Gwarchodfa Natur Leol Comin Llangoed ac Aberlleiniog

Mae Gwarchodfa Natur Leol Comin Llangoed ac Aberlleiniog yn agos at arfordir Ynys Môn, yn y de-ddwyrain. Yr atyniad mwyaf amlwg yno yw’r castell yng nghanol y coed.

Gwarchodfa Natur Leol Comin Llangoed ac Aberlleiniog

Math	gwarchodfa natur
Daearyddiaeth
Sir	Ynys Môn
Gwlad	Cymru
Gerllaw	Afon Lleiniog
Cyfesurynnau	53.30204°N 4.074628°W
Perchnogaeth	Menter Môn

Ceir dewis da o gynefinoedd gwahanol ar y safle, gan gynnwys: coetiroedd collddail gwlyb, aeddfed ac ifanc, dolydd gwlyb, dolydd sy’n llawn o flodau gwyllt, llennyrch a rhodfeydd agored, gwrychoedd, pyllau, ac Afon Lleiniog.

Mae’r bywyd gwyllt yn amrywiol iawn, yn enwedig adar (adar cân ac adar ysglyfaethus yn benodol), mamaliaid (fel dyfrgwn, ystlumod a llygod pengrwn y dŵr), amffibiaid, ymlusgiaid, anifeiliaid di-asgwrn-cefn a blodau hardd yn yr hen goetiroedd.

Mae golygfeydd o Afon Menai, arfordir y gogledd o Gaernarfon yr holl ffordd i Ben-y-Gogarth, a mynyddoedd y Carneddau ac Eryri.

Un o’r nodweddion hanesyddol gorau yw Castell Aberlleiniog, sy’n heneb gofrestredig. Castell tomen a beili yw hwn, a gafodd ei godi gan filwyr Normanaidd yn ystod blynyddoedd olaf yr 11g. Mae caer gerrig i’w gweld ar gopa’r domen, ac fe gafodd y gaer ei hatgyfnerthu yn ystod y Rhyfel Cartref (yn yr 17g) a’i hail-adeiladu wedi hynny fel ffoli.

Lleoliad

Mae lleoliad Aberlleiniog yn Llangoed Ynys Mon (SH616793) yng ngogledd orllewin Cymru.

Perchnogaeth

Menter Môn a Chyngor Cymunedau Llangoed a Phenmon sydd berchen y warchodfa.

Ceir dau faes parcio cyhoeddus - y naill yn Llangoed a'r llall yn nhraeth Lleiniog. Mae'n cymryd tua 15-20 munud i gerdded o bob maes parcio i'r castell.

Rheolaeth y warchodfa

Menter Môn a Chyngor Cymuned Llangoed a Phenmon sy’n berchen ar y tir ac yn rhannu cyfrifoldeb am reoli’r warchodfa. Mae dau faes parcio cyhoeddus – y naill yn Llangoed a’r llall yn nhraeth Lleiniog. Mae’n cymryd tua 15-20 munud i gerdded o’r naill faes parcio i’r castell. Mae’r tir yn wastad ar y cyfan ond mae rhai llethrau isel. Mae’r llwybrau’n gallu bod yn wlyb a mwdlyd mewn mannau, yn enwedig yn y gaeaf. Nid oes toiledau ar y safle.

Disgrifiad

Mae Gwarchodfa Natur Leol Comin Llangoed a Comin Aberlleiniog yn lle naturiol a heddychlon. Mae o leaf tri math o wahanol gynefin yno.

Coed

Hwn yw prif gynefin y warchodfa. Coed collddail yw'r rhan fwyaf:

Coed collddail

Onnen: un o brif goed y warchodfa.
Masarnen
Celyn
Collen
Helygen
Aethnen: Coeden anarferol iawn sydd wedi cael ei phlannu mewn clytiau yma ac acw.

Afon

Un afon, yr Afon Lleiniog, sydd yn rhedeg ar hyd y warchodfa.

Dolydd

Blodau

Cribell felen melyn: arwydd mai tir fferm oedd y warchodfa ar un adeg
Llygad doli
Suran y cŵn: fe elwir hwn hefyd yn blodyn siwgwr coch gan blantos a arferai ddefnyddio ei hadau fel siwgr mewn picnic smal.

Llysiau'r cryman: Blodyn bach oren yw Oriawr y bugail. (enw Cymraeg arall ar y planhigyn)

Llau'r offeiriad

Rhywogaethau

Dyma gasgliad o waith ymchwil plant Ysgolion Llangoed a Biwmares (Bro Seiriol), Ynys Môn:

Adar

Ysguthan
Siff-saff: fe glywir hwn yn amlach na'i weld, yn y gwanwyn a'r haf amlaf
Coch y berllan
Dryw
Cudyll coch: yn hofran dros y caeau cyfagos i'r warchodfa y gwelir hwn amlaf.
Cigfran: fe glywir ei grawc yn aml wrth iddo hedfan dros y warchodfa i'w nyth ym Mhenmon
tarw coch??
Sgrech y coed
Ymlesgwr coed?? Telor coed??
Tylluan wen:fe welir hon yn hela yn y caeau o gwmpas y warchodfa.

Mamaliaid

Dyfrgi

Planhigion

Craf y geifr

Tafod yr hydd

Pryfed

Gwalchwyfyn y poplys

Chwilen fai Mae modd gweld y chwilen yn mis Mai a Mehefin

Galeri

• 
  Gwyfyn bwau gwyrdd (Gwarchodfa Aberlleiniog, Mehefin 2019)
• 
  Chwilen fai yng Ngwarchodfa Natur Leol Aberlleiniog, Mehefin 2019
• 
  Yr helyglys mawr, Gwarchodfa Aberlleiniog, Mehefin 2019
• 
  Planhigfa fechan o goed aethnen yng Ngwarchodfa Natur Aberlleiniog
• 
  Coch y berllan ‘’Pyrrhula pyrrhula’’, un o adar a welwyd yng Ngwarchodfa Natur Aberlleiniog, Mehefin 2019
• 
  Ystlum hirglust, un o ystlumod a welir yng Ngwarchodfa Natur Aberlleiniog yn ol yr hysbysfwrdd wrth y fynedfa
• 
  Gwiwer goch, anifail sydd wedi dychwelyd i Warchodfa Natur Aberlleiniog ar ôl absenoldeb hir.
• 
  Aber yr Afon Lleiniog.
• 
  Castell Aberlleiniog
• 
  Gwyfyn bwau gwyrdd
• 
  Danadl poethion, arwydd o ffermio yn y gorffennol
• 
  Blodau cymysg yn un o ddolydd y warchodfa