Wicipedia

Piran (Slofenia)

tref ar arfordir Slofenia

Bwrdeistref yn Slofenia yw Piran (/ piˈɾáːn /; yn Eidaleg: Pirano / piˈraːno /) Fe'i lleolir yn Istria yn rhanbarth Primorska ("arfordir") sy'n ffinio â'r Môr Adriatig. Mae hi'n swyddogol dwyieithog Slofenia ac Eidaleg. Piran yw enw'r dref arfordirol hynafol a hefyd y fwrdeistref o'r un enw.

Piran
Mathtref, bwrdeistref Edit this on Wikidata
Poblogaeth3,787 Edit this on Wikidata
Cylchfa amserUTC+01:00, UTC+2 Edit this on Wikidata
Gefeilldref/i
Łańcut, Acqualagna, Aquileia, Bjugn Municipality, Castel Goffredo, Indianapolis, Keszthely, Ohrid, Valletta, Fenis, Vis, Mangalia Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
GwladBaner Slofenia Slofenia
Arwynebedd44.6 km² Edit this on Wikidata
Uwch y môr16 ±1 metr, 46 metr Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau45.527°N 13.569°E Edit this on Wikidata
Cod post6330 Edit this on Wikidata
SI-090 Edit this on Wikidata
Map
Statws treftadaethmonument of local significance Edit this on Wikidata
Manylion
[golygwch ar Wicidata]

Daearyddiaeth golygu

Mae'r fwrdeistref yn ymestyn dros ardal o 44.6 km2, yn nodi pen de-orllewinol Slofenia. Mae Croatia yn ffinio â'r de, i'r dwyrain gan fwrdeistrefi Izola a Koper. I'r gogledd, mae'n wynebu'r Eidal, y tu hwnt i Gwlff Trieste. Mae'r dref wedi'i lleoli ar benrhyn cul tra bod cyrchfan glan môr Portorož 5 km i'r de, ar waelod Gwlff Piran.

Pentrefi golygu

Piran yw enw'r bwrdeistref hefyd ac mae'n cynnwys sawl pentref a threfnlan. Ceir enwau Slofeneg ac Eidaleg i'r pentrefi yma: Dragonja (Dragogna), Lucija (Lucia), Nova vas nad Dragonjo (Villanova), Padna (Padena), Parecag (Parezzago), Piran (Pirano), Portorož (Portorose), Seča (Sezza), Sečovlje (Sicciole), Strunjan (Strugnano) a Sveti Peter (San Pietro dell'Amata).

Hanes golygu

[[File:Piri Reis - Map of the Coastline from Piran as Far as Izola - Walters W658178B - Full Page-edit.jpg|thumb|[[Map Piri Reis] o'r arfordir o Piran hyd at Izola]]

 
Piran cyn diweddd y 19g
 
Sgwâr Tartini ("Tratinjev trg") fel y mae heddiw

Daw enw'r ddinas o'r gair Groeg pyr sy'n golygu "tân". Yn wir, yng nghyfnod Gwlad Groeg, gosodwyd goleudy ar y penrhyn a chyhoeddodd y fynedfa i borthladd "Aegidia", y Koper cyfredol. Yna daeth y Rhufeiniaid o hyd i ddinas o'r enw Piranum ar y penrhyn ar ôl eu buddugoliaeth dros y llwythau cyfagos. Syrthiodd y dref fach dan adain Gweriniaeth Fenis o'r 13g. Parhaoedd llywodraethiant Fenis am bron i 5 canrif, gyda Piran yn gynghreiriad ffyddlon i'r ddinas. Yn 1692 ganwyd Giuseppe Tartini yn Pirano. Enwyd prif sgwâr y dref er anrhydedd iddo sawl canrif yn ddiweddarach a chodir cerflun ar gyfer daucanmlwyddiant ei eni.

Yna pasiodd Piran/Pirano dan reolaeth Ymerodraeth Awstria, nes iddi gael ei chysylltu â'r Eidal ar ddiwedd y Rhyfel Byd Cyntaf fel rhan o Cytundeb Saint-Germain. Cymerwyd y cyfan fwy neu lai o de-ddwyrain tiriogaeth y Slofeniaid gan yr Eidal wedi'r Rhyfel Mawr gan ddioddef polisiau gwrth iaith a diwylliant Slofeneg gan lywodraeth ffasgaidd Mussolini. Tu diwedd yr Ail Ryfel Byd cipiodd fyddin Partizan comiwnyddol Tito diroed Slofenaidd gan gipio Piran ac yna Trieste ar 1 Mai 1945. Cafwyd cadoediad rhwng y Comiwnyddion Iwgoslafaidd â'r Cynghreiriaid gan rannu'r tiriogaeth o gylch Bae Trieste yn ddau barth fel rhan o Diriogaeth Rydd Trieste. Canfu Piran yn rhan o Barth B ac o dan weinyddiaeth Iwgoslafia. Daeth TRT i ben gyda Gytundeb Llundain yn 1954 pan ddaeth Piran yn rhan o Weriniaeth Iwgoslafia Slofenia ym 1954. Gyda chwymp Iwgoslafia yn 1991, daeth Piran yn rhan o weriniaeth annibynnol Slofenia.

