Twrci

Pwnc yr erthygl hon yw'r wlad ar lan ddwyreiniol y Môr Canoldir. Gweler Twrci (aderyn) am wybodaeth ar yr aderyn.

Gweriniaeth yn Ewrop ac Asia yw Gweriniaeth Twrci neu Twrci (Twrceg: Türkiye Cumhuriyeti, Cwrdeg: Komara Tirkiyê). Cyn 1922 yr oedd y wlad yn gartref i Ymerodraeth yr Otomaniaid. Mae Twrci wedi'i lleoli rhwng y Môr Du a Môr y Canoldir. Y gwledydd cyfagos yw Georgia, Armenia, Aserbaijan ac Iran i'r dwyrain, Irac a Syria i'r de a Gwlad Groeg a Bwlgaria i'r gorllewin. Ankara yw prifddinas y wlad.

Twrci

Türkiye Cumhuriyeti
Arwyddair	Yurtta Sulh, Cihanda Sulh
Math	Gwlad
Prifddinas	Ankara
Poblogaeth	76,223,639
Sefydlwyd	29 Hydref 1923
Anthem	İstiklâl Marşı
Pennaeth llywodraeth	Recep Tayyip Erdoğan
Cylchfa amser	UTC+03:00
Iaith/Ieithoedd   swyddogol	Tyrceg
Daearyddiaeth
Gwlad	Twrci
Arwynebedd	783,562.05296 km²
Yn ffinio gyda	Gwlad Groeg, Bwlgaria, Syria, Irac, Armenia, Iran, Georgia, Aserbaijan
Cyfesurynnau	39°N 36°E
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredol	Cabined Twrci
Corff deddfwriaethol	Cynulliad Cenedlaethol Mawr Twrci
Swydd pennaeth   y wladwriaeth	Arlywydd Twrci
Pennaeth y wladwriaeth	Recep Tayyip Erdoğan
Swydd pennaeth   y Llywodraeth	Arlywydd Twrci
Pennaeth y Llywodraeth	Recep Tayyip Erdoğan
Ariannol
Cyfanswm CMC (GDP)	$851,102 million
CMC y pen	$9,126 ±0.01
Arian	Lira Twrcaidd
Chwyddiant	8.5 ±0.1 %
127,421,926,598 ±1 $ (UDA)
Canran y diwaith	9 ±1 %
Cyfartaledd plant	2.07
Mynegai Datblygiad Dynol	0.761
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Cynnwys

Daearyddiaeth

Prif erthygl: Daearyddiaeth Twrci

Mae Twrci yn ymestyn ar draws dau gyfandir. Yn Asia y mae'r darn mwyaf, Anatolia, syn ffurfio tua 97% o arwynebedd y wlad (tua 760.000 km²). Y 3% arall yw'r rhan sydd yn Ewrop, dwyrain Thracia (23.623 km²).

Mynyddoedd uchaf Twrci

• Mynydd Ararat (Büyük Ağrı Dağı) – 5.137 m
• Buzul Dağı – 4.135 m
• Süphan Dağı – 4.058 m
• Ararat Lleiaf (Küçük Ağrı Dağı) – 3.896 m
• Kaçkar Dağı – 3.932 m
• Erciyes Dağı – 3.891 m

Afonydd pwysicaf

• Kızılırmak – 1.355 km
• Ewffrates
• Sakarya
• Murat a Karasu, sy'n uno i ffrifio'r Ewffrates
• Dicle (Tigris)

Llynnoedd

• Van Gölü – 3.713 km²
• Tuz Gölü – 1.500 km² (Salzsee)
• Beyşehir Gölü – 656 km²
• Eğridir Gölü – 468 km²
• Akşehir Gölü – 353 km²
• İznik Gölü – 298 km²

Ynysoedd

• Gökçeada – 279 km²
• Marmara Adası – 117 km²
• Bozcaada – 36 km²
• Uzunada – 25 km²
• Alibey – 23 km²

Hanes

Prif erthygl: Hanes Twrci

Mae gan Dwrci hanes hir a chyfoethog iawn. Mae'r wlad a elwir Twrci heddiw wedi gweld sawl cenedl ac ymerodraeth yn ei meddiannu neu yn ei phreswylio.

Yn y mileniau cyn Crist bu'n gartref i ymerodraeth yr Hitiaid. Ceir tystiolaeth bod rhai o lwythi'r Celtiaid wedi treulio amser yn Asia Leiaf hefyd. Yna daeth y Groegiaid i wladychu ardaloedd eang ar arfordiroedd y Môr Canoldir, Môr Aegea a'r Môr Du. O blith y dinasoedd enwog a sefydlwyd ganddynt gellid enwi Caergystennin, Caerdroea, Effesus, Pergamon a Halicarnassus.

Rheolwyd y wlad gan yr Ymerodraeth Bersiaidd am gyfnod yn ystod y rhyfela a gwrthdaro rhwng Persia a gwladwriaethau annibynnol Gwlad Groeg, dan arweinyddiaeth Athen. Gwelwyd Alecsander Mawr yn teithio trwyddi ar ei ffordd i orchfygu Babilon, Tyrus, y Lefant ac Asia. O'r 2g CC ymlaen daeth yn raddol i feddiant y Rhufeiniaid a chreuwyd talaith Asia ganddynt ac ychwanegwyd at gyfoeth ac ysblander yr hen ddinasoedd Groegaidd.

Am fil o flynyddoedd bron bu'r Ymerodraeth Fysantaidd yn dwyn mantell Rhufain yn Asia Leiaf a'r Dwyrain Canol ond ildio tir fu ei hanes; yn gyntaf rhag Persia, wedyn yr Arabiaid Mwslemaidd ac yn olaf y Tyrciaid eu hunain. Yn y diwedd dim ond Caergystennin ei hun oedd yn aros, er gwaethaf (neu efallai oherwydd) sawl Croesgad aneffeithiol o Ewrop.

Cwympodd Caergystennin yn y flwyddyn 1453; trobwynt mawr yn hanes y Gorllewin a'r Dwyrain fel ei gilydd. O hynny ymlaen am dros bedair canrif roedd Constantinople yn brifddinas Ymerodraeth yr Otomaniaid a ymestynnai o'r ffin ag Iran yn y dwyrain i ganolbarth Ewrop a pyrth Budapest a Vienna yn y gorllewin, ac o lannau'r Môr Du yn y gogledd i arfordir Gogledd Affrica.

Yn sgil y Rhyfel Byd Cyntaf, pan ochrodd Twrci â'r Almaen, cafwyd chwyldro yn Nhwrci a sefydlwyd gweriniaeth seciwlar gan Atatürk, "Tad y Twrci fodern". Symleiddiwyd yr iaith a throes y wlad ei golygon tua'r gorllewin. Erbyn heddiw mae Twrci yn aelod o NATO ac yn gobeithio ymuno a'r Undeb Ewropeaidd fel aelod llawn ohoni.

Iaith a diwylliant

Twrceg yw prif iaith y wlad a siaredir gan bawb, ond yn y dwyrain ceir nifer o siaradwyr Cwrdeg a rhyw faint o siaradwyr Arabeg yn y de-ddwyrain yn ogystal.

Mae mwyafrif y trigolion yn Fwslemiaid

Gallery

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Dolenni allanol

Twrci

Sefydliadau cyhoeddus

• Gwasg a Gwybodaeth
• Sefydliad Ystadegau Twrci
• Banc Canolog Twrci
• Trysorlys Twrci
• Gwasanaethau Diogelwch
• Swyddfa Cynllunio'r Wladwriaeth
• Cyngor Ymchwil Dechnolegol a Gwyddonol Twrci

Proffeiliau

• BBC - proffeil Twrci
• Ffeithlyfr y CIA
• Economist.com - Twrci
• Ystadegau ac economi

Gweler hefyd

• Asia Leiaf
• Rhestr mynyddoedd Twrci

Chwiliwch am twrci
yn Wiciadur.