Piran (Slofenia)
Bwrdeistref yn Slofenia yw Piran (/ piˈɾáːn /; yn Eidaleg: Pirano / piˈraːno /) Fe'i lleolir yn Istria yn rhanbarth Primorska ("arfordir") sy'n ffinio â'r Môr Adriatig. Mae hi'n swyddogol dwyieithog Slofenia ac Eidaleg. Piran yw enw'r dref arfordirol hynafol a hefyd y fwrdeistref o'r un enw.
Math | tref, bwrdeistref |
---|---|
Poblogaeth | 3,787 |
Cylchfa amser | UTC+01:00, UTC+2 |
Gefeilldref/i | Łańcut, Acqualagna, Aquileia, Bjugn Municipality, Castel Goffredo, Indianapolis, Keszthely, Ohrid, Valletta, Fenis, Vis, Mangalia |
Daearyddiaeth | |
Gwlad | Slofenia |
Arwynebedd | 44.6 km² |
Uwch y môr | 16 ±1 metr, 46 metr |
Cyfesurynnau | 45.527°N 13.569°E |
Cod post | 6330 |
SI-090 | |
Statws treftadaeth | monument of local significance |
Manylion | |
Daearyddiaeth
golyguMae'r fwrdeistref yn ymestyn dros ardal o 44.6 km2, yn nodi pen de-orllewinol Slofenia. Mae Croatia yn ffinio â'r de, i'r dwyrain gan fwrdeistrefi Izola a Koper. I'r gogledd, mae'n wynebu'r Eidal, y tu hwnt i Gwlff Trieste. Mae'r dref wedi'i lleoli ar benrhyn cul tra bod cyrchfan glan môr Portorož 5 km i'r de, ar waelod Gwlff Piran.
Pentrefi
golyguPiran yw enw'r bwrdeistref hefyd ac mae'n cynnwys sawl pentref a threfnlan. Ceir enwau Slofeneg ac Eidaleg i'r pentrefi yma: Dragonja (Dragogna), Lucija (Lucia), Nova vas nad Dragonjo (Villanova), Padna (Padena), Parecag (Parezzago), Piran (Pirano), Portorož (Portorose), Seča (Sezza), Sečovlje (Sicciole), Strunjan (Strugnano) a Sveti Peter (San Pietro dell'Amata).
Hanes
golygu[[File:Piri Reis - Map of the Coastline from Piran as Far as Izola - Walters W658178B - Full Page-edit.jpg|thumb|[[Map Piri Reis] o'r arfordir o Piran hyd at Izola]]
Daw enw'r ddinas o'r gair Groeg pyr sy'n golygu "tân". Yn wir, yng nghyfnod Gwlad Groeg, gosodwyd goleudy ar y penrhyn a chyhoeddodd y fynedfa i borthladd "Aegidia", y Koper cyfredol. Yna daeth y Rhufeiniaid o hyd i ddinas o'r enw Piranum ar y penrhyn ar ôl eu buddugoliaeth dros y llwythau cyfagos. Syrthiodd y dref fach dan adain Gweriniaeth Fenis o'r 13g. Parhaoedd llywodraethiant Fenis am bron i 5 canrif, gyda Piran yn gynghreiriad ffyddlon i'r ddinas. Yn 1692 ganwyd Giuseppe Tartini yn Pirano. Enwyd prif sgwâr y dref er anrhydedd iddo sawl canrif yn ddiweddarach a chodir cerflun ar gyfer daucanmlwyddiant ei eni.
Yna pasiodd Piran/Pirano dan reolaeth Ymerodraeth Awstria, nes iddi gael ei chysylltu â'r Eidal ar ddiwedd y Rhyfel Byd Cyntaf fel rhan o Cytundeb Saint-Germain. Cymerwyd y cyfan fwy neu lai o de-ddwyrain tiriogaeth y Slofeniaid gan yr Eidal wedi'r Rhyfel Mawr gan ddioddef polisiau gwrth iaith a diwylliant Slofeneg gan lywodraeth ffasgaidd Mussolini. Tu diwedd yr Ail Ryfel Byd cipiodd fyddin Partizan comiwnyddol Tito diroed Slofenaidd gan gipio Piran ac yna Trieste ar 1 Mai 1945. Cafwyd cadoediad rhwng y Comiwnyddion Iwgoslafaidd â'r Cynghreiriaid gan rannu'r tiriogaeth o gylch Bae Trieste yn ddau barth fel rhan o Diriogaeth Rydd Trieste. Canfu Piran yn rhan o Barth B ac o dan weinyddiaeth Iwgoslafia. Daeth TRT i ben gyda Gytundeb Llundain yn 1954 pan ddaeth Piran yn rhan o Weriniaeth Iwgoslafia Slofenia ym 1954. Gyda chwymp Iwgoslafia yn 1991, daeth Piran yn rhan o weriniaeth annibynnol Slofenia.
Piran Heddiw
golyguMae bae Piran, un o'r prif fynedfeydd i'r môr yn Slofenia heddiw, yng nghanol gwrthdaro morwrol â Croatia. Oherwydd anghydfod ynghylch y ffiniau morwrol, gwrthwynebodd Slofenia esgyniad Croatia i'r Undeb Ewropeaidd. Yn 2010, dilyswyd cytundeb rhwng y ddwy wlad, yna’i gadarnhau ar 5 Mehefin yn dilyn trwy refferendwm yn Slofenia, gyda 51.48% ie. Mae'r bleidlais hon, a ddaw ar ôl pleidlais Senedd Croateg, yn dileu yn bendant rwystr pwysig i esgyniad cyflym Croatia i'r Undeb Ewropeaidd, y mae'r wlad hon yn gobeithio amdano ar gyfer 2012.[1] Ar 24 Hydref 2010, daw Piran / Pirano yn fwrdeistref gyntaf cyn-Iwgoslafia i ethol maer du, Peter Bossman.[2]
Piran yw sedd Prifysgol Ewro-Canoldir Slofenia (EMUNI - Euro-Mediterranean University of Slovenia), a sefydlwyd yn 2008 fel un o brosiectau diwylliannol Proses Barcelona: Undeb Môr y Canoldir. Mae Orielau Piran Coastal, sefydliad cyhoeddus sy'n cwmpasu grŵp o chwe oriel gelf gyfoes gyhoeddus, wedi'i leoli yn Piran.[3]
Demograffeg
golyguRhwng 1999 a 2008, arhosodd poblogaeth tref Piran yn agos at 17,000 o drigolion.[4].