Piran Heddiw golygu

Mae bae Piran, un o'r prif fynedfeydd i'r môr yn Slofenia heddiw, yng nghanol gwrthdaro morwrol â Croatia. Oherwydd anghydfod ynghylch y ffiniau morwrol, gwrthwynebodd Slofenia esgyniad Croatia i'r Undeb Ewropeaidd. Yn 2010, dilyswyd cytundeb rhwng y ddwy wlad, yna’i gadarnhau ar 5 Mehefin yn dilyn trwy refferendwm yn Slofenia, gyda 51.48% ie. Mae'r bleidlais hon, a ddaw ar ôl pleidlais Senedd Croateg, yn dileu yn bendant rwystr pwysig i esgyniad cyflym Croatia i'r Undeb Ewropeaidd, y mae'r wlad hon yn gobeithio amdano ar gyfer 2012.[1] Ar 24 Hydref 2010, daw Piran / Pirano yn fwrdeistref gyntaf cyn-Iwgoslafia i ethol maer du, Peter Bossman.[2]

Piran yw sedd Prifysgol Ewro-Canoldir Slofenia (EMUNI - Euro-Mediterranean University of Slovenia), a sefydlwyd yn 2008 fel un o brosiectau diwylliannol Proses Barcelona: Undeb Môr y Canoldir. Mae Orielau Piran Coastal, sefydliad cyhoeddus sy'n cwmpasu grŵp o chwe oriel gelf gyfoes gyhoeddus, wedi'i leoli yn Piran.[3]

Demograffeg golygu

Rhwng 1999 a 2008, arhosodd poblogaeth tref Piran yn agos at 17,000 o drigolion.[4].

Yn ôl cyfrifiad iaith Awstria 1910, roedd 7,379 o drigolion yn y dref ei hun (95.97%) yn Eidalwyr a 0.09% yn Slofeniaid. Ym 1945, roedd gan y dref ei hun 5,035 o drigolion, 91.32% Eidaleg ac 8.54% o siaradwyr Slofenaidd. Ym 1956 roedd 3.574 o drigolion, 67.6% Slofeneg a 15.5% Eidaleg. Dylid cofio mae'r arfer am ganrifoedd oedd mai Eidalwyr oedd preswylwyr canol trefi neu hen drefi gaerog megis Piran a Koper, tra fyddai'r cefn gwlad o fewn km neu ddwy o'r dref yn gadarn Slofeneg neu Croatieg eu hiaith. Ar ôl 1947, newidiodd y cyfansoddiad ethnig yn radical oherwydd alltudiad yr Eidalwyr i'r Eidal a'u disodli gan ymsefydlwyr Slofenaidd, o ardaloedd eraill yn Istria Slofenia ac o rannau mewnol o'r wlad.

Twristiaeth golygu

Dinas Piran a'i phensaernïaeth ganoloesol yw un o'r prif gyrchfannau i dwristiaid ar arfordir Slofenia. Mae Portorož sy'n rhan o fwrdeistref Piran, yw gyrchfan glan môr bwysicaf yn y wlad. Maes Awyr Portorož, ger ffin Croatia, yw trydydd maes awyr rhyngwladol y wlad ac mae'n gwasanaethu nid yn unig arfordir Slofenia ond hefyd y dinasoedd cyfagos yn yr Eidal a Chroatia.

Amgueddfeydd golygu

Ger harbwr yr hen dref mae tair amgueddfa sy'n gysylltiedig â'r môr. Mae'r Acwariwm yn Kidriĉevo nabrežje 4 yn dangos ffawna morol yr Adriatig. Mae'r Pomorski muzej (amgueddfa forol) yn Cankarjevo nabrežje 3 yn cyflwyno defnydd economaidd y môr (pysgota, morio Slofenia, echdynnu halen). Mae pod Muzej vodnihdejavnosti (amgueddfa danddwr) yn Župančičeva 24 yn delio â deifio ac yn dangos, er enghraifft, llongddrylliadau.

Pobl enwog golygu

  • Giuseppe Tartini, feiolinydd a chyfansoddwr Eidaleg
  • Cesare Dell’Acqua (1821-1905), paentiwr Eidaleg
  • Domingo Brescia (1866-1939), cyfansoddwr ac athro cerdd Eidalaidd
  • Alenka Dovžan (* 1976), rasiwr sgïo Slofeneg

Gefeillio golygu

Mae Piran yn gefeilldref â sawl thref dramor unai, yn ystod ei chyfnod yn rhan o Iwgoslafia neu fel rhan o Slofenia annibynnol:[5]

Oriel golygu

  •  
    Cardyn post o harbwr Pirano - noder y sillafiad Eidalaidd. Cyn RhB2.
  •  
    Tartinjev trg o'r awyr, Mai 2009
  •  
    Golygfa tuat at Bae Piran. Gyferbyn mae rhan Croatia o benrhyn Istria
  •  
    Eglwys San Siôr (Slofeneg: župnijska cerkev sv. Jurija v Piranu, Eidaleg: San Giorgio)
  •  
    Golygfa o'r arfordir
  •  
    Tartinjev trg
  •  
    Golygfa o doeau Piran, o eglwys blwyf Saint Georges. Awst2018
  •  
    Tŷ Fenisaidd ar Tartinjev trg (noder lliw coch tywyll nodweddiadol adeiladau Fenis)
 

Cyfeiriadau golygu

  1. ↑ "Différend frontalier: "oui" slovène à l'accord Slovénie-Croatie". Agence France Presse. 6 Mehefin 2010. Cyrchwyd 9 Mehefin 2010.[dolen marw]
  2. ↑ AFP, "Obama de Piran" : un premier maire noir pour la Slovénie[dolen marw], par Bojan Kavcic
  3. ↑ "Obalne galerije - Coastal Galleries". Culture.si. Cyrchwyd 5 January 2012.
  4. ↑ (Saesneg) "Démographie de Piran". Cyrchwyd 17 Chwefror 2009.
  5. ↑ "Twin towns & municipalities, cooperation". Municipality of Piran. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2019-07-23. Cyrchwyd 7 January 2019.

Dolenni allanol golygu

Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Piran_(Slofenia)&oldid=11800143"