John Morris-Jones

John Morris-Jones
John Morris-Jones
Ganwyd	17 Hydref 1864 ; Llandrygarn
Bu farw	16 Ebrill 1929 ; Bangor
Dinasyddiaeth	Cymru
Alma mater	Coleg yr Iesu, Rhydychen; Ysgol Friars, Bangor ;
Galwedigaeth	bardd
Cyflogwr	Prifysgol Bangor ;
Gwobr/au	Marchog Faglor

Bardd, ysgolhaig, gramadegydd a beirniad llenyddol oedd Syr John Morris-Jones (17 Hydref 1864 – 16 Ebrill 1929). Gosododd seiliau cadarn i ysgolheictod Cymraeg a safonau'r iaith Gymraeg fel cyfrwng llenyddol yn yr 20g. Enwir Neuadd John Morris-Jones, neuadd Gymraeg Prifysgol Cymru, Bangor, ar ei ôl.

Bywgraffiad

Portread o John Morris-Jones gan Christopher Williams (1873–1934)

Cafodd ei eni ym mhentref bychan Trefor, plwyf Llandrygarn, Sir Fôn. Yn fuan wedi hynny, symudodd y teulu i fyw yn Llanfairpwllgwyngyll. Wedi cael ei addysg gynnar yn Ysgol Friars, Bangor, a Choleg Crist, Aberhonddu, enillodd ysgoloriaeth i Goleg Yr Iesu, Rhydychen i astudio mathemateg. Yno cafodd flas ar astudio'r iaith Gymraeg a llenyddiaeth Gymraeg, ac roedd yn un o sylfaenwyr Cymdeithas Dafydd ap Gwilym yn 1880. Aeth ymlaen wedyn i astudio'r Gymraeg yn Rhydychen dan yr Athro Syr John Rhŷs.

Penodwyd Morris-Jones yn ddarlithydd yn y Gymraeg yng Ngholeg Prifysgol Gogledd Cymru, Bangor, yn 1888 ac yn 1895 yn athro yn yr Adran Gymraeg newydd; ymhlith ei ddisgyblion oedd Syr Ifor Williams. Fe'i urddwyd yn farchog yn 1918. Bu farw yn 1929 ac fe'i claddwyd yn Llanfairpwllgwyngyll.

Ysgolheictod

Cyn ei amser ef, roedd sillafiad y Gymraeg yn amrywio a'r gramadeg heb ei safoni. Campwaith John Morris-Jones oedd creu safon i orgraff y Gymraeg, yn seiliedig ar ymchwil ieithyddol, ac sydd yn parhau yn yr iaith heddiw.

Gyda'i hen gyfaill John Rhŷs, yntau'n ysgolhaig Celtaidd o fri yn ei ddydd, golygodd John Morris-Jones argraffiad o Llyfr yr Ancr (1894). Ond yn bwysicach na hynny, golygodd argraffiad newydd o glasur Ellis Wynne Gweledigaethau'r Bardd Cwsg sy'n astudiaeth bwysig ond hefyd yn un o'r gweithiau ganddo a ysgogodd lenorion cyfoes i droi yn ôl at arddull coeth rhyddiaith Gymraeg glasurol i godi eu safonau a dadwneud effaith niweidiol dylanwad pobl fel William Owen Pughe ar y Gymraeg fel iaith lenyddol.

Bardd

Dim ond un gyfrol o farddoniaeth a gyhoeddodd ond roedd y gyfrol honno, Caniadau (1907) yn ddylanwadol yn ei dydd. Y cerddi enwocaf ynddi efallai y 'Cân i Famon', 'Cymru Fu: Cymru Fydd' a'r cyfieithiadau o rai o gerddi Heine ac Omar Khayyam. Er nad yw'r cerddi eu hunain o'r safon uchaf efallai, yn rhannol oherwydd y rhamantiaeth ordeimladol a geir ynddynt, roeddent yn boblogaidd yn eu dydd ac yn hwb arall i safonau llenyddol y cyfnod oherwydd cynildeb a mireinder eu mynegiant.

Llyfryddiaeth

Gwaith John Morris-Jones

Welsh Orthography (1893)
Llythyrau Goronwy Owen gol. (Lerpwl 1895)
Caniadau (1907). Barddoniaeth.
A Welsh Grammar, Historical and Comparative (Rhydychen, 1913)
Taliesin (1918). Cyfrol XXVIII o'r Cymmrodor wedi'i neilltuo yn gyfangwbl i astudiaeth Morris-Jones.
Cerdd Dafod, sef Celfyddyd Barddoniaeth Gymraeg (1925)
Orgraff yr Iaith Gymraeg (1928)
Welsh Syntax (1931)

Ymdriniaethau

Thomas Parry, John Morris-Jones (Gwasg Prifysgol Cymru, 1958; 2/1972)
Bedwyr Lewis Jones, "Syr John Morris-Jones", yn Gwŷr Môn, gol. Bedwyr Lewis Jones (Caernarfon: Cyngor Gwlad Gwynedd, 1979)
John Morris-Jones 1864-1929: Llyfryddiaeth Anodiadol, gol. Huw Waters (Llyfrgell Genedlaethol Cymru, 1986)
Allan James, John Morris-Jones, Dawn Dweud (Gwasg Prifysgol Cymru, 2011)

Mae gan Wicidestun destun sy'n berthnasol i'r erthygl hon:

John Morris-Jones