Seiriol

abad cyntaf a sylfaenydd eglwys Penmon

Sant o Gymro oedd Seiriol neu Seiriol Wyn (fl. tua 550). Yn ôl yr achau traddodiadol roedd yn fab i Owain Danwyn ab Einion Yrth ap Cunedda Wledig (sefydlydd traddodiadol teyrnas Gwynedd). Os gwir hynny buasai'n gefnder i'r brenin Maelgwn Gwynedd (fl. hanner cyntaf y 6g).[1]

Seiriol
DinasyddiaethBaner Cymru Cymru
Blodeuodd500 Edit this on Wikidata
Swyddabad Edit this on Wikidata
TadOwain Ddantgwyn Edit this on Wikidata
PlantRhothan ap Seiriol Edit this on Wikidata
Ffynnon Seiriol, Penmon
Ffynnon Seiriol, Penmon

Hanes a thraddodiad golygu

Fel yn achos nifer o'r seintiau cynnar, dywedir ei fod yn ddisgybl i Sant Illtud ac wedi astudio yn ysgol enwog y sant hwnnw yn Llanilltud Fawr. Ar ôl cyfnod yn y de daeth i ogledd Cymru a sefydlu clas (mynachlog gynnar) ym Mhenmon ar safle Priordy Penmon, ar ben de-ddwyreiniol Ynys Môn. Ceir 'Capel Seiriol' a 'Ffynnon Seiriol' yno o hyd. Roedd ganddo gell a mynachlog ar Ynys Seiriol hefyd, gyferbyn â Phenmon lle rhed Afon Menai i Fae Conwy.[2]

Mae traddodiad yn ei gysylltu â Phenmaenmawr hefyd. Dywedir bof ganddo gapel ar y Penmaen-mawr, y mynydd mawr rhwng Penmaenmawr a Llanfairfechan. 'Clipyn Seiriol' oedd enw'r llecyn. Coffheir Seiriol ym Mhenmaenmawr yn enw un o eglwysi'r dref heddiw (sefydliad diweddar yw'r eglwys ei hun).[1]

Mae hen chwedl yn cysylltu enw Maelgwn Gwynedd â Seiriol a'i gyfoeswr Cybi (nawddsant Caergybi ar Fôn). Rhoddodd Maelgwn dir i'r ddau i sefydlu eu mynachlogydd. Ystyrid eglwysi Penmon a Chaergybi ymhlith y pwysicaf yn y gogledd am ganrifoedd.[1]

Yn ôl traddodiad llên gwerin a ysbrydolodd gerdd gan Syr John Morris-Jones[3], arferai 'Seiriol Wyn' a 'Chybi Felyn' gyfarfod bob wythnos yng Nghlorach yng nghanolbarth yr ynys. Lewis Morris yw'r cyntaf i sôn am hynny, yn y 18g. Gan fod Seiriol yn cerdded â'r haul ar ei gefn yno ac yn ôl arosodd ei wyneb yn wyn, ond y gwrthwyneb yn achos Cybi gan droi ei wyneb yn felyn!

Cedwir ei ŵyl ar 1 Chwefror.[1]

Llyfryddiaeth golygu

Cyfeiriadau golygu

  1. 1.0 1.1 1.2 1.3 A. D. Carr, 'Seiriol a Chybi', Gwŷr Môn (1979).
  2. A.D. Carr, 'Seiriol a Chybi' yn, Bedwyr Lewis Jones (gol.), Gwŷr Môn (Cyngor Gwlad Gwynedd, 1979).
  3. John Morris-Jones, Caniadau (Rhydychen, 1907).