Yn ôl cyfrifiad iaith Awstria 1910, roedd 7,379 o drigolion yn y dref ei hun (95.97%) yn Eidalwyr a 0.09% yn Slofeniaid. Ym 1945, roedd gan y dref ei hun 5,035 o drigolion, 91.32% Eidaleg ac 8.54% o siaradwyr Slofenaidd. Ym 1956 roedd 3.574 o drigolion, 67.6% Slofeneg a 15.5% Eidaleg. Dylid cofio mae'r arfer am ganrifoedd oedd mai Eidalwyr oedd preswylwyr canol trefi neu hen drefi gaerog megis Piran a Koper, tra fyddai'r cefn gwlad o fewn km neu ddwy o'r dref yn gadarn Slofeneg neu Croatieg eu hiaith. Ar ôl 1947, newidiodd y cyfansoddiad ethnig yn radical oherwydd alltudiad yr Eidalwyr i'r Eidal a'u disodli gan ymsefydlwyr Slofenaidd, o ardaloedd eraill yn Istria Slofenia ac o rannau mewnol o'r wlad.
Twristiaeth
golyguDinas Piran a'i phensaernïaeth ganoloesol yw un o'r prif gyrchfannau i dwristiaid ar arfordir Slofenia. Mae Portorož sy'n rhan o fwrdeistref Piran, yw gyrchfan glan môr bwysicaf yn y wlad. Maes Awyr Portorož, ger ffin Croatia, yw trydydd maes awyr rhyngwladol y wlad ac mae'n gwasanaethu nid yn unig arfordir Slofenia ond hefyd y dinasoedd cyfagos yn yr Eidal a Chroatia.
Amgueddfeydd
golyguGer harbwr yr hen dref mae tair amgueddfa sy'n gysylltiedig â'r môr. Mae'r Acwariwm yn Kidriĉevo nabrežje 4 yn dangos ffawna morol yr Adriatig. Mae'r Pomorski muzej (amgueddfa forol) yn Cankarjevo nabrežje 3 yn cyflwyno defnydd economaidd y môr (pysgota, morio Slofenia, echdynnu halen). Mae pod Muzej vodnihdejavnosti (amgueddfa danddwr) yn Župančičeva 24 yn delio â deifio ac yn dangos, er enghraifft, llongddrylliadau.
Pobl enwog
golygu- Giuseppe Tartini, feiolinydd a chyfansoddwr Eidaleg
- Cesare Dell’Acqua (1821-1905), paentiwr Eidaleg
- Domingo Brescia (1866-1939), cyfansoddwr ac athro cerdd Eidalaidd
- Alenka Dovžan (* 1976), rasiwr sgïo Slofeneg
Gefeillio
golyguMae Piran yn gefeilldref â sawl thref dramor unai, yn ystod ei chyfnod yn rhan o Iwgoslafia neu fel rhan o Slofenia annibynnol:[5]
- Vis (ynys), Croatia (ers 1973)
- Aquileia, Yr Eidal (ers1977)
- Nodyn:Country data FYRM Ohrid, Gogledd Macedonia (ers 1981)
- Bjugn, Norwy (ers 1985)
- Castel Goffredo, Italy (ers 1993)
- Indianapolis, Indiana, United States (ers 2001)
- Valletta, Malta (ers 2002)
- Acqualagna, Yr Eidal (ers 2003)
- Mangalia, Yr Eidal (ers 2012)
- Porano, Yr Eidal (ers 2012)
- Karsiyaka, Twrci (ers 2013)
- Sittersdorf, Awstria (ers 2017)
- Tivat, Montenegro (ers 2018)
Oriel
golygu-
Cardyn post o harbwr Pirano - noder y sillafiad Eidalaidd. Cyn RhB2.
-
Tartinjev trg o'r awyr, Mai 2009
-
Eglwys San Siôr (Slofeneg: župnijska cerkev sv. Jurija v Piranu, Eidaleg: San Giorgio)
-
Golygfa o'r arfordir
-
Tartinjev trg
-
Golygfa o doeau Piran, o eglwys blwyf Saint Georges. Awst2018
-
Tŷ Fenisaidd ar Tartinjev trg (noder lliw coch tywyll nodweddiadol adeiladau Fenis)
Cyfeiriadau
golygu- ↑ "Différend frontalier: "oui" slovène à l'accord Slovénie-Croatie". Agence France Presse. 6 Mehefin 2010. Cyrchwyd 9 Mehefin 2010.[dolen farw]
- ↑ AFP, "Obama de Piran" : un premier maire noir pour la Slovénie[dolen farw], par Bojan Kavcic
- ↑ "Obalne galerije - Coastal Galleries". Culture.si. Cyrchwyd 5 January 2012.
- ↑ (Saesneg) "Démographie de Piran". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2009-09-17. Cyrchwyd 17 Chwefror 2009.
- ↑ "Twin towns & municipalities, cooperation". Municipality of Piran. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2019-07-23. Cyrchwyd 7 January 2019.