Wicipedia

Sgwâr Loudoun

Sgwâr preswyl adanabyddus yn ardal Tre-biwt, Bae Caerdydd

Sgwâr preswyl yng Nghaerdydd yw Sgwâr Loudoun, a ddisgrifir fel "calon yr hen Tiger Bay".[1] Mae'r sgwâr yn adnabyddus fel canolfan cymuned amlddiwylliannol Caerdydd. Mae'n gorwedd yn fras rhwng Gorsaf reilffordd Caerdydd Canolog a ardal manwerthu Bae Caerdydd oddi ar Stryd Bute.

Sgwâr Loudoun
Mathsgwâr Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
LleoliadTre-Biwt Edit this on Wikidata
SirCaerdydd Edit this on Wikidata
GwladBaner Cymru Cymru
Cyfesurynnau51.4699°N 3.1706°W Edit this on Wikidata
AS/au y DUStephen Doughty (Llafur)
Map
[golygwch ar Wicidata]
Sgwâr Loudoun ar ei newydd wedd

Hanes

golygu
 
Plant yn chwarae yn Sgwâr Loudoun (1943)
 
Tai ar ochr orllewinonol Sgwar Loudoun Square (2021)

Yn ystod y 1840au creodd Ardalydd Bute ardal breswyl Butetown (Tre-biwt yn Gymraeg), i gartrefu gweithwyr ar gyfer dociau newydd Caerdydd.[1] Wedi ei farwolaeth (yn 1848), a marwolaeth perchennog gwaith gwydr ar y safle ym 1852, prynwyd tir rhwng West Bute Street (i'r dwyrain) a Chamlas Morgannwg (i'r gorllewin) i greu sgwâr mawr o tai addurniadol tri llawr.[2] Fe'i dangoswyd fel "Sgwâr Luton" ar fap o 1855.[2] Roedd y sgwâr yn "gem" yn "efallai y lle mwyaf crand yn y dref"[3] o amgylch parc gwyrdd, tawel gyda'i dai yn gartref i seiri llongau, morwyr, masnachwyr, broceriaid ac adeiladwyr. Daeth yr ardal yn un hynod amlddiwylliannol, "un o'r cymunedau mwyaf lliwgar a chosmopolitan ar y Ddaear".[3]

Cymerodd y Sgwâr ei henw oddi wrth deulu Sophia, ail wraig ail Ardalydd Bute.[4] Gosodwyd gardd yn ei chanol, un o nifer o "gerddi sgwâr y dref" a grëwyd gan Stâd Bute ar yr un pryd â datblygiad tai. Cludwyd y gerddi hyn i Gorfforaeth Caerdydd ar 28 Rhagfyr 1889, ac fe'u hagorwyd i'r cyhoedd y gwanwyn canlynol. Ar ychydig dros erw, roedd Gerddi Sgwâr Loudoun yn un o'r rhai mwyaf.

Dangoswyd ffynnon yng nghanol y Gerddi ar Fapiau Arolwg Ordnans o’r 1880au i’r 1920au yn gynwysedig. Mae'n debyg mai yn y 1860au y tarddodd hyn, sef bod cynllun ar gyfer ffynnon yn Sgwâr Loudoun wedi'i gymeradwyo gan Fwrdd Iechyd Caerdydd ym mis Chwefror 1862.[5]

Erbyn y 1880au roedd y trigolion cyfoethocach wedi symud i ffwrdd i'r maestrefi newydd. Tra daeth Sgwâr Mount Stuart gerllaw yn safle ar gyfer adeilad newydd trawiadol y Gyfnewidfa Lo, daeth Sgwâr Loudoun yn fwyfwy gorlawn wrth i drigolion gymryd tenantiaid i mewn i helpu i dalu'r rhenti uchel.[6] Daeth ardal Sgwâr Loudoun i gael ei hadnabod fel "Tiger Bay", a daeth y cyfansoddiad hiliol hyd yn oed yn fwy amrywiol gyda dyfodiad morwyr ar y llongau yn y cyfnod cyn y Rhyfel Mawr.[6]

Ailddatblygu'r 1960au

golygu
Blociau twr yn Sgwâr Loudoun
 
Loudoun House
 
Nelson House

Erbyn diwedd y 1940au roedd y tai yn Butetown mewn cyflwr gwael iawn ac roedd awdurdodau'r ddinas yn gweld yr ardal fel slwm gorfforol a moesol.[7] Adeiladwyd ar yr ochrau gogleddol a dwyreiniol, datblygiad a ddechreuodd yn y 1950au hwyr. Cynigiwyd rhan o hen safle'r gamlas yn cynnwys tua 10 erw fel man cyhoeddus amgen. Cymeradwywyd cynlluniau a baratowyd gan Bensaer y Ddinas ar gyfer y fflatiau newydd gan Bwyllgor y Parciau ym mis Hydref 1959, ac erbyn Mehefin 1960 roedd y man agored newydd, a adwaenir bellach fel Canal Park (Parc y Gamlas), wedi'i hadu, ei blannu â choed a'i ddarparu â safle i blant. maes chwarae.[8]

