Oes Ganol y Cerrig yng Nghymru

Cyfnodau cynhanes
H	La Tène			Protohanes
	Hallstatt
	Oes yr Haearn
	Oes ddiweddar yr Efydd
	Oes ganol yr Efydd
	Oes gynnar yr Efydd
	Oes yr Efydd
	Chalcolithig
	Neolithig Oes Newydd y Cerrig			Cynhanes
	Mesolithig Oes Ganol y Cerrig
P	Paleolithig diweddar Hen Oes y Cerrig
	Paleolithig canol Hen Oes y Cerrig
	Paleolithig cynnar Hen Oes y Cerrig
	Hen Oes y Cerrig Hen Oes y Cerrig
	Oes y Cerrig

Oes y Cerrig Canol yng Nghymru yw'r cyfnod cynhanes sy'n llenwi'r bwlch rhwng Hen Oes y Cerrig ac Oes Newydd y Cerrig. Enw arall ar y cyfnod yw 'Mesolithig'. Roedd yn parhau o tua 9000 CC hyd tua 4000 CC.

Meicrolith

Fel yn achos gweddill gogledd-orllewin Ewrop, roedd hyn yn gyfnod sy'n gorwedd rhwng diwedd yr olaf o Oesoedd yr Iâ yn Ewrop a dechrau amaethyddiaeth. Roedd pobl yn dal i fyw mewn grwpiau bychain o bobl, yn hela anifeiliaid gwyllt a hel bwydydd y môr, cnau a llysiau er mwyn cynnal eu hunain. Nodweddir eu diwylliant, sy'n perthyn i ddiwylliant Maglemosiaidd y cyfandir, gan yr arfer o wneud meicrolithiau (offer carreg bychain) a fyddai fel rheol yn cael eu gosod mewn handlau pren neu asgwrn neu ymhen gwaywffyn. Y ci oedd yr unig anifail domestig.

Yn y cyfnod hwn, sy'n dechrau tua 9000 CC (wrth reswm doedd 'na ddim trawsnewid dros nos), roedd yr hinsawdd yn gwella'n araf a'r dymheredd yn codi. Byddai'r amgylchedd yn adlewyrchu hyn. Tyfai coedwigoedd a diflannodd y mamothau olaf. Daeth pobl drosodd o'r cyfandir fesul dipyn, gan groesi'r pont tir rhwng Prydain ac Ewrop lle ceir Môr Udd heddiw. Roedd yr arfordir yn uwch nag y mae heddiw ac yn cynnig safleoedd deniadol i bobl. Bu rhywfaint o ymsefydlu yn y bryniau hefyd ond roedd bywyd ar yr arfordir yn haws. Defnyddiai pobl eu hoffer meicrolith - a oedd ymhell o fod yn gyntefig - i hela anifeiliaid a physgod.

Ychydig iawn o olion pobl y cyfnod sydd wedo goroesi. Roedd eu trigfannau'n gysgodfeydd ac adeiladau pren ysgafn yn ôl pob tebyg, a byddent yn mudo'n aml i ddilyn preiddiau anifeiliaid neu hel bwydydd y môr yn ôl y tymor. Fel rheol dim ond drylliau bychain o gallestr wedi'u gwasgaru ar y llawr sydd i'w cael ond ceir olion mwy sylweddol mewn ambell ogof, e.e. Ogof Nana ar Ynys Bŷr oddi ar arfordir Sir Benfro.

Nid yw'n amhosibl fod rhai o'r traddodiadau a geir yn llên gwerin Cymru yn dyddio o'r cyfnod hwn, yn arbennig y chwedlau am diroedd boddiedig fel Cantre'r Gwaelod.

Safleoedd Mesolithig yng Nghymru

• Ogof Nana ar Ynys Bŷr oddi ar arfordir Sir Benfro
• Nab Head, Sir Benfro sef yr olion Mesolithig cynharaf yng Nghymru: tua 11,200 CC. Darganfuwyd dros chwe chant o fwclis cerrig tyllog yno.
• Llyn Brenig

Gweler hefyd

• Oes Ganol y Cerrig