Rasys Nos Galan

Mae Rasys Nos Galan yn ddigwyddiad blynyddol ar gyfer ras pum-cilometr (3.1 milltir), a gynhelir ar Nos Galan yn Aberpennar, yng Nghwm Cynon.

Cerflun Guto Nyth Brân, Stryd Rhydychen, Aberpennar

Hanes

Mae Rasys Nos Galan yn dathlu bywyd a chyflawniadau y rhedwr o Gymro, Guto Nyth Brân. Fe'i sefydlwyd ym 1958 gan y rhedwr lleol Bernard Baldwin, ac mae'n cael ei redeg dros 5 cilometr ar lwybr ras cystadleuol cyntaf Guto.

Ar ei anterth roedd yr achlysur yn cael sylw gan y BBC yn genedlaethol fel rhan o'i ddathliadau Nos Galan, ond daeth y rasys i ben ym 1973 yn dilyn pryderon gan Heddlu Morgannwg ynglŷn â'r oedi gormodol i draffig. Atgyfodwyd Rasys Nos Galan yn 1984, pan gostyngwyd nifer y rhedwyr i 14 a chynhaliwyd ras 1 cilometr. Roedd y ras hefyd yn torri gyda'r traddodiad, gyda thri rhedwr dirgel, yn cynrychioli presennol, gorffennol a dyfodol athletau, yn cario Ffagl Nos Galan.

Mae Rasys Nos Galan yn dal i ddenu rhedwyr o bob cwr o Brydain. Cystadlodd dros 800 o redwyr yn 2009, a daeth 10,000 o bobl i Aberpennar ar gyfer adloniant oedd yn rhan o'r noson.

Llwybr a thraddodiadau

Mae'r brif ras yn dechrau gyda gwasanaeth yn yr eglwys yn Llanwynno, ac yna torch o flodau yn cael ei osod ar fedd Guto Nyth Brân ym mynwent Llanwynno. Ar ôl cynnau ffagl, mae'n cael ei gario i'r dref gyfagos, Aberpennar, lle bydd y brif ras yn digwydd. Mae fformat y ras wedi newid sawl gwaith yn ystod ei hanes. Mae'r ras bresennol yn cynnwys tri cylched drwy ganol y dref, gan ddechrau yn Heol Henry ac yn dod i ben yn Heol Rhydychen, ger cerflun coffaol Guto.

Yn draddodiadol, amserwyd y ras i ddod i ben am hanner nos. Ond yn ddiweddar cafodd ei ail-drefnu er cyfleustra adloniant teuluol, a nawr mae'n dod i ben tua 21:00.

Mae'r aildrefnu wedi arwain at dwf o ran maint a gradd, a nawr mae'n dechrau gyda phrynhawn o adloniant stryd, a rasys hwyl ar gyfer plant,  gan ddiweddu gyda'r gwasanaeth yn yr eglwys, ras y rhedwyr proffesiynol a chyflwyniadau.

Rhedwr dirgel

Mae'r ras yn dechrau ac yn cael ei redeg gan redwr dirgel, fel arfer rhywun enwog ym myd rasio neu chwaraeon. Y rhedwr dirgel sy'n gosod y dorch flodau:

• 1958 – Tom Richards
• 1959 – Ken Norris
• 1960 – Derek Ibbotson
• 1961 – John Merriman
• 1962 – Martin Hyman
• 1963 – Bruce Tulloh
• 1964 – Stan Eldon
• 1965 – Ann Packer
• 1966 – Mary Rand
• 1967 – Ron Jones
• 1968 – Lyn Davies
• 1969 – Lillian Board
• 1970 – John Whetton
• 1971 – David Bedford
• 1972 – David Hemery
• 1973 – Berwyn Price
• 1984 – Steve Jones, David Bedford, Lisa Hopkins
• 1985 – Dim Ras
• 1986 – Kirsty Wade
• 1987 – Tony Simmons
• 1988 – Tim Hutchings
• 1989 – Bernie Plain
• 1990 – Phillip Snoddy
• 1991 – Dennis Fowles
• 1992 – Guto Eames, Tremayne Rutherford
• 1993 – Simon Mugglestone
• 1994 – Steve Robinson
• 1995 – Neil Jenkins
• 1996 – Robbie Regan
• 1997 – Iwan Thomas
• 1998 – Jamie Baulch, Ron Jones
• 1999 – Garin Jenkins, Dai Young
• 2000 – Christian Malcolm
• 2001 – Darren Campbell
• 2002 – Matt Elias
• 2003 – Stephen Jones
• 2004 – Nicole Cooke
• 2005 – Gethin Jenkins, Martyn Williams, T. Rhys Thomas
• 2006 – Rhys Williams
• 2007 – Kevin Morgan
• 2008 – Linford Christie
• 2009 – James Hook, Jamie Roberts
• 2010 – John Hartson, Mark Taylor
• 2011 – Shane Williams, Ian Evans
• 2012 - Dai Greene, Samantha Bowen
• 2013 - Alun Wyn Jones
• 2014 - Adam Jones
• 2015 - Colin Jackson
• 2016 - Chris Coleman
• 2017 – Nathan Cleverly a Colin Charvis
• 2018 – David Bedford, Sam Warburton a Rhys Jones
• 2019 – Nigel Owens
• 2020 – Ras rithwir
• 2021 – Ras rithwir
• 2022 - George North
• 2023 - Gareth Thomas a Laura McAllister

Dolenni allanol

• Nos Galan Road Race (gwefan awdurdod Rhondda Cynon Taf)