Ynysoedd Cook

Grŵp o bymtheg ynys yn Polynesia yn ne'r Cefnfor Tawel, sy'n gorwedd rhwng Polynesia Ffrengig a Ffiji yw Ynysoedd Cook.

Ynysoedd Cook

Math	gwladwriaeth gysylltiedig, ynys-genedl, gwlad
LL-Q7913 (ron)-KlaudiuMihaila-Insulele Cook.wav
Prifddinas	Avarua
Poblogaeth	17,434
Sefydlwyd	4 Awst 1965
Anthem	Te Atua Mou E
Pennaeth llywodraeth	Henry Puna
Cylchfa amser	UTC−10:00, Pacific/Rarotonga
Gefeilldref/i	Auckland
Iaith/Ieithoedd   swyddogol	Saesneg, Cook Islands Maori
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	Teyrnas Seland Newydd
Gwlad	Ynysoedd Cook
Arwynebedd	240 km²
Cyfesurynnau	21.23°S 159.78°W
Gwleidyddiaeth
Corff deddfwriaethol	Parliament of the Cook Islands
Swydd pennaeth   y wladwriaeth	teyrn Seland Newydd
Pennaeth y wladwriaeth	Charles III
Swydd pennaeth   y Llywodraeth	Prif Weinidog Ynysoedd Cook
Pennaeth y Llywodraeth	Henry Puna
Arian	New Zealand dollar, Cook Islands dollar
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Arwynebedd tir yr ynysoedd yw 240 km² yn unig, ond mae eu hardal economiadd forol yn cynnwys dros 2 filiwn km². Cyfanswm poblogaeth yr ynysoedd yw 21,388. Mae'r brifddinas Avarua ar y brif ynys, Rarotonga. Gorweddant rhwng 9 ac 20 gradd o hydred y de.

Daearyddiaeth

Rhennir yr ynysoedd, a'r wlad, yn fras yn ddau grŵp, Grŵp y De a Grŵp y Gogledd.

Mae ynysoedd Grŵp y De, sy'n cynnwys Rarotonga, Aitutaki, Atiu, Mangaia, Manuae, Mauke, Mitiaro, Ynys Palmerston a Takutea, o ffurfiad fwlcanaidd uchel (hyd at 632m yn achos Rarotonga) gyda phridd ffrwythlon a thyfiant trofaol cyfoethog. Yr eithriadau yw atolau bach Manuae a Palmerston, ac mae Takutea yn forfa (key) dywodlyd. Rhyngddynt mae ynysoedd Grŵp y De yn cynrychioli tua 90 y cant o gyfanswm arwynebedd tir Ynysoedd Cook. Rarotonga yw'r ynys fwyaf (6,719 hectar) a Takutea yw'r lleiaf (122 hectares).

Yng Ngrŵp y Gogledd ceir Manihiki, Nassau, Tongareva (Ynys Penrhyn), Pukapuka, Rakahanga a Suwarrow. Ac eithrio Nassau, sy'n forfa dywodlyd, mae'r ynysoedd hyn i gyd yn atolau coral isel a chanddynt dyfiant prin (coed cnau cocos a pandanus, er enghraifft) a lagŵns mawr. Ynys Penrhyn yw'r ynys fywaf (984 hectar) a Suwarrow yw'r lleiaf (40 hectar).

Mae yna bellteroedd sylweddol rhwng yr ynysoedd. Yr ynys allanol agosaf i'r brif ynys Rarotonga yw Mangaia (204 km) a'r bellaf i ffwrdd yw Penrhyn (1,365 km). Y ddwy ynys sydd bellach i ffwrdd o'i gilydd yw Pukapuka, yn Ngrŵp y Gogledd, a Mangaia yng Ngrŵp y De, sy'n 1,470 km oddi wrth ei gilydd.

Mae Rarotonga tua 3,010 km i'r gogledd-ddwyrain o Auckland yn Seland Newydd, 1,140 km i'r de-orllewin o Tahiti, 2,300 km i'r dwyrain o Ffiji a 4,730 km i'r de o Hawaii.

Hinsawdd

Mae gan yr ynysoedd hinsawdd gefnforol drofannol ac iddi ddau dymor. Yn ystod y tymor sych, o Ebrill i Dachwedd, ceir tymheredd o tua 26 gradd sentigradd ar ei uchaf a tua 20 gradd ar ei isaf. Mae'r tymor gwlypach, mwy glos, yn ymestyn rhwng Rhagfyr a mis Mawrth, gyda thymheredd o tua 28 gradd sentigradd ar ei uchaf a tua 22 gradd ar ei isaf. Yn ystod y tymor hwnnw mae Ynysoedd Cook yn tueddu i gael ystormydd trofannol cryf a chorwyntoedd yn ogystal ar adegau.

Rarotonga, y brif ynys

Hanes

• Geoffrey Henry, Prif Weinidog ym 1983 a 1989–99

   Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu at yr adran hon.

Diwylliant

Mae trigolion brodorol Ynysoedd Cook yn Maori (Maori Ynysoedd Cook), grŵp ethnig Polynesiaidd sy'n perthyn yn agos i frodorion ynysoedd Tahiti a phobl Maori Seland Newydd. Sieredir Maori Ynysoedd Cook a Saesneg ar yr ynysoedd.

Mae'r ymadrodd Kia Orana ("Hir Oes i chi!") bron iawn yn arwyddair genedlaethol.

Dolenni allanol

• Gwefan llywodraeth yr ynysoedd Archifwyd 2009-03-21 yn y Peiriant Wayback
• Twristiaeth
• Diwylliant yr ynysoedd Archifwyd 2006-11-07 yn y Peiriant Wayback

Gwledydd a thiriogaethau Oceania