 7.9°W Edit this on Wikidata
ES-GA Edit this on Wikidata
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredolXunta de Galicia Edit this on Wikidata
Corff deddfwriaetholParliament of Galicia Edit this on Wikidata
Swydd pennaeth
  y Llywodraeth
President of the Xunta of Galicia Edit this on Wikidata
Pennaeth y LlywodraethAlfonso Rueda Edit this on Wikidata
Map

Mae gan Galisia ei hiaith ei hun, Galisieg, sy'n iaith Rufeinaidd, sy'n debygach i Bortiwgaleg na Sbaeneg. Yn ôl astudiaeth ddiweddar defnyddir yr iaith gan tua 80% o'r boblogaeth. Ymhlith ei harwyr chwedlonol mae Pedro Pardo de Cela (c. 1425 - 17 Rhagfyr 1483). Ystyrir Ramón Piñeiro (31 Mai 1915 - 27 Awst 1990) yn Athronydd, awdur a chenedlaetholwr o bwys. Fe'i ganwyd yn Armea de Abaixo, Lama, Láncara, Galisia ac roedd yn flaenllaw yn ei ymdrech i hyrwyddo diwylliant Galicia wedi Rhyfel Cartref Sbaen.

Roedd Rosalía de Castro (1837 – 1885) yn brif lenor Galisia a heddiw yn arwres ffeministaidd. Cyhoeddodd ei chasgliad cyntaf o farddoniaeth Cantares gallegos (Caneuon Galisieg) ar 17 Mai, 1863. Mae 17 Mai bellach yn cael ei dathlu fel Día das Letras Galegas - Diwrnod llenyddiaeth Galisieg, yn ddiwrnod o wyliau yn Galisia. Un o brif ffigyrau eraill Galisia yw Castelao (1886 – 1950) a oedd yn arweinydd y mudiad cenedlaethol, ysgrifennwr, arlunydd, cartwnydd, dramodydd a doctor.

Cysylltiad Celtaidd

golygu

Mae Galisia yn cael ei hystyried fel gwlad Geltaidd am ei gysylltiadau Celtaidd hanesyddol.

Enw un o brif glybiau pêl-droed y wlad yw Celta de Vigo (Celtiaid Vigo) ac mae cerddoriaeth draddodiadol Galisia yn cynnwys offerynnau Celtaidd fel y bibgod.

Mae Os Pinos - anthem genedlaethol y wlad yn cyfeirio at Galisia fel ‘Cenedl Breogán’. Roedd Breogán (Breoghan, Bregon neu Breachdan)[2] yn arwr yn hanes Celtaidd. Mae’r llyfr Gwyddelig Lebor Gabála Érenn [3](Llyfr llafar Iwerddon) o’r canoloesol yn cyfeirio at Breogán a’i disgynyddion yn teithio i Galisia a sefydlu dinas Brigantia (A Coruña heddiw). Mae cerflun modern enfawr o Beogán yn sefyll yn A Coruña yn edrych tua'r môr ac Iwerddon.

Prif drefi Galisia

golygu

Yn economaidd, mae Galisia yn dibynnu i raddau helaeth ar amaethyddiaeth a physgota. Mae twristiaeth hefyd yn elfen bwysig, ac mae miloedd o bererinion yn cyrchu i Santiago de Compostela bob blwyddyn ar hyd y Camino de Santiago.

Dinasoedd a threfi mawrion

golygu

Y prif ddinasoedd yw: Vigo, A Coruña, Ourense, Lugo, Santiago de Compostela (y brifddinas), Pontevedra a Ferrol.

Yr ardaloedd mwyaf poblog yw:

  • Vigo-Pontevedra – 660,000
  • A Coruña-Ferrol – 640,000
Rhestr dinasoedd a threfi yn Galisia yn ôl poblogaeth
Tref/Dinas Rhanbarth Poblogaeth (2013) Tref/Dinas Rhanbarth Poblogaeth (2013)
1 Vigo Pontevedra 294,997   11 Carballo A Coruña 31,303
2 A Coruña A Coruña 244,810   12 Arteixo A Coruña 30,482
3 Ourense Ourense 106,905   13 Redondela Pontevedra 30,006
4 Lugo Lugo 98,007   14 Culleredo A Coruña 29,207
5 Santiago de Compostela A Coruña 95,207   15 Ames A Coruña 28,852
6 Pontevedra Pontevedra 82,946   16 Ribeira A Coruña 27,699
7 Ferrol A Coruña 70,389   17 Cangas Pontevedra 26,121
8 Narón A Coruña 39,450   18 Marín Pontevedra 25,864
9 Vilagarcía de Arousa Pontevedra 37,621   19 Cambre A Coruña 23,649
10 Oleiros A Coruña 34,470   20 Ponteareas Pontevedra 23,561


Gweler hefyd

golygu

Cyfeiriadau

golygu
  1. Fraga, Xesús (2008-06-08). "La Academia contesta a la Xunta que el único topónimo oficial es Galicia". La Voz de Galicia. Unknown parameter |trans_title= ignored (help)
  2. "Breogán" (yn en), Wikipedia, 2020-01-13, https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Breog%C3%A1n&oldid=935528972, adalwyd 2020-10-24
  3. "Lebor Gabála Érenn" (yn en), Wikipedia, 2020-10-18, https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Lebor_Gab%C3%A1la_%C3%89renn&oldid=984132599, adalwyd 2020-10-24