Penderfynwyd dymchwel y tai presennol a gosod rhandai blociau tŵr preswyl modern yn eu lle. Sgwâr Loudoun oedd yr ardal gyntaf i fynd i'r afael â hi a chliriwyd y tai o'r 19g ym 1960.[7] Cafodd trigolion y Sgwâr eu symud i dai newydd neu eu symud i stadau tai maestrefol Caerdydd. Rhwng 1960 a 1966 adeiladwyd dau floc tŵr 16-llawr, Loudoun House a Nelson House, ar ganol Sgwâr Loudoun.[7]

Digwyddiadau diweddar

golygu
 
Arwydd Sgwar Loudoun (2016)

Crëwyd cyntedd newydd, "arddull gwesty" derbynfa concierge a gardd gan Gyngor Caerdydd ar gyfer Loudoun House a Nelson House yn 2001, a ddisgrifiwyd gan breswylydd fel "tebyg i Westy Dewi Sant".[9]

Yn Haf 2010, dechreuodd gwaith adnewyddu a gwella'r cyfleusterau yn y sgwâr, gydag ailwampiad gwerth £13 miliwn dan arweiniad Cymdeithas Tai Cymunedol Caerdydd. Byddai'r cyfleusterau newydd yn cynnwys canolfan siopa newydd, hwb cymunedol a chanolfan iechyd, ynghyd â 13 o dai newydd a 48 o fflatiau i eco-safon achrededig BREEAM.[10]

Yn 2023, bwriedir agor gorsaf newydd ar gyfer Metro De Cymru yn yr ardal, gan wasanaethu 3 llinell Gludiant Cyflym Ysgafn i orsafoedd rheilffordd Dreherbert, Aberdâr, a Merthyr Tudful, Caerdydd Canol a Bae Caerdydd. Dechreuodd y gwaith adeiladu Gorsaf reilffordd Tre-biwt yn 2023 gyda chynlluniau i ymestyn i’r Senedd a Chaerdydd Parcffordd.

Sgwâr Loudoun mewn Diwylliant Poblogaidd Cymraeg

golygu

Ceir cyfeiriadau i Sgwâr Loudoun mewn nifer o geneuon Meic Stevens, yn eu mysg:

Cyfeiriadau

golygu
  1. ↑ 1.0 1.1 Raymond Mgadzah (8 March 1995). "A growl from Tiger Bay". The Independent. Cyrchwyd 2014-11-16.
  2. ↑ 2.0 2.1 Evans, Dosworth, Barnett, Below the Bridge, p. 23
  3. ↑ 3.0 3.1 O'Neill, Dan (26 November 2013). "Reliving glory days of an illustrious Loudoun Square". Wales Online. Cyrchwyd 2014-11-25.
  4. ↑ Davies, John (1981). John Davies, Cardiff and the Marquesses of Bute. Gwasg Prifysgol Cymru. tt. 186, 189.
  5. ↑ "Loudoun Square Gardens". Gwefan cardiffparks.org.uk. Cyrchwyd 28 Ebrill 2023.
  6. ↑ 6.0 6.1 Evans, Dosworth, Barnett, Below the Bridge, pp. 43-44
  7. ↑ 7.0 7.1 7.2 Evans, Dosworth, Barnett, Below the Bridge, pp. 54-55
  8. ↑ "Loudoun Square Gardens". Gwefan cardiffparks.org.uk. Cyrchwyd 28 Ebrill 2023.
  9. ↑ "Five-star praise for flats' new link". South Wales Echo. 6 November 2001. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 24 September 2015. Cyrchwyd 2014-11-25 – drwy HighBeam Research.
  10. ↑ Graham Henry (1 July 2010). "Work starts to revive rundown heart of Butetown". Wales Online. Cyrchwyd 2014-11-25.
  11. ↑ "Loudoun Square". Sianel Meic Stevens Topic ar Youtube. 2015.
  12. ↑ "Victor Parker". Sianel Youtube 'Ffarout'. 2021.
  13. ↑ "O Na Mai'n Ddolig Eto". Sianel Youtube 'Ffarout'. 2012.

Dolenni allanol

golygu
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Sgwâr_Loudoun&oldid=13090862"