Samoa America

Samoa America
Arwyddair	Samoa, Bydded i Dduw Ddod yn Gyntaf
Math	tiriogaeth anghorfforedig yr Unol Daleithiau, endid tiriogaethol gwleidyddol, ardal ynysol, tiriogaeth yr Unol Daleithiau
Enwyd ar ôl	Ynysoedd Samoa, Unol Daleithiau America
	En-us-American Samoa.ogg
Prifddinas	Pago Pago
Poblogaeth	49,710
Sefydlwyd	1899 ;
Anthem	The Star-Spangled Banner, Amerika Samoa
Pennaeth llywodraeth	Lemanu Peleti Mauga
Cylchfa amser	UTC−11:00, Samoa Time Zone, Pacific/Pago_Pago
Iaith/Ieithoedd; swyddogol	Saesneg, Samöeg
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	Samoa, ystyrir gan yr UE fel gwlad sy'n hafan i bobl sy'n osgoi trethi, US-UM
Sir	Unol Daleithiau America
Gwlad	Samoa America
Arwynebedd	199 ±1 km²
Uwch y môr	765 metr
Gerllaw	Y Cefnfor Tawel
Cyfesurynnau	14.29583°S 170.7075°W
	US-AS
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredol	Llywodraeth Samoa America
Corff deddfwriaethol	Samoa Fono America
Swydd pennaeth; y Llywodraeth	Llywodraethwr Samoa America
Pennaeth y Llywodraeth	Lemanu Peleti Mauga
Ariannol
Cyfanswm CMC (GDP)	$709 million
Arian	doler yr Unol Daleithiau
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Tiriogaeth yr Unol Daleithiau yn ne'r Cefnfor Tawel yw Samoa America neu Samoa Americanaidd (Samöeg: Amerika Sāmoa neu Sāmoa Amelika). Fe'i lleolir yn hanner dwyreiniol Ynysoedd Samoa ym Mholynesia. Mae'r ynysoedd gorllewinol yn ffurfio gwlad annibynnol Samoa (Gorllewin Samoa gynt).

Mae Samoa America'n cynnwys pum ynys folcanig (Tutuila, Aunu'u, Ofu, Olosega a Ta'u) a dau atol (Atol Rose ac Ynys Swains). Tutuila yw'r ynys fwyaf a lleoliad y brifddinas, Pago Pago.

Hanes

Cafodd ynysfor Samoa ei rannu yn ddwy diriogaeth gan Gytundeb Berlin 1899. Cytunwyd i roi ynysoedd y gorllewin i'r Almaen, ynysoedd y dwyrain i'r Unol Daleithiau, a Ffiji i Brydain. Dan ddylanwad pennaeth Llynges yr Unol Daleithiau dros y Cefnfor Tawel, a'i ganolfan yn Pago Pago, gorfodwyd penaethiaid Samoa America i arwyddo dogfennau i ildio'u hynysoedd i'r Unol Daleithiau. Gwnaed Tutuila ac Aunu'u yn "diriogaethau anghorfforedig" Americanaidd ym 1900 a grŵp Manu'a (Ofu, Olosega, Ta'u, Atol Rose, Ynys Swain) ym 1904.

Llwyddodd y llynges i ennill rheolaeth dros y diwydiant copra, a chefnogai'r Eglwys Gynulleidfaol yn erbyn diddordebau'r penaduriaid lleol. Ceisiodd Adran Fewnwladol yr Unol Daleithiau i ymgorffori'r diriogaeth yn y 1950au, a chafodd hyn ei wrthsefyll gan y penadur Tuiasosopo.^[1]

Yn ystod yr Ail Ryfel Byd, cafodd Samoa America ei milwroli oherwydd ei lleoliad strategol yn y frwydr yn erbyn Japan yn y Cefnfor Tawel. Trigai mwy o filwyr Americanaidd ar yr ynysoedd na Samoaid brodorol. Hyd heddiw, mae Maes Awyr Pago Pago yn cynnal ehediadau ar gyfer awyrennau milwrol, ac hyfforddir milwyr Samoaidd yng Nghanolfan Wrth Gefn Byddin yr Unol Daleithiau.^[1]

Ar ddechrau'r 21g, ymdrechodd llywodraeth yr Unol Daleithiau i dynnu Samoa America oddi ar restr y Cenhedloedd Unedig o wledydd sydd heb eu datrefedigaethu.

Doc Fagatogo gyda Mynydd Pioa yn y cefndir

Cyfeiriadau

↑ ^1.0 ^1.1 Dan Taulapapa McMullin, "American Samoa" yn Thomas Benjamin (gol.), Encyclopedia of Western Colonialism since 1450, cyfrol 1 (Farmington Hills, Michigan: Thomson Gale, 2007) t. 44.

American Samoa. CIA World Factbook. CIA. Adalwyd ar 23 Medi, 2009.

Dolenni allanol

(Saesneg) Llywodraeth Samoa America

gw • sg • go

Gwledydd a thiriogaethau Oceania

	Awstralia	Awstralia · Ynysoedd Cocos · Ynys y Nadolig · Ynys Norfolk
	Melanesia	Caledonia Newydd · Fanwatw · Ffiji · Papua Gini Newydd · Ynysoedd Solomon
	Micronesia	Gwam · Ciribati · Ynysoedd Gogledd Mariana · Ynysoedd Marshall · Taleithiau Ffederal Micronesia · Nawrw · Palaw
	Polynesia	Ynys Clipperton · Ynysoedd Cook · Niue · Ynysoedd Pitcairn · Polynesia Ffrengig · Samoa · Samoa America · Seland Newydd · Tocelaw · Tonga · Twfalw · Wallis a Futuna

[McMullin-1] 1.0 ^1.1 Dan Taulapapa McMullin, "American Samoa" yn Thomas Benjamin (gol.), Encyclopedia of Western Colonialism since 1450, cyfrol 1 (Farmington Hills, Michigan: Thomson Gale, 2007) t. 44.

[